[D66] Nederland loopt weer eens - doelbewust - achter: Sneltesten (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #580)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  12 maart 2021
Auteur: Willem Feenstra
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hoelang-blijft-nederland-nog-wachten-met-de-sneltest-voor-thuis~bd21d7b1/


Hoelang blijft Nederland nog wachten met de sneltest voor thuis?
----------------------------------------------------------------

In Engeland, Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland is hij een cruciaal 
onderdeel in de corona-aanpak: de zelftest voor thuis of op het werk. 
Nederland wacht. Waarop? Zelfs Jan Kluytmans, voorzitter van de 
werkgroep thuistesten, wordt er gek van: 'Je wilt dit nog vandaag 
geregeld hebben.'

Als iedere Nederlander 's ochtends voor het tandenpoetsen een 
wattenstaafje 2,5 centimeter omhoog in de neus zou brengen, dat vijf 
keer zou ronddraaien in beide neusgaten, zou dopen in een buisje met 
vloeistof, die vloeistof zou druppelen op een kleine cassette en 15 
minuten later aan de keukentafel zou kijken of er een streepje 
(negatief) of twee streepjes (positief) verschijnen, dan zouden vier op 
de vijf besmettelijke personen weten dat ze het coronavirus hebben nog 
voor ze de deur uitgaan.

Vorig najaar besloot microbioloog Jan Kluytmans minder energie aan 
media-optredens te besteden, en meer aan het vinden van een weg uit deze 
crisis. Als mensen zichzelf nou thuis konden testen, laagdrempelig en 
gratis, dan zouden veel besmettingen voorkomen worden, dacht hij. Dan 
zouden scholen weer open kunnen, bedrijven ook misschien. Dan hoeven we 
niet lijdzaam toe te zien totdat de meerderheid van de bevolking is 
gevaccineerd.

Kluytmans werd voorzitter van de werkgroep thuistesten van het 
ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Hij onderzocht de 
betrouwbaarheid van de tests en hoe mensen ermee omgaan. Nu kan hij 
volmondig zeggen: het werkt. Niet voor niets zijn ze in veel omringende 
landen al belangrijk onderdeel van het beleid. 'Iedere dag dat we 
hiermee wachten, is er een te veel.'

Scholen kunnen niet wachten, bedrijven willen niets liever, maar er is 
een probleem: die urgentie lijkt door het kabinet niet te worden 
gevoeld. Bij de persconferentie van afgelopen maandag wijdde minister De 
Jonge er een paar zinnen aan. De zelftesten, zei hij, komen 'de komende 
maanden' beschikbaar. 'Terwijl dit juist de maanden zijn waarin ze het 
verschil kunnen maken', zegt Kluytmans.

Een belangrijk misverstand: perfect zijn ze niet, de thuistests. Van de 
ruim 3.200 personen die zich via de betrouwbaar geachte pcr-test lieten 
testen bij de GGD in Tilburg, kreeg 80 procent dezelfde uitslag met een 
thuistest. Vals positieven waren er nauwelijks, namelijk zes.

De thuistest moet het juist hebben van gemak, snelheid en de onbeperkte 
mate waarin ze gebruikt kunnen worden. Gewoon uit voorzorg, zonder 
klachten. Om de drempel zo laag mogelijk te maken, is de 
gebruiksaanwijzing van de fabrikant aangepast. De wattenstaaf hoeft via 
de neus niet diep naar achteren te worden ingebracht, zoals in de 
teststraat, maar slechts een klein stukje omhoog. Voor de meeste mensen 
zal het pijnloos zijn.

Er zijn zat tegenargumenten te bedenken. Lang niet iedereen zal zichzelf 
willen testen. Niet iedereen zal de test goed uitvoeren. En niet 
iedereen die positief test zal binnen blijven. 'Maar ik ben ervan 
overtuigd dat de meerderheid van de Nederlanders dit wel wil doen als ze 
zo weer naar school of werk kunnen gaan', zegt Kluytmans.


Met een thuistest leg je het vertrouwen bij de burger?

