[D66] Eindrapport IPPPR: Covid-19: Make it the last pandemic (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #679)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:    NRC Handelsblad
Datum:   28 mei 2021
Auteur:  Sander Voormolen
URL:     
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/05/28/is-de-pandemie-goed-aangepakt-a4045251
Rapport: 
https://theindependentpanel.org/wp-content/uploads/2021/05/COVID-19-Make-it-the-Last-Pandemic_final.pdf


Is de pandemie goed aangepakt?
------------------------------

Machteloos moest de wereld in 2020 toezien hoe een nieuwe virusinfectie 
de wereld over raasde. Meer dan drie miljoen doden en ontwrichte 
economieen. Wat ging er mis?

Bot gezegd: deze pandemie had voorkomen kunnen worden, concludeert Ellen 
Johnson Sirleaf, oud-president van Liberia. Samen met oud-premier Helen 
Clark van Nieuw-Zeeland leidde zij een onafhankelijk panel (IPPPR) dat 
tot in detail onderzocht of de wereld genoeg heeft gedaan om de uitbraak 
van het coronavirus SARS-CoV-2 te bestrijden. De conclusie van het 
eindrapport (Covid-19. Make it the last pandemic), dat op 12 mei 
verscheen, is hard: de internationale waarschuwingssystemen zijn veel te 
traag voor dit virus. De pandemie, waarvoor deskundigen al jaren hadden 
gewaarschuwd, overrompelde de wereld alsnog - en bleek niet meer te 
stoppen.

De analyse van de IPPPR, en met name de 'gezaghebbende chronologie' van 
de vroege respons, laat zien dat het misging op vele niveaus. Als eerste 
bij de melding van de uitbraak door China, vervolgens bij het alarm 
slaan door de WHO en ten slotte bij inschatting van de ernst van de 
situatie door landen overal ter wereld.

Het is nog vroeg - de pandemie die wereldwijd al drie miljoen doden 
veroorzaakte is nog lang niet ten einde - maar welke lessen kunnen nu al 
getrokken worden? Het IPPPR-rapport en een interview met viroloog Ab 
Osterhaus, die veel met China en de WHO heeft samengewerkt, geven een 
eerste beeld.


1. Ga uit van het ergste

Het internationale alarmsysteem dat de wereld tijdig moet waarschuwen 
voor pandemieen bleek niet opgewassen tegen een luchtweginfectie die 
zich zo snel verspreidt als corona, concludeert het IPPPR-rapport. De 
zorgvuldige stap-voor-stapprocedure die is vastgelegd in de 
International Health Regulations 'werkte eerder belemmerend dan dat het 
snel ingrijpen mogelijk maakte'. Pas wanneer er voldoende informatie 
over de ernst van een uitbraak is en er een substantieel risico bestaat 
dat het zich internationaal zal verspreiden kan de WHO een zogeheten 
Public Health Emergency of International Concern (PHEIC) uitroepen. Dat 
is de hoogste staat van alarm, die landen moet aansporen alles in 
gereedheid te brengen voor de komst van een nieuwe infectieziekte.

Die conservatieve procedure leidt tot verlies van kostbare tijd om een 
nieuwe ziekteverwekker nog in te kunnen dammen. Bij uitbraken van nieuwe 
ziekten die luchtweginfecties veroorzaken zou de WHO het 
voorzorgsprincipe moeten hanteren, en ervan uitgaan dat het virus 
besmettelijk is tussen mensen onderling, ook al zijn de precieze details 
nog niet bekend. Dat zou helemaal moeten gelden als het, zoals nu het 
geval was, gaat om een infectieziekte waartegen geen gericht medicijn of 
vaccinatie bestaat. Dus: uitgaan van het allerergste en afschalen zodra 
er meer informatie beschikbaar komt waaruit blijkt dat dit verantwoord 
is. Zo kan in ieder geval worden voorkomen dat de WHO - en daarmee de 
hele wereld - achter de feiten aan blijft lopen.

Een van de problemen in het waarschuwingssysteem is dat er maar een 
soort officieel alarm is, PHEIC, en dat dit dan meteen het hoogste alarm 
is. Ruimte voor nuance is er daardoor niet. Dat maakt dat het Emergency 
Committee dat Tedros adviseerde eerst zeker van de zaak wilde zijn, 
beaamt viroloog Ab Osterhaus: 'Een hoop deskundigen, onder wie ikzelf, 
hebben de kat even uit de boom gekeken. Als dit virus zich hetzelfde zou 
gedragen als coronavirussen die SARS en MERS veroorzaakten, heb je niet 
meteen de hoogste alarmfase, want dan kun je de uitbraak onder controle 
brengen.'

