[D66] De geheime coronadeals van Sywert van Lienden (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #669)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  15 mei 2021
Auteur: Frank Hendrickx en Tom Kreling
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/de-geheime-coronadeals-van-sywert-van-lienden~b2dff054/


De geheime coronadeals van Sywert van Lienden
---------------------------------------------

Sywert van Lienden herhaalde het keer op keer: belangeloos stelde hij 
miljoenen Chinese mondkapjes veilig voor de Nederlandse zorg. Geheim 
bleef dat hij via een eigen bedrijf toch verdiende aan de pandemie. En 
dat het RIVM zijn mondkapjes kwalificeerde als 'een onacceptabel 
gezondheidsrisico'.

Sywert van Lienden kan het in maart 2020 niet meer aanzien. Een 
Kamerdebat over het schrijnende tekort aan mondkapjes en andere 
beschermingsmiddelen stemt hem moedeloos. De overheid faalt. Iemand moet 
iets ondernemen om het zorgpersoneel te helpen. Via twitter roept hij 
zijn 58.000 volgers op om mee te denken. Ook boort hij zijn eigen 
netwerk aan. Desnoods gaat de voormalige stamgast van talkshow De wereld 
draait door zelf die mondkapjes in China ophalen.

In de dagen en weken die volgen boekt Van Lienden (30) verbluffende 
resultaten. CoolBlue biedt aan om de distributie te doen. KLM en 
Randstad willen meedenken, zo levert het uitzendbureau personeel dat 
kosteloos bij Van Lienden aan de slag gaat. Niemand minder dan Prins 
Constantijn brengt hem via twitter in contact met Flexport. Ondernemer 
Jos de Blok van Buurtzorg plaatst een grote order. Al op 22 maart kan 
Van Lienden de eerste doorbraak melden: 'Vannacht vliegt de eerste 
lading. It works!'

De non-profitorganisatie Stichting Hulptroepen Alliantie wordt drie 
dagen later opgericht bij de notaris. Founders zijn twee kennissen van 
Van Lienden: de ondernemers Bernd Damme (31) en Camille van Gestel (49). 
Later zal ook Van Lienden zelf toetreden tot het bestuur.

Op het eerste oog is het een onorthodox gezelschap: Van Lienden is 
behalve mediapersoonlijkheid ook lid van de CDA-verkiezingscommissie en 
in dienst als public affairs-ambtenaar van de gemeente Amsterdam. De 
twee zakenmannen handelden in stropdassen, lampjes, relatiegeschenken, 
synthetische diamanten en zonnebrillen. Met mondkapjes hebben ze geen 
van allen ervaring.

Maar toch: it works. Met dank aan gulle, anonieme financiers koopt Van 
Lienden naar eigen zeggen al snel miljoenen mondkapjes in bij tal van 
fabrieken in China. Een ongekende prestatie, menen zijn twittervolgers. 
'Valt wel mee', antwoordt Van Lienden. 'Het is gecompliceerd 
(web)shoppen.' En: 'Geloof mij: binnen 1-2 weken kan iedereen in 
Nederland goed beschermd werken in de zorg.' In NRC Handelsblad doceert 
hij: 'Je moet in China ballen hebben en gewoon cash op tafel gooien.'

Het mooiste van de Stichting Hulptroepen Alliantie is dat iedereen 
onbaatzuchtig meewerkt. Er is wel een werkmaatschappij 
(Hulptroepenalliantie) om de zaken met China af te handelen, maar de 
enige aandeelhouder is de stichting, die geen winstoogmerk heeft en 
waarvan de bestuurders ook geen 'bezoldiging' ontvangen. Alle eventuele 
opbrengsten van de mondkapjeshandel vloeien uiteindelijk naar de 
non-profitorganisatie, zo wordt ook op de site uitvoerig benadrukt.

