[D66] [JD: 125] Effectieve virusbestrijder of nutteloze muilkorf: wat heeft acht maanden mondkapjes opgeleverd? | VK

[R.O.]

  Effectieve virusbestrijder of nutteloze muilkorf: wat heeft acht
  maanden mondkapjes opgeleverd?

By
Maarten Keulemans
de Volkskrant
8 min
View Original
<https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/effectieve-virusbestrijder-of-nutteloze-muilkorf-wat-heeft-acht-maanden-mondkapjes-opgeleverd~b6ae1dbf/>

De beste maatregel tegen corona volgens de een, een benauwende muilkorf
volgens de ander. Vanaf zaterdag hoeven de mondmaskers in de meeste
binnenruimten niet meer op. Maar wat heeft het acht maanden lang dragen
ervan eigenlijk opgeleverd?

Maarten Keulemans
<https://www.volkskrant.nl/auteur/Maarten%20Keulemans>25 juni 2021, 5:00


      1| Als epidemieremmer

Van alles had men in de Amerikaanse staat Massachusetts al geprobeerd om
het coronavirus te keren: schoolsluitingen, thuiswerken, een
noodtoestand, oproepen om minder op pad te gaan. Maar uiteindelijk was
er maar één ding dat echt hielp, volgens een analyse
<https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2768533> in het
medische vakblad /JAMA/. Dat was: wegwerpmondkapjes verplicht stellen.
Na een week begon het aantal positief getesten in de ziekenhuizen die
men onderzocht prompt te dalen.

Mondkapjes golden lang als on-westers, een curieuze gewoonte van
smetzieke toeristen uit Azië. Totdat het coronavirus toesloeg: misschien
was het gebruik toch zo gek nog niet, opperden sommige wetenschappelijke
commentaren voorzichtig. Volkomen logisch immers dat mondkapjes virussen
die wegwaaien uit besmette kelen tegenhouden. En dat de drager ervan
minder virus inademt: ook dat snapt iedereen.

Maar terwijl men in landen uiteenlopend van Italië tot Duitsland
mondneusmaskers ging dragen in winkels en andere openbare ruimten, leek
in Nederland vooral OMT-voorzitter Jaap van Dissel er een persoonlijke
missie van te hebben gemaakt de mondmaskers te ontraden. Geen twijfel
dat ze werken in het ziekenhuis, tussen de patiënten, mits volgens
strikte regels gedragen, benadrukte het OMT. Maar om nu zomaar in het
wilde weg kleurige lapjes voor te gaan binden, dat wilde er bij de
medici slecht in.

En eerlijk is eerlijk: met goede wetenschappelijke redenen. Bij eerdere,
systematische studies naar het gebruik van niet-medische mondmaskers
tegen luchtwegvirussen – bijvoorbeeld bij pelgrims of in studentenhuizen
– komt steevast naar voren dat mondkapjes niet of nauwelijks beschermen
<https://www.eurosurveillance.org/content/10.2807/1560-7917.ES.2020.25.49.2000725>.


‘Plus dat bekend is dat de problemen vooral ontstaan op plekken waar
mensen intensief met elkaar in aanraking komen. Thuis, op feestjes, of
bij het uitgaan’, zegt hoogleraar klinische microbiologie Heiman
Wertheim (Radboud UMC), zelf geen OMT-lid. ‘En dat zijn nou net momenten
waarop mensen toch al geen mondkapjes dragen.’


        Minder vaak een mondkapje op

Winkelen in een rustige zaak zonder mondkapje? Dat kan binnenkort weer.
Vanaf zaterdag is een mondkapje alleen verplicht in binnenruimtes waar
anderhalve meter afstand houden niet kan, zoals in de trein of in de
bus. Een mondkapje blijft ook verplicht op luchthavens en op middelbare
scholen.

Vandaar de lijn van het OMT, overigens in navolging van de
Wereldgezondheidsorganisatie WHO en de Europese gezondheidsdienst ECDC.
Zet liever in op ‘bronbescherming’: handen wassen, thuisblijven en
testen bij klachten, afstand houden, thuiswerken als dat kan. En pas op
dat ze die mondkapjes niet gaan gebruiken als excuus om zich niet meer
aan de basisregels te houden.

Wat een academische kamergeleerdenlogica, brachten (en brengen) critici
daar tegenin <https://www.bmj.com/content/369/bmj.m1435>. Sinds de
eerste massa-uitbraken in de après-skibars van Oostenrijk is immers
bekend dat het virus soms kan gaan rondwolken en zich verspreiden
voorbij de anderhalve meter
<https://www.nature.com/articles/nature04153>. En er is zoiets als
‘gemeenschapsoverdracht’, besmettingen waarvan de herkomst onbekend is.
Die zouden best eens kunnen plaatsvinden in het voorbijgaan, in de
supermarkt of op straat – en te vermijden met een mondkapje.