'Eigenlijk wel. Veel mensen zijn nu machteloos, dat zie ik ook in mijn 
eigen omgeving. Met zo'n test krijg je in ieder geval een beetje 
controle en handelingsperspectief terug.'


Als het merendeel van de mensen hieraan zou meewerken, wat zou er dan 
weer open kunnen?

'Ik denk dat je moet beginnen met belangrijke sectoren als het 
onderwijs. Scholen heropenen nu, maar hele klassen zitten alweer thuis 
vanwege besmettingen. Bij de field labs (experimenten met evenementen, 
red.) blijkt dat 1 procent van de mensen vooraf positief is, die hebben 
dan helemaal geen klachten. Neem een school met vijfhonderd leerlingen, 
daar lopen dan dus vijf besmettelijke kinderen rond. Door de thuistest 
haal je er al vier uit. Dus ja, er blijven incidenten, maar het worden 
er fors minder. Dat is een ingewikkelde boodschap, maar wel een 
belangrijke.

'Als kinderen uit voorzorg structureel worden getest, al is het maar een 
paar keer per week, voorkom je veel ellende. Op die manier zou je 
bijvoorbeeld ook het hoger onderwijs kunnen heropenen. Ook kun je kijken 
naar bedrijven of andere plekken waar veel mensen samenkomen.'


U zegt: acht van de tien mensen met corona kunnen worden opgespoord met 
de thuistest. Twee van de tien dus niet. Terwijl ze wel negatief getest 
hebben. Is dat niet gevaarlijk?

'De thuistest dient ook niet ter vervanging van andere maatregelen, 
zoals afstand houden en in de teststraat testen als je klachten hebt. Er 
zullen zeker mensen negatief testen die positief blijken te zijn. Maar 
in het grote plaatje haal je juist heel veel mensen van de straat die 
nog geen klachten hebben, maar al wel besmettelijk zijn.'


Hoe kunnen mensen negatief testen als ze het virus wel hebben?

'Dat ligt vaak aan de hoeveelheid virus die iemand in zich heeft. Je 
mist vooral twee groepen: mensen die al bijna van het virus af zijn, en 
mensen die het pas net hebben en bij wie de hoeveelheid virus nog 
groeit.'


Juist bij die laatste categorie wil je het niet fout hebben, toch?

'Dat is absoluut vervelend. Het is de groep die bij de field labs het 
interessantst is. Die mensen kunnen negatief testen en vervolgens toch 
anderen besmetten, omdat de besmettelijkheid vlak na hun negatieve test 
ontstaat. Zelfs bij de pcr-test kan dat zo zijn. Je kunt nooit iedere 
besmetting voorkomen. Maar je kunt zo wel de samenleving weer 
gecontroleerd van het slot halen.'


Zijn er al plekken waar zelftests worden gebruikt?

'Bij de brandweer op Schiphol doen ze dit al anderhalve maand (zie 
kader). Daar ging het in het begin even mis, maar nu willen ze er niet 
meer van af. Ze hebben gevraagd of de pilot verlengd kan worden, totdat 
de regelgeving is aangepast.'

In veel landen zijn de thuistests al een cruciaal onderdeel van het 
beleid. In Engeland kunnen alle bedrijven gratis sneltests aanvragen 
voor hun werknemers en krijgen ouders van schoolgaande kinderen gratis 
tests thuisgestuurd. Iedere Duitser kan een keer per week een gratis 
sneltest laten doen in een testcentrum of apotheek en iedereen kan 
sneltests kopen bij de supermarkt. In Oostenrijk kunnen inwoners iedere 
maand vijf tests per persoon gratis afhalen bij de apotheek. In 
Zwitserland zijn tests voor iedereen gratis beschikbaar.

De tests verschillen per land, de precieze invulling ervan ook, maar de 
doelstelling is overal hetzelfde: op een laagdrempelige manier zorgen 
dat besmettelijke mensen zonder klachten binnen blijven, waardoor de 
rest juist meer bewegingsruimte krijgt. Niet wachten tot iedereen 
gevaccineerd is, maar leren leven met het virus. Ook handig als er in de 
toekomst mutaties ontstaan die zich weinig van het vaccin aantrekken.