'Er is nul eigen gewin in deze', verzekert Van Lienden in mei 2020 op 
twitter als een Nederlandse ondernemer in China kritiek levert ('Wij 
kennen de prijzen goed in China. Er wordt door jullie winst gemaakt'). 
'Ik doe het om niet en heb m'n werk opzijgezet. De accountant houdt 
toezicht.'

Op het hoogtepunt van de eerste coronagolf floreert Van Lienden als 
boegbeeld van de Hulptroepen Alliantie. Talkshow Op1 haalt hem binnen 
als 'chef mondkapjes'. Bij actualiteitenprogramma Nieuwsuur mag hij als 
expert praten over de wereld van beschermingsmiddelen. Op twitter 
fileert hij de overheidsaanpak. 'Ongelofelijk dit', schrijft hij als er 
berichten verschijnen over ondeugdelijke mondkapjes. 'Er is zoveel fake 
in omloop - maar dat de overheid hier in is getrapt...'

Van Lienden wordt ondertussen als een 'held' gezien, omdat hij wel goede 
spullen uit China haalt. 'Sick bezig man', schrijft BN'er Tim Hofman op 
26 april 2020 op twitter. 'Heel tof.'

Niet iedereen denkt er dan zo over. Mensen die direct betrokken zijn bij 
de strijd om beschermingsmiddelen zien een andere Sywert van Lienden. 
Geen onbaatzuchtige filantroop, maar een zakenman die net als 
commerciele partijen geld verdient aan de schaarste in mondkapjes. 'Het 
enige verschil is dat hij zich in de media presenteert als redder des 
vaderlands', zegt een ingewijde.

Uit tientallen interne documenten, contracten, mails en rapporten in het 
bezit van de Volkskrant wordt duidelijk dat Van Lienden en zijn 
compagnons inderdaad meer zijn dan bezorgde burgers die in actie komen 
op een moment van nationale nood. De grote miljoenendeals blijken via 
hun eigen bv's te lopen.

Het commerciele avontuur van Sywert van Lienden begint op 14 april 2020, 
drie weken na de oprichting van de Hulptroepen Alliantie. Van Lienden en 
zijn partners Damme en Van Gestel nemen die dag contact op met het 
notariskantoor CMS in Amsterdam, niet ver van de Zuidas. Reden: ze 
willen samen een bedrijf beginnen, Relief Goods Alliance, een 
'groothandel in medische en tandheelkundige instrumenten', blijkt uit de 
oprichtingsakte.

Om zijn deel van de aandelen te beheren, richt Van Lienden dezelfde dag 
ook nog een eigen bv-tje op: Pologos. Later verandert hij de naam in 
Sphinx. De timing is opmerkelijk. Als Van Lienden zijn bv's in het leven 
roept, is al duidelijk dat er twee enorme mondkapjesdeals met de 
overheid in het verschiet liggen voor de Hulptroepen Alliantie. Goed 
voor ruim 100 miljoen euro.

Er zijn weken van spanning aan vooraf gegaan. Van Lienden heeft ruzie 
gemaakt met het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH), de 
inkooporganisatie die in maart is opgezet door het ministerie van VWS. 
Na een paar dagen wordt hij bruusk buiten de deur gezet, bevestigen 
meerdere bronnen, onder andere omdat zijn Hulptroepen Alliantie weigert 
exclusief voor de overheid te werken.

De breuk blijkt tijdelijk. Het ministerie van VWS, dat toch al onder 
vuur ligt wegens het tekort aan medische beschermingsmiddelen, vreest 
slechte publiciteit. Van Lienden is bezig zijn gal te spuwen. 'Het is 
vechten voor elke centimeter om te mogen helpen (je verzint het niet)', 
schrijft hij op twitter aan prins Constantijn. Het ministerie neemt in 
die dagen weer contact op met Van Lienden, bevestigen ingewijden. Laten 
we het niet op de spits drijven, is de boodschap. De overheid gaat via 
LCH echt nog wel zaken doen met de Hulptroepen Alliantie.

Van Lienden houdt zich daarna in, al schrijft hij op 10 april op twitter 
wel dat het kabinet moet 'leren samenwerken en niet denken vanuit 
verkokerde bureaucratieen'. 'Als dat gebeurt, dan zal ik met plezier de 
afgelopen weken vergeten.'


Megaorders

De door Van Lienden gewenste samenwerking komt er. En hoe. Op 19 april 
plaatst VWS volgens documenten via het consortium twee megaorders. De 
ene opdracht bestaat uit 20 miljoen Chinese maskers voor 55,6 miljoen 
euro. De andere order is goed voor 20 miljoen mondkapjes voor 45,2 
miljoen euro.

Er is alleen iets raars aan de hand. De Stichting Hulptroepen Alliantie 
en haar werkmaatschappij spelen geen enkele rol in de deal van 100 
miljoen euro. Uit contracten in het bezit van de Volkskrant blijkt dat 
Van Lienden de twee orders op naam zet van zijn commerciele bedrijf 
Relief Goods Alliance.

Waarom? Van Lienden en zijn compagnons zeggen in een reactie dat ze op 
aandringen van het ministerie van VWS en het LCH een eigen bedrijf 
moesten oprichten. Volgens Van Lienden was het 'een voorstel vanuit de 
overheid'. Meer toelichting wil hij niet geven, 'omdat we voor 
vertrouwelijkheid hebben getekend'. Zakenpartner Van Gestel zegt dat de 
Hulptroepen om 'mededingingstechnische redenen' niet met de overheid kon 
samenwerken.

Topambtenaar Mark Frequin, die als directeur-generaal namens VWS de 
leiding had over LCH, wijst die uitleg van de hand. 'Het was voor ons 
geen voorwaarde dat ze een ander juridisch construct zouden kiezen. Geen 
sprake van. Relief Goods Alliance was gewoon een zakelijke partij die 
onder dezelfde voorwaarde als alle andere leveranciers 
beschermingsmiddelen leverde.'

Bernd Damme, de derde compagnon, heeft nog een verklaring voor het 
inzetten van een nieuwe bv. 'Voor dit model is gekozen omdat de 
stichting niet geraakt dient te worden door orders met een andere 
doelgroep of risicoprofiel dan waarvoor deze is opgericht.'

Zeker is dat Van Lienden publiekelijk nooit duidelijk maakt dat hij 
voortaan commerciele en financiele belangen heeft bij de 
mondkapjeshandel. Voor de buitenwereld blijft hij de voorman van de 
Hulptroepen Alliantie die het allemaal 'om niet' doet. 'We zijn er open 
over geweest richting onze partners', zegt Van Lienden nu in een 
reactie. 'Niet naar buiten, maar daar was ook geen reden toe.'


Kosteloos

Een woordvoerder van Randstad zegt dat ze nog steeds personeel leveren 
aan Van Lienden, maar niet meer gratis. 'In de piek hebben we kosteloos 
personeel geleverd, maar we hebben begrepen dat ze nu zelf ook 
commercieel werken en zichzelf laten inhuren, daarom vragen wij nu een 
kostenvergoeding. Wel nog tegen gereduceerd tarief.'

Professionele inkopers die door VWS zijn betrokken bij het LCH staan 
versteld door de order die Van Lienden op 19 april krijgt, blijkt uit 
gesprekken met betrokkenen. Hoe kan een bedrijfje dat nog maar vijf 
dagen bestaat, geen vermogen heeft en geen expertise op het gebied van 
beschermingsmiddelen opeens worden aangewezen als 'preferred partner' om 
mondkapjes in China te bestellen?

Het ministerie van VWS zet door. Van Lienden heeft met gerenommeerde 
partners in een mum van tijd een indrukwekkende organisatie opgezet die 
de broodnodige mondkapjes kan leveren. Een crisis vraagt om onorthodoxe 
maatregelen en de overheid krijgt toch al het verwijt niet open te staan 
voor hulp van buiten. De deal staat.