‘Wat deze epidemie zo ingewikkeld maakt’, zegt Wertheim, ‘is de
asymptomatische of presymptomatische overdracht, door mensen die
druppeltjes met virus verspreiden maar het niet doorhebben. Dat is te
lang niet goed genoeg onderkend.’

Toen het virus na de zomer weer oplaaide, bleek het strikt medische
standpunt niet meer verdedigbaar. ‘Ik ben uiteindelijk overstag gegaan
omdat ik van de discussie af wilde zijn’, zegt OMT-lid en hoogleraar
moleculaire epidemiologie Marc Bonten (UMC Utrecht) achteraf. ‘Niet
omdat er zoveel bewijs was dat het fantastisch zou werken.’

Zijn Bredase collega Jan Kluytmans (Amphia Ziekenhuis): ‘Op een gegeven
moment moet je toch een beetje meegaan met de publieke opinie. Maar dat
was niet omdat ik dacht: die dingen gaan een heel belangrijke bijdrage
leveren.’ Van een officieel OMT-advies vóór mondkapjes in openbare
gebouwen is het overigens nooit gekomen.

Inmiddels weten we: de cijfers geven Van Dissel en zijn OMT voorzichtig
gelijk. In Denemarken bestudeerde men wat mondkapjes uithaalden boven op
de andere basisregels: maskerdragers bleken net zo vaak besmet te worden
<https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M20-6817> als ieder ander. En
in Duitsland meldden wetenschappers trots dat het aantal besmettingen in
Jena afvlakte nadat mondkapjes er verplicht waren gesteld. In vier
andere regio’s vonden onderzoekers echter geen enkel effect
<https://www.volkskrant.nl/wetenschap/het-duitse-jena-stelde-mondkapjes-verplicht-en-zag-de-besmettingen-flink-dalen-kwam-dat-door-de-kapjes~b93a2fd7/>
– en in één gebied trok de epidemie na verplichting van de mondkapjes
juist meer aan. ‘Mondkapjes zullen heus iets hebben gedaan. Maar het
heeft de pandemie niet voorkomen’, zegt Wertheim.

In Massachusetts is dat niet anders. Na de afname schoot het aantal
besmettingen in de staat weer omhoog, en na de zomer kwam daar een
enorme tweede golf overheen. Wertheim: ‘Het mondkapje is niet de grote
gamechanger geweest. Dat is het vaccin.’


      2| Als virusstopper

Het gebeurde in Springfield, in de Amerikaanse staat Missouri, en is
gaan gelden als een van de wonderverhalen van de mondkapjeskunde. Twee
kappers, mét mondkapje, hielpen er in totaal 139 klanten, terwijl ze
zich al niet zo lekker voelden. Corona, zo bleek. Thuis infecteerden de
kappers meerdere gezinsleden. Maar op het werk: geen klant was besmet
geraakt.
<https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6928e2.htm?s_cid=mm6928e2_w#contribAff>


Dat kan toeval zijn, benadrukt hoogleraar moleculaire epidemiologie
Bonten. ‘Studies die het effect van mondkapjes zo mooi aantonen, krijgen
nu eenmaal meer aandacht dan studies die dat niet doen.’ Maar
veelzeggend is het wel: ‘Het laat in elk geval zien dat dit soort dingen
kunnen gebeuren.’

Op landelijk niveau mag het mondkapjeseffect dan nogal ongrijpbaar zijn,
in afzonderlijke gevallen kunnen ze wel degelijk nut hebben, constateert
ook een Duits-Chinees onderzoeksteam in een recente analyse in vakblad
/Science/
<https://science.sciencemag.org/content/early/2021/05/19/science.abg6296.full>.
Het punt is dat het coronavirus zich op zeer verschillende manieren kan
manifesteren, alleen al omdat de een veel meer virusdeeltjes aanmaakt
dan de ander, en het virus zich op de ene plek gretiger verspreidt dan
op de andere. Af en toe leidt dat tot de ‘perfecte storm’, waarbij het
mondkapje net het verschil kan betekenen tussen wel of niet besmet
raken, aldus de groep. Neem die keer dat een Zuid-Koreaanse vrouw een
superverspreiding veroorzaakte in de Starbucks: de halve koffietent
raakte besmet, behalve de medewerkers die een mondkapje droegen
<https://www.businessinsider.nl/56-got-coronavirus-south-korea-starbucks-mask-wearers-did-not-2020-8?international=true&r=US>.


De pest is alleen: leg er maar eens de vinger op. ‘Ik werk veel met
Duitse collega’s’, geeft arts-microbioloog Kluytmans als voorbeeld. ‘Die
dragen trouw maskers. Maar ze doen ook allerlei andere dingen veel
trouwer. Ze zitten bijvoorbeeld altijd ruim op afstand.’

‘Het is onmogelijk om de bijdrage van het mondkapje alleen vast te
stellen, los van de rest’, vreest ook Bonten. ‘Je komt telkens uit op
losse waarnemingen, of onderzoeken waar verbanden gezien worden. En ik
denk ook niet dat je veel verder kunt komen dan dat.’