In oktober schreven microbiologen uit het Outbreak Management Team al 
een notitie over het belang van thuistesten in Nederland. De regelgeving 
moest daarvoor aangepast worden, concludeerden ze. Tot op heden is dat 
niet gebeurd.


Hoe kan het dat zelftesten in Nederland nog steeds niet is toegestaan, 
terwijl een half jaar geleden al bekend was dat de regelgeving aangepast 
moest worden?

'Ik ken die overwegingen van het kabinet niet. Maar ik denk dat je in 
zo'n crisis af en toe wel gewoon een risico moet nemen. Er is nu in 
Nederland een begin gemaakt, fabrikanten kunnen zich inschrijven, maar 
het duurt allemaal lang.'


Terwijl dit volgens u de maanden zijn waarin ze het verschil kunnen 
maken

'Om eerlijk te zijn word ik hier soms helemaal gek van. Als je ziet hoe 
vast we nu zitten, wil je dit eigenlijk vandaag nog geregeld hebben.'


U bent hier al een half jaar mee bezig. Nu zijn de testen gevalideerd 
maar is de wetgeving nog niet aangepast. Waarom konden die processen 
niet parallel lopen?

'Dat is dus wel een les voor na deze pandemie, maar dat los je nu niet 
meer op, dat dingen teveel achter elkaar worden geschakeld in plaats van 
parallel. Nederland is gewoon niet zo goed in het snel operationaliseren 
van dit soort dingen. Al halen we de achterstand op andere landen 
uiteindelijk vaak wel weer in.'


U bent voorzitter van de werkgroep van het ministerie van VWS die zich 
met thuistests bezighoudt. U zit geregeld met ambtenaren om tafel. Waar 
gaat het mis?

'Ik was inderdaad voorzitter van die werkgroep en ook ik heb dit dus 
niet kunnen realiseren. Ik zie dat ambtenaren keihard werken, dat is het 
probleem niet. Ik denk dat we als land niet meer weten hoe een crisis in 
elkaar zit. Waar de vertraging precies zit, weet ik niet. Het lijkt erop 
alsof de wet- en regelgeving in Nederland niet snel genoeg aangepast kan 
worden tijdens een crisis. Als burger denk ik ook: hoe kan het dat het 
bijna overal al geregeld is, behalve hier?'


Een assertieve burger kan zich ook afvragen: moet ik op die regels gaan 
wachten? De tests zijn online al te koop, al is het 'officieel' alleen 
voor medisch gebruik.

'Dat is zo, maar ik zou het toch beter vinden als de overheid dit 
regelt. Je wil dat mensen goede testen hebben en begrijpen hoe het 
werkt. En eigenlijk wil je ook dat de overheid ze verschaft, om 
ongelijkheid te voorkomen. Zo'n test kost in de winkel 5 euro, als 
iedereen binnen een huishouden er een paar per week doet, is dat voor 
armere gezinnen niet op te hoesten. Dan moet je het op een andere manier 
regelen.'


Kunnen mensen deze tests ook gebruiken om bijvoorbeeld hun ouders 
veiliger te bezoeken?

'Ik zou het goed begrijpen, je haalt het risico dat je besmettelijk bent 
met 80 procent naar beneden. Maar het gaat niet naar nul, dus je moet 
nog steeds afstand houden.'


Er wordt gesproken over een coronapaspoort, waarmee mensen die 
gevaccineerd zijn of negatief getest meer vrijheden krijgen. Komen de 
uitslagen van zelftests daar ook in?

'Nee, dat is een ander traject. Bij zelftests kunnen we niet voldoende 
controleren, het gaat uit van vertrouwen. Daarom kan de uitslag niet in 
zo'n paspoort komen.'


Als dit al in veel landen gebeurt, zijn er dan nog wel genoeg zelftests 
beschikbaar?