De kersverse zakenman blijft ondertussen gewoon de faciliteiten van de 
non-profitstichting benutten, blijkt uit de interne documenten. Hij 
gebruikt in zijn contacten met het ministerie en LCH het logo, 
lettertype en webadres van Hulptroepen Alliantie. Onder elke mail staat 
de uitroep: 'Voor de zorghelden!' Alleen de naam op de facturen is 
anders: Relief Goods Alliance.

Het ministerie van VWS zegt in een reactie dat het wel degelijk dacht 
zaken te doen met de Hulptroepen Alliantie, en niet met een commerciele 
bv. 'Het ministerie ging ervan uit dat ze bij elkaar hoorden aangezien 
het om dezelfde personen ging.'

In mailverkeer met sceptische medewerkers van inkooporganisatie LCH 
schermt Van Lienden met zijn politieke connecties. Zo laat hij op 11 mei 
weten een gesprek te hebben gehad met minister voor Medische Zorg Martin 
van Rijn - 'op zijn verzoek'. De bewindspersoon zou zich 'verbaasd' 
hebben dat de Hulptroepen Alliantie niet nog meer mag leveren. Of er 
niet nog een order inzit?

Uit de offerte die Van Lienden vervolgens indient voor de levering van 
chirurgische maskers, blijkt hoe zeer alles door elkaar loopt. In de 
mail heeft de ondernemer het over een aanbod van Hulptroepen en de 
offerte is opgesteld in de huisstijl van de non-profitorganisatie, 
inclusief een verwijzing naar partners als Randstad en KLM. Helemaal 
onderaan het stuk, in kleine lettertjes, wordt vermeld wie de echte 
afzender is: Van Liendens bedrijf Relief Goods Alliance.

Het LCH bedankt voor het aanbod. 'Veeeel te duur', aldus het oordeel in 
een interne mail.


Bevrijding

Sywert van Lienden viert 5 mei 2020 zijn eigen bevrijdingsdag: hij neemt 
ontslag bij de gemeente Amsterdam. Het ambtenarenbestaan bevalt hem al 
langer niet meer. Hij gaat zich helemaal richten op Hulptroepen, meldt 
hij op twitter. 'Best wel spannend met recessie voor de deur, hypotheek 
en studieschuld maar hey: als je niks verandert blijft alles ook 
hetzelfde.'

Kenners van de markt die inzicht krijgen in het contract dat Van Lienden 
sluit met de overheid, zijn ervan overtuigd dat er iets anders aan de 
hand is. 'Hij is schathemelrijk geworden met die twee deals', meent een 
betrokkene bij LCH.

De prijzen die Van Lienden hanteert zijn zeker niet laag, vooral omdat 
de overheid het gehele transport voor haar rekening neemt. De eerste 
order van 20 miljoen mondkapjes verkoopt het bedrijf van de 
ex-gemeenteambtenaar voor 2,78 euro per stuk, de tweede order voor 2,26 
euro per stuk.

CEO Hans Poulis van de onderneming IGC International - een zeer ervaren 
leverancier in China die ook hulpmiddelen aan de Nederlandse overheid 
levert - stelt dat inkoopprijs omgerekend naar euro's in die periode 
schommelde tussen de 1,50 euro en 1,60 euro. 'Er gaan dan nog wat kosten 
van de winstmarge af, zoals bijvoorbeeld kwaliteitscontroles, maar er 
kon zeker op verdiend worden.'

Bronnen binnen VWS bevestigen dat Van Lienden dezelfde marges hanteerde 
als andere commerciele partijen. Die zouden naar schatting rond de 15 en 
20 procent liggen. Van Lienden heeft daarbij als voordeel dat hij 
nauwelijks investeringen heeft hoeven doen voor zijn net opgerichte 
bedrijf. Het kantoor, de contacten, het personeel via Randstad, de 
fabrikanten: alles was al opgezet via de Hulptroepen Alliantie.

Van Lienden weigert te vertellen hoeveel hij met zijn bv's heeft 
verdiend via de mondkapjeshandel. Opnieuw wijst hij daarbij naar 
geheimhoudingsclausules ('ik kan en mag geen reactie geven'). De 
ex-ambtenaar wil niet meer herhalen dat hij het 'om niet' heeft gedaan.

Zijn partner Camille van Gestel erkent dat er 'wel iets is 
overgebleven'. Uit zijn kennissenkring valt te horen dat hij 
'multimiljonair' is geworden. Van Gestel heeft net als Van Lienden zijn 
oude baan opgezegd. De bed & breakfast, die hij met zijn vrouw runde, is 
gesloten. 'Het was de moeite waard om te doen', zegt Van Gestel. 'Maar 
ik ben absoluut geen miljonair geworden. Dat zou mooi zijn.'


Grafeen

Als de eerste coronagolf in de zomer is gaan liggen, komt Sywert van 
Lienden erachter dat de mondkapjeshandel uit meer bestaat dan 'ballen 
tonen en cash op tafel gooien'. Het RIVM neemt de door hem geleverde 20 
miljoen mondkapjes van de Chinese fabrikant Shengquan onder de loep. Dat 
pakt niet goed uit. Sterker: de ontzetting van de RIVM-inspecteur spat 
af van het vertrouwelijke rapport dat is opgesteld tussen 28 en 30 juni 
en in handen is van de Volkskrant.

Bij algemene bevindingen staat: 'Er zit grafeen in de maskers. Dit zou 
los kunnen komen en ingeademd kunnen worden. Dit geeft een onacceptabel 
gezondheidsrisico.' Het eindoordeel van het RIVM: 'Afgekeurd.' Nogmaals 
schrijft de inspecteur er bij: 'Onacceptabel gezondheidsrisico!'

Binnen het LCH ontstaat onrust, blijkt uit gesprekken met betrokkenen en 
interne documenten. Grafeen is nanomateriaal van koolstof dat onder 
andere in elektronica wordt gebruikt. Bij medische mondkapjes die vaak 
langdurig gedragen moeten worden en aan de hoogste kwaliteitseisen 
dienen te voldoen, heeft niemand eerder gezien dat er grafeen wordt 
gebruikt.

Wat volgt is een lang gevecht met van Van Lienden, die bezweert dat er 
niks aan de hand is. Het probleem voor het ministerie van VWS is dat het 
RIVM geen officiele status heeft als testagentschap. Van Lienden heeft 
op 26 april al gemaild dat een eventuele negatieve uitslag van het RIVM 
niet kan dienen als reden om het contract te ontbinden.

De ondernemer heeft nog een troef in handen. De mondkapjes die hij 
levert hebben een zogenoemde CE-certificering gekregen via een Iers 
testbureau CCQS. Daarmee zijn de mondkapjes toegelaten op de Europese 
markt. Daar heeft Nederland zich ook aan te houden. Grafeen staat ook 
niet op de lijst met gevaarlijke stoffen.

Van Lienden doet tijdens het conflict liever zaken met het ministerie 
dan met de professionals die voor LCH vanuit Leusden werken. 'Laten we 
dit voorlopig even managen tussen VWS en RGA (Relief Goods Alliance, 
red.)', mailt hij op 5 augustus. 'Dat helpt denk ik het proces.' De 
VWS-ambtenaren zijn enthousiast. 'Dank voor al je inspanningen.'

Binnen het LCH blijven ondertussen bezwaren bestaan. Die worden ook 
uitgesproken tijdens 'de stand-ups', de dagelijkse ochtendvergaderingen. 
Het kwaliteitsteam van het LCH onder leiding van de emeritus hoogleraar 
longgeneeskunde Jan-Willem Lammers heeft het plan om 'een brief met 
zorgen naar VWS te sturen omdat grafeen mogelijk een gevaar zou 
opleveren', zo staat in een mail.

Het ministerie laat het niet zo ver komen. 'Grafeen is meegenomen in de 
testen en in de certificering van een geaccrediteerd testbureau', aldus 
de conclusie in een intern memo. 'Daarmee voldoet het masker aan de 
gestelde kwaliteitseisen en normen en wordt het op basis van de 
VWS-richtlijn vrijgegeven.' Een dag later krijgt het kwaliteitsteam 
tijdens 'de stand-up' te horen dat verdere actie niet gewenst is. 'De 
beslissing om de grafeen maskers vrij te geven is genomen door VWS.'


Gered

Met die constatering is de deal van Van Lienden gered. Hij kan leveren 
aan het LCH, zijn mondkapjes gaan naar de 'helden in de zorg' en de 
100,8 miljoen euro is binnen. Van de waarschuwingen van het RIVM en de 
zorgen van het kwaliteitsteam zal nooit iemand iets horen.

Een woordvoerder van het RIVM laat weten dat zij geen voorstander zijn 
van mondmaskers waarin stoffen zoals, nanozilver, koperoxide of grafeen 
zijn verwerkt, 'zolang niet onderbouwd en goed uitgezocht is wat de 
toegevoegde waarde is, terwijl er mogelijk wel risico's zijn.' Grafeen 
is volgens het RIVM een stof 'die niet per definitie ongevaarlijk is'. 
Dat de door het RIVM afgekeurde mondkapjes van Sywert van Lienden met 
grafeen alsnog op de markt terecht zijn gekomen, is volgens het RIVM 
mogelijk omdat hun oordeel niet bindend is. 'Het is een advies.'

De autoriteiten in Canada adviseren sinds vorige maand nadrukkelijk om 
geen grafeenmaskers te dragen. Hoogleraar Medische Microbiologie Bert 
Niesters vindt dat een logisch besluit. 'Er is discussie en 
onduidelijkheid over het gebruik van grafeen. Waarom zou je die maskers 
dan gebruiken als er meer dan genoeg mondkapjes zijn zonder grafeen?'

Hoogleraar Ecotoxicologie Martina Vijver, gespecialiseerd in 
nanodeeltjes, is ook niet enthousiast. 'Het heeft erg weinig waarde om 
extra nano-materialen toe te voegen aan dit soort producten. De schade 
aan het milieu of aan jezelf is in dat geval groter dan de voordelen.'

Ondernemer Jos de Blok, die bij de Hulptroepen Alliantie dezelfde 
mondkapjes bestelde als de overheid, onderzoekt inmiddels of het product 
nog wel te gebruiken is. 'Een medewerker heeft ons erop gewezen. We gaan 
er heel goed naar kijken.'


Niets mis

Sywert van Lienden weet zeker dat er niets mis is met zijn spullen. 'We 
hebben het uitgezocht met VWS en testbureaus. De grafeen in onze maskers 
zijn geen nanotubes maar flakes die zijn vastgebonden in plastic. Het 
kan niet loskomen en er zit zo weinig in dat het niet schadelijk is. Het 
is gewoon een veilig product. Er zijn juist positieve 
gezondheidseffecten gevonden bij proeven.' Op de site van Hulptroepen 
Alliantie worden de bewuste mondkapjes nog steeds aangeboden.

Sywert van Lienden ziet in het uitlekken van zijn zakelijke activiteiten 
bovenal een politieke afrekening vanwege zijn kritische houding tijdens 
de coronacrisis. 'Ik vind het buitengewoon onplezierig en nasty. Mensen 
zijn de kritiek blijkbaar zat. Boontje komt om zijn loontje.'

Het ministerie van VWS laat weten dat geen van de 40 miljoen door Van 
Lienden geleverde mondkapjes naar de zorg is gegaan. Ze liggen nog op 
voorraad, omdat er te veel is ingekocht. De 100,8 miljoen euro is wel 
overgemaakt.


Dit verhaal is gebaseerd op gesprekken met betrokkenen, interne mails, 
contracten, testrapporten en documenten. De meeste tweets van Sywert van 
Lienden die worden aangehaald in dit stuk zijn door hem gewist.

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.