Volgens Osterhaus bestond er geen twijfel meer toen de PHEIC op 30 
januari eenmaal werd afgekondigd: 'Elke deskundige weet dat dit het 
hoogste alarm is vanuit de WHO.' Het uitroepen van de PHEIC leidde 
echter niet tot een urgente, gecoordineerde mondiale respons. 'Veel 
overheden bleven gewoon afwachten', zegt Clark van het IPPPR. 'Daarom 
zien wij februari 2020 als een verloren maand waarin de kans om de 
uitbraak nog in te dammen steeds kleiner werd.'

Uiteindelijk riep WHO-baas Tedros op 11 maart de pandemie uit. Dat woord 
heeft geen juridische betekenis binnen de International Health 
Regulations, maar het wordt beter begrepen dan het cryptische acroniem 
PHEIC, dat uitgesproken in het Engels ook nog eens als 'fake' klinkt.

PHEIC is bovendien een alarm dat de WHO ook al eerder bij kleinere 
ziekte-uitbraken had afgegeven, waardoor de ernst ervan misschien niet 
goed overkwam. Een PHEIC werd eerder uitgeroepen bij de Mexicaanse griep 
in 2009, de circulatie van poliovirus in 2014, de ebola-uitbraak in 
West-Afrika in 2014, de zika-epidemie in 2015 en de uitbraak van ebola 
rond Kivu in 2018. Op de Mexicaanse griep na waren dat allemaal 
gelokaliseerde uitbraken. De lovende woorden die Tedros in februari 2020 
overhad voor de drastische Chinese aanpak van de epidemie, versterkten 
wellicht de indruk dat Covid-19 nog wel onder controle was te krijgen.

De onderschatting had ook te maken met de steelse verspreiding van 
SARS-CoV-2, waarmee in het begin geen rekening was gehouden. Dat 
veranderde toen de Chinese minister van gezondheid Ma Xiaowei tijdens 
een persconferentie op 26 januari waarschuwde dat het virus zich kon 
verspreiden via mensen die geen of nog geen symptomen hadden. Osterhaus: 
'Achteraf gezien was dat een cruciaal gegeven voor het opsporen van 
besmettingen en het doelmatig kunnen indammen van de verspreiding: ook 
de contacten van iemand die ziek wordt kunnen besmettelijk zijn zonder 
het zelf te merken.'

De ernst van de situatie op dit punt leek echter nog niet volledig 
doorgedrongen in het hoofdkwartier in Geneve. Op 1 februari 2020 
twitterde de WHO nog dat asymptomatische verspreiding van 2019-nCov 
(zoals SARS-CoV-2 toen nog heette) zeer zeldzaam was en dat in de 
praktijk alleen mensen met klachten het virus konden verspreiden. 
'Achteraf is dat een grote misvatting gebleken', zegt Osterhaus. 'Dat 
heeft ertoe geleid dat heel veel overheden het in het begin niet 
helemaal serieus hebben genomen. En met name in die beginperiode is het 
beleid heel cruciaal. Ook in Nederland was aanvankelijk de gedachte: 
geen symptomen, dan is er niks aan de hand en kun je het virus niet 
overbrengen.'

Het virus kon zich hierdoor 'onder de radar' snel verspreiden. Maar die 
fout is hersteld, zegt Osterhaus: 'Toen duidelijk werd dat de controle 
verloren dreigde te gaan heeft Tedros snel gereageerd door te wijzen op 
de noodzaak van een goed testbeleid. Testen, testen, testen, werd het 
adagium. Daar is voortdurend op gehamerd, en in het begin was dat een 
troef geweest natuurlijk. Maar helaas hebben wij daar in Europa veel te 
weinig mee gedaan.'


2. Geef de WHO meer armslag

'Het is heel makkelijk om kritiek te hebben op de WHO', zegt Osterhaus, 
'Maar ik denk er wat genuanceerder over. Je moet bedenken dat ze in een 
glazen huis zitten. Het is een wereldorganisatie die alle landen mee 
moet hebben. Ze hebben heel weinig speelruimte, omdat ze alle schapen in 
het hok moeten zien te houden. Heel extreme standpunten op het gebied 
van: waar komt het virus vandaan, hoe is er gereageerd, welk land doet 
het goed en welk land doet het fout, dat ligt natuurlijk heel erg 
gevoelig.'

Dat de Wereldgezondheidsorganisatie erg kwetsbaar is in het 
wereldpolitieke spel werd vorig jaar duidelijk toen de Amerikaanse 
president Donald Trump in juli uit onvrede over de koers van het de WHO 
het lidmaatschap opzegde en financiering stopzette. Osterhaus: 'Dat 
maakt de organisatie gedeeltelijk vleugellam en dan zie je in wat voor 
spanningsveld zij moet functioneren. Dat in aanmerking nemend, vind ik 
dat de WHO een behoorlijke coordinerende rol in de wereld heeft 
gespeeld. Als je het optreden van directeur-generaal Margaret Chan in 
2009 ten tijde van de Mexicaanse griep vergelijkt met dat van Tedros nu, 
dan zie ik wel een heel duidelijk verschil in daadkracht.'

Het IPPPR zegt dat radicale veranderingen nodig zijn, waarin de WHO niet 
meer zo afhankelijk is van jaarlijkse contributies van de 194 lidstaten, 
en zelf mag bepalen waaraan zij het geld uitgeeft. Bovendien moeten 
experts van de WHO bij een uitbraak met pandemisch potentieel direct 
toegang te krijgen tot de plaatsen waar die plaatsvindt. Daarover moeten 
nieuwe internationale afspraken gemaakt worden. De WHO moet uitbraken 
ook kunnen rapporteren zonder voorafgaande toestemming van de betrokken 
lidstaat. En er moet een nieuw wereldwijd surveillancesysteem voor 
infectieziekten komen, transparant en gebruikmakend van alle digitale 
middelen die er zijn.

Of de internationale gemeenschap bereid is zo ver te gaan, moet nog 
blijken. Het IPPPR-rapport herinnert er ook fijntjes aan dat er zeker 
elf voorgaande panels en zestien rapporten met aanbevelingen voor 
verbeteringen zijn geweest. De meeste daarvan zijn nooit 
geimplementeerd.

Maar dit is het moment, zegt Helen Clark van het IPPPR: 'Laat Covid-19 
het Tsjernobyl zijn voor de pandemiebestrijding.' De ontploffing van een 
kerncentrale in Tsjernobyl in 1986 was zo'n schok voor de wereld dat het 
internationale atoomenergie-agentschap IAEA bevoegdheden kreeg: landen 
waren plotseling wel meer bereid om nucleaire informatie te delen en 
lieten internationale inspecties toe. Clark: 'Covid-19 moet net zo'n 
wake-upcall voor de wereld zijn.'


3. Wees (nog) beter voorbereid

De Verenigde Staten en Groot-Brittannie stonden in 2019 respectievelijk 
op plaats 1 en 2 van Global Health Security Index, en desondanks zijn er 
juist ook in die landen veel doden gevallen door Covid-19. De papieren 
status strookte niet met de werkelijkheid, waarin overheden de dreiging 
van een pandemie toch niet serieus genoeg namen. 'De voorbereiding op 
een pandemie is geen verantwoordelijkheid die je alleen bij de 
gezondheidssector kunt neerleggen', schrijft het IPPPR. 'Het moet een 
kernfunctie van overheden zijn op het hoogste niveau.'

Volgens Osterhaus hebben eerdere 'meevallers' in ziekte-uitbraken geen 
goed gedaan aan de erkenning van het belang van 'pandemic preparedness'. 
De uitbraak van SARS in 2002 en 2003 bleef wereldwijd beperkt tot ruim 
8.000 besmettingen en bijna 800 doden. En ook de Mexicaanse griep (H1N1) 
in 2009, die de WHO tot pandemie verklaarde, pakte uiteindelijk minder 
ernstig uit dan gevreesd, met wereldwijd naar schatting zo'n 125.000 tot 
200.000 slachtoffers.

Osterhaus merkte dat sterk: 'Zelfs tijdens een bijeenkomst bij de WHO 
hierover werden we een beetje glazig aangekeken. Men had het idee van: 
dat gebeurt niet meer, we hebben antibiotica, we kunnen dat aan, 
pandemieen met miljoenen doden zijn iets van het verleden. Dat gebeurde 
ook in Nederland: ik kreeg de boodschap niet meer verkocht na de 
Mexicaanse griep.'

Toch is het cruciaal om pandemische voorbereiding al te doen in 
vredestijd, op het moment dat er nog niets aan de hand is, zegt 
Osterhaus. 'Omdat we onze zaakjes niet goed op orde hadden, zijn we nu 
de brand aan het blussen terwijl het huis in lichterlaaie staat. Hier 
moeten we echt van leren. We moeten de voorraden beschermingsmiddelen op 
orde brengen en nu investeren in de ontwikkeling van breedwerkende 
antivirale middelen en vaccins. Op dit moment is de sense of urgency 
natuurlijk verschrikkelijk groot. Maar ik voorspel: dat ebt heel snel 
weg.'

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Reconstructie: Het virus was sneller dan de alarmsignalen

Onverklaarde longziekte

In de maanden voor december 2019 raken de eerste mensen besmet met het 
coronavirus SARS-CoV-2. Het blijft onopgemerkt totdat ziekenhuizen in 
Wuhan in de loop van december meer en meer patienten met een 
onverklaarbare longontsteking zien. Chinese artsen constateren eind 
december dat het gaat om een uitbraak van een nieuwe infectieziekte, 
maar de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt nog niet ingelicht.


Verzoeken om bevestiging

Via vertaalde berichten uit Chinese media verneemt de WHO op oudjaarsdag 
2019 voor het eerst dat er een ziekte-uitbraak gaande is in Wuhan. 
Taiwan vraagt via de WHO om meer informatie. Herhaalde formele verzoeken 
van de WHO aan China om meer informatie worden op 3 januari beantwoord. 
Een dag later geeft de WHO via een tweet op het wereldtoneel de eerste 
bevestiging van de uitbraak van een onbekende longziekte in Wuhan.


Een nieuw coronavirus

China weet al dat er een SARS-achtig coronavirus in het spel is, maar 
pas nadat The Wall Street Journal hierover bericht op 8 januari, krijgt 
de WHO dat ook officieel te horen. Intern beklagen WHO-medewerkers zich 
over het gebrek aan transparantie. De dagelijkse overzichten van de 
gezondheidsdienst in Wuhan leveren een actueler beeld dan de rapporten 
die de WHO via officiele kanalen ontvangt.


Erfelijke code is er al

Het gevoel achter de feiten aan te lopen bekruipt de WHO nog meer als 
onderzoekers uit Shanghai op 10 januari opeens de erfelijke code van het 
nieuwe coronavirus publiceren. Diverse andere Chinese laboratoria 
blijken ook al de cruciale genetische code van het nieuwe virus in 
handen te hebben. Nu pas delen zij hun informatie waar de WHO al een 
paar dagen eerder om had gevraagd.


Besmetten mensen elkaar?

Thailand meldt op 12 januari de eerste besmetting buiten China, bij een 
vrouw uit Wuhan. De WHO verkeert nog in grote onzekerheid over het 
nieuwe coronavirus. Afgaand op de schaarse gegevens vanuit China 
concludeert ze op 14 januari dat er nog geen duidelijk bewijs is dat het 
virus van mens op mens kan overgaan. Diezelfde dag brengt de Chinese CDC 
intern het alarm naar het hoogste niveau en geeft het zijn mensen de 
opdracht om zich voor te bereiden op een pandemie. Op 20 januari 
verklaart de Chinese arts Zhong Nanshan op de nationale televisie dat de 
infectie zich snel verspreidt in Wuhan en dat er ook al medisch 
personeel besmet is geraakt.


Nog geen groot alarm

De WHO bevestigt in een tweet op 21 januari dat er op zijn minst 'enige 
overdracht' tussen mensen bestaat. Toch vindt de Emergency Committee nog 
geen overeenstemming om de uitbraak tot een Public Health Emergency of 
International Concern (PHEIC) uit te roepen. Op dat moment zijn er 581 
besmettingen ontdekt, waarvan tien in vier landen buiten China. Op 23 
januari gaat Wuhan in een strenge lockdown. Een dag later meldt 
Frankrijk de eerste drie besmettingen in Europa.


Alsnog het hoogste alarm

Op 30 januari komt het noodcomite van de WHO weer bijeen en dan is er 
wel een meerderheid voor het uitroepen van PHEIC. Per direct krijgt 
Covid-19 de status van het hoogste alarm binnen de internationale 
gezondheidsregels. Het aantal besmettingen is dan opgelopen naar 7.736 
in China en 98 in achttien landen daarbuiten.


Verloren maand

Gedurende de maand februari 2020 waarschuwt WHO-chef Tedros steeds 
luider dat landen in de hele wereld zich nu moeten voorbereiden. Door 
mensen met klachten meteen te testen kan verspreiding de kop ingedrukt 
worden. Er zijn uitbraken op cruiseschepen en in steeds meer landen ter 
wereld duikt het virus nu op, vaak zonder duidelijke link met China.


Italie in lockdown

Op 27 februari wordt de eerste besmetting in Nederland geconstateerd bij 
een man die is teruggekeerd uit Noord-Italie.
Op 10 maart gaat Italie als eerste westerse land geheel in lockdown. Het 
land heeft te maken met een snel groeiende epidemie met 9.172 
besmettingen, het hoogste aantal buiten China.


Het is een pandemie!

De WHO roept Covid-19 op 11 maart 2020 uit tot pandemie. De teller staat 
op dat moment inmiddels op 118.000 besmettingen in 114 landen. Twee 
dagen later zegt Tedros dat Europa het nieuwe epicentrum van de pandemie 
is geworden, met meer besmettingen dan in heel China. Op 15 maart 
kondigt het kabinet voor Nederland een sluiting af van restaurants, 
cafes, sportclubs, sauna's, seksclubs en coffeeshops.

--------
(c) 2021 Mediahuis