'Naar mijn weten heeft Nederland 26 miljoen antigeentests op de plank 
liggen, maar ik weet niet of die ook als zelftest ingezet mogen worden.'


Onlangs publiceerde journalistiek platform Follow the Money over uw 
verdiensten, die rechtstreeks gekoppeld zijn aan het aantal in uw lab 
geanalyseerde tests. Verdient u aan deze sneltesten?

'Dat was een vervelend verhaal, over een lastige situatie. Het klopt dat 
mijn inkomen samenhangt met het aantal tests in ons laboratorium, maar 
ik heb al in de zomer van 2020 aangegeven dat ik mijn inkomen uit 2019 
leidend zal laten zijn, omdat ik niet aan de crisis wil verdienen. De 
rest ga ik afdragen aan de openbare gezondheidszorg. Aan deze sneltests 
die mensen zelf doen, verdien ik overigens geen stuiver.'


Gaat u er nog op aandringen om dit alsnog sneller mogelijk te maken?

'Ik heb me hier al meermaals hard voor gemaakt. Wellicht snijden we wat 
bochten af als we dit morgen invoeren. Maar misschien moeten politici 
erop vertrouwen dat de maatschappij ze achteraf credits geeft voor het 
feit dat ze in een crisis moeilijke besluiten hebben moeten nemen.'

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Zelftesten in de praktijk: De brandweer van Schiphol

Als een van de eerste organisaties nam de brandweer op luchthaven 
Schiphol begin februari zelftests in gebruik. 'We hadden nog helemaal 
niet te maken gehad met coronabesmettingen', zegt bevelvoerder Sjaak 
Marchal. 'Maar we wilden graag wat extra veiligheid, omdat we toch met 
elkaar in de wagen moeten springen en afstand dan niet mogelijk is.'

Het brandweerkorps is opgeleid voor onder andere calamiteiten met 
vliegtuigbranden, ongevallen met gevaarlijke stoffen en brandmeldingen 
in gebouwen, waaronder de terminals. Vanwege de specialistische aard van 
het werk kunnen de pakweg 140 brandweerlieden bij ziekte niet 
gemakkelijk worden vervangen door collega's van andere korpsen. Een 
corona-uitbraak zou daarom problematisch zijn.

Aanvankelijk was er best wat weerstand. 'Medewerkers zagen het niet 
zitten om zo'n wattenstaafje diep in neus en keel te steken', zegt 
beleidsadviseur crisisbeheersing Rene Verjans. 'Toen is gekozen voor de 
andere testmethode: 2,5 centimeter in de neus.' Ook de zorgen over 
privacy konden worden weggenomen. Hoewel testen vrijwillig is, werkt 98 
procent van de brandweerlieden mee.

Voorafgaand aan hun 24-uursdiensten lopen zij nu door een teststraat bij 
Schiphol. 'Daar testen we onszelf onder toezicht', zegt Marchal. 'Alleen 
bij een negatieve test gaan we aan de slag.'

Alsof de duvel ermee speelde, ging het op de eerste dag van de pilot 
meteen mis. Een brandweerman die negatief testte, bleek later toch 
besmet. In die periode kregen twintig brandweerlieden corona. Verjans: 
'Toen dachten we wel even: waar zijn we aan begonnen?'

Nu, anderhalve maand later, zijn ze toch enthousiast. Drie 
brandweerlieden zonder klachten zijn de afgelopen weken na een positieve 
test huiswaarts gegaan. Drie keer is daarmee voorkomen dat zij collega's 
konden besmetten. 'Het voelt veiliger', zegt Marchal. 'We kunnen sommige 
oefeningen weer gaan doen. En ik ga toch ook met een geruster gevoel bij 
mijn ouders of schoonouders langs.'

Eind maart loopt de pilot af. De brandweer op Schiphol overlegt met het 
ministerie van VWS over een verlenging. 'Zolang de regelgeving het nog 
niet toelaat om dit als organisatie zelf te doen, gaan we graag met deze 
pilot door', aldus Verjans.

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.