[D66] De escalatie van Kaag is tactisch en persoonlijk

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

[Wat mij betreft zou D66 beslist geen deel uit behoren te maken van een 
minderheidskabinet en had men maanden geleden al nieuwe verkiezingen uit 
moeten schrijven - zeg maar: Het Israelische model]


Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  7 september 2021
Auteur: Lamyae Aharouay, Guus Valk
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/09/07/kaag-kiest-strategie-van-escalatie-a4057549
Ref:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/09/07/komt-het-nog-goed-tussen-de-vvd-en-d66-a4057430


De escalatie van Kaag is tactisch en persoonlijk
------------------------------------------------
Bij de harde aanvallen van Sigrid Kaag op Mark Rutte in de HJ 
Schoo-lezing spelen meerdere motieven een rol. Maar ze kan hem niet 
helemaal afwijzen.

De HJ Schoo-lezing van Sigrid Kaag was al sinds het begin van de zomer 
voorbereid. De lezing, die tijdschrift EW elk jaar organiseert in de 
Rode Hoed in Amsterdam, is waar politici hun openingszet voor het 
politieke seizoen doen. Premier Mark Rutte (VVD) deed in 2013 afstand 
van de 'alomvattende blauwdrukken' om maatschappelijke problemen op te 
lossen. Toenmalig partijleider Sybrand Buma introduceerde in 2017 de 
'bezorgde burger' in het CDA-gedachtegoed.

Vanaf het begin was duidelijk dat Kaags toespraak over grote ideeen zou 
gaan, over haar visie op mens en maatschappij. Onder anderen drie 
auteurs met uiteenlopende achtergrond waren gevraagd die visie te 
verwoorden. Coen Brummer, directeur van het wetenschappelijk bureau van 
D66, schreef een deel over het sociaal-liberalisme. Joost Roselaers, een 
remonstrantse predikant en D66-lid die bevriend is met Kaag, schreef een 
deel waarin verbinding centraal stond. De ervaren speechschrijver Bob de 
Ruiter, die nog voor Hans van Mierlo heeft gewerkt, nam een gedeelte 
voor zijn rekening over 'het door fanatisme geteisterde 
identiteitsdebat'.

Op het laatste moment werd de tekst geactualiseerd. Aan de brede 
pennenstreken van de drie auteurs werden onder leiding van Felix Klos, 
woordvoerder van Kaag, scherpe aanvallen op Rutte toegevoegd. Kaag viel 
Rutte zo hard aan, dat zich maar een conclusie opdrong: tussen de 
leiders van de liberale partijen is een grote vertrouwenscrisis 
ontstaan.

Kaag wees Ruttes houding in de formatie af. Hij had haar inzet 
afgewezen: een brede coalitie met de linkse partijen PvdA en GroenLinks. 
Ze verwierp ook de bestuurscultuur in Den Haag. Ze sprak over politici 
die 'koffie drinken, relaties managen, binnenskamers spelletjes spelen 
met partijpolitieke emotie'. Over politici die 'regelen en ritselen 
zonder visie', en die 'om het hardst roepen hoe onwijs gaaf ons 'landje' 
toch wel is'.


Geen minderheidskabinet

Dat Kaag Rutte, zonder hem bij naam te noemen, zo persoonlijk aanviel, 
riep verbazing op in Den Haag - ook bij partijgenoten, van wie sommigen 
de tekst prettig assertief vonden, anderen on-D66-achtig hard. Alle 
pogingen om tot een formatie te komen zijn het afgelopen half jaar op 
niets uitgelopen. De persoonlijke verhoudingen zijn alleen maar 
verslechterd. Waarom zou Kaag daar nu, publiekelijk, nog eens aan 
bijdragen?

Maar Kaag en de partijtop hadden hier bewust voor gekozen. Dit heeft een 
politiek-strategische en een persoonlijke kant.

Eerst de strategie. D66 kan geen kant op zolang de VVD niet beweegt. De 
VVD verwerpt een meerderheidscoalitie met PvdA en GroenLinks. Twee 
linkse partijen maken een coalitie te progressief, vindt Rutte. D66 wil 
dit juist graag, maar stuitte vorige week op een definitief 'nee' van de 
VVD. D66 wil juist weer niet doorregeren met de ChristenUnie.

Een motie van de VVD vraagt informateur Johan Remkes een 
minderheidscoalitie te onderzoeken. D66 vreest dat de partij met alleen 
VVD en CDA gevangen raakt in een rechtse minderheidsregering. Het steekt 
Kaag dat er nooit inhoudelijk gepraat is met de linkse partijen, terwijl 
zij wel de strekking onderschreven van de notitie die VVD en D66 samen 
hadden geschreven, en die de basis moest vormen voor een regeerakkoord.

Kaag koos maandagavond in haar toespraak voor een tactiek van escalatie. 
Een minderheidscoalitie is zo onaantrekkelijk, wordt binnen D66 gezegd, 
dat nog maar twee opties realistisch zijn. Of Rutte gaat alsnog 
overstag, of er worden nieuwe Tweede Kamerverkiezingen uitgeschreven. 
Die zouden een tweestrijd kunnen worden tussen haar en Rutte. In ieder 
geval wil de partij niet doen wat andere partijen de afgelopen jaren 
vaak deden, zoals de PvdA in 2012: te snel Rutte zijn zin geven.

De HJ Schoo-lezing kan dus ook als een aftrap - een 'inzet', zegt een 
D66'er - voor een nieuwe verkiezingscampagne gezien worden. Kaag 
benoemde al haar prioriteiten: klimaat, ongelijkheid, migratie, Europa.


Frustratie over Rutte

Kaags uitspraken komen daarnaast voort uit een toenemende persoonlijke 
irritatie. In april diende zij nog met CDA-leider Wopke Hoekstra een 
motie van afkeuring in tegen Rutte, die werd aangenomen. Ze zei toen 
'hier scheiden onze wegen', maar ging toch in gesprek met Rutte over een 
coalitie. Ze had Rutte gered, zo zien D66'ers het: hij bungelde die 
avond, omdat een verdergaande motie van wantrouwen werd ingediend, die 
Kaag en Hoekstra uiteindelijk niet steunden. Kaag had hierop een 
deemoedige opstelling van Rutte verwacht, maar kreeg die niet. Sterker: 
Rutte bleef vasthouden aan zijn voorkeuren.

Tussen Rutte en Kaag liepen de gesprekken steeds stroever. Het was 
frustratie over een gebrek aan buigzaamheid. Het was een gebrek aan 
chemie. Maar D66'ers zagen Ruttes houding ook als een gebrek aan 
respect. Waarom bleef Rutte het maar hebben over wat Hoekstra wilde? Wij 
hebben veel meer zetels dan het CDA. Wij zijn de grote winnaar van de 
verkiezingen.

D66 probeert zich tegelijkertijd als buitenstaander in de formatie te 
presenteren. Alles wat de afgelopen maanden in de formatie misging komt 
niet door D66, maar door een gebrek aan sturing door Rutte, zeggen 
prominenten in afgestemde optredens. Op de dag dat Rutte en Hoekstra 
definitief weigerden te praten met het linkse blok, zei Kaag: 'Het is nu 
aan de VVD om een weg uit deze impasse te vinden, als de grootste 
partij, de winnaar van de verkiezingen.' Maandag herhaalde ze die 
boodschap in de HJ Schoo-lezing.

Een dag eerder, in het televisieprogramma Buitenhof, had haar 
voorganger, Alexander Pechtold, ook naar Rutte gewezen. 'Hij heeft een 
belangrijke verantwoordelijkheid in de sturing en transparantie van het 
formatieproces. Daar kijken we nu al vijf maanden met verbazing naar - 
dat dat maar niet lukt.' En Kamerlid en waarnemend fractievoorzitter Rob 
Jetten zei op dinsdag: 'Ik vind het aan Rutte om nu een beweging te 
maken.'

Tijdens het debat met informateur Mariette Hamer op dinsdag leek Kaag de 
machtsstrijd met Rutte minder hard te willen voeren. Haar kritiek op de 
bestuurscultuur was niet alleen gericht tegen Rutte. 'Ik hoor zo veel 
mensen zeggen dat Nederland een gaaf land is.' Ze zei te streven naar 
'een stabiele coalitie met breed draagvlak', en liet in het midden of 
dat een meerderheids- of een minderheidscoalitie moest zijn. Kaag kan 
Rutte aanvallen, maar niet helemaal afwijzen.

--------
(c) 2021 Mediahuis