Nog een mogelijke zegening van het mondkapje: dat het de ernst van de
ziekte dempt. Bij een geïnspireerd experiment
<https://academic.oup.com/cid/advance-article/doi/10.1093/cid/ciaa644/5848814>
spanden wetenschappers van de Universiteit van Hongkong doeken over
kooien van goudhamsters, alsof ze een reuzenmondkapje op hadden, en
bliezen coronavirus de kooien in. De dieren mét ‘mondkapje’ op werden
minder ziek.

Wie minder virus binnenkrijgt, zou dus weleens minder ziek kunnen worden
<https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp2026913>. Alleen: dat zijn
hamsters, zegt viroloog Bart Haagmans (Erasmus MC). ‘Er kan een kern van
waarheid in zitten dat er zoiets bestaat als een dosis-effectrelatie.
Maar we zullen dat toch eerst moeten bevestigen bij de mens.’


      3| Als signaalvlag

Vreemd blijft het. Hoewel ze hinderlijk zijn en medici vraagtekens
hebben bij hun nut, blijkt in ons land liefst 83 procent mondkapjes in
de publieke ruimte te steunen
<https://www.rivm.nl/gedragsonderzoek/maatregelen-welbevinden/draagvlak>,
volgens onderzoek van de RIVM Gedragsunit. Volgens een peiling van het
/EenVandaag-/opiniepanel is een kwart tot een derde van de ondervraagden
zelfs voornemens het kapje straks gewoon te blijven dragen
<https://eenvandaag.avrotros.nl/panels/opiniepanel/alle-uitslagen/item/zon-kwart-blijft-op-veel-plekken-mondkapje-dragen-na-afschaffen-mondkapjesplicht/>.
Vaccins en afschaffing van de draagplicht of niet.

Rond het mondkapje speelt dan ook veel meer dan kille medische
afwegingen alleen, weten sociaal-wetenschappers
<https://www.rivm.nl/documenten/gedragswetenschappelijke-literatuur-over-mondkapjes>.
Voor de een is zo’n kapje de reddingsboei waaraan men zich vastklampt of
een symbool waarmee men betrokkenheid en onderlinge verbondenheid
uitstraalt; voor de ander juist een verfoeilijke ‘muilkorf’ die
bemoeizucht van de staat symboliseert.

Zou dat doorwerken in hoe mensen met een mondkapje op zich gedragen?
Nemen mensen met een mondkapje op bijvoorbeeld meer risico’s, vanwege
een vals gevoel van veiligheid, of ‘schijnveiligheid’, zoals dat kwam te
heten?

Inmiddels is het antwoord wel zo ongeveer duidelijk: nee. Op
veiligheidscamera’s in Amsterdam en Rotterdam zagen wetenschappers onder
leiding van Marie Rosenkrantz Lindegaard van het Nederlands
Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving dat mensen niet opeens
dichter op elkaar gingen lopen
<https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/mondkapjesplicht-verminderde-de-drukte-niet~b151f7204/>
na invoering van de (toen tijdelijke) mondkapjesplicht op straat. Niet
mondkapjes, maar hoe druk het is, bepaalt de onderlinge afstand,
ontdekte het team.

Als het mondkapje al iets doet, is dat het mensen juist wat
voorzichtiger maakt – meer bewust van het virus. Zo gaan personen met
een mondkapje op méér de handen wassen, en in Duitsland zagen
onderzoekers hoe mensen in de wachtrij wat extra afstand hielden tot
dragers van een mondkapje. Het argument dat veiligheidsmaatregelen tot
meer onvoorzichtigheid zou leiden, is dan ook een klassiek staaltje
psychologie van de koude grond, aldus een Britse analyse in vakblad /The
BMJ/ <https://www.bmj.com/content/bmj/370/bmj.m2913.full.pdf>. Bewust in
het leven geroepen door de auto-industrie, die het graag als argument
aanvoert tegen allerlei dure veiligheidseisen: als we de kooiconstructie
steviger maken, krijg je alleen maar meer ongelukken.

Goed nieuws, vindt Bonten. ‘Als het effect van deze maatregel is geweest
dat mensen zeggen: ik blijf een beetje uit je buurt, dan is dat mooi
meegenomen. Misschien is dat wel de belangrijkste werking van
niet-medische mondkapjes.’

Intussen is de stemming danig omgeslagen. Zo gretig als we ze destijds
omarmden, zo graag wil een meerderheid nu weer van de kapjes af. Want al
blijft een minderheid ze gewoon dragen, de meeste mensen vinden het
allang best dat de kapjes af mogen, blijkt ook uit de
/EenVandaag/-peiling. ‘Je merkt het om je heen’, zegt Kluytmans. ‘Veel
mensen balen ervan.’

Misschien zal het mondmasker ons nog het meeste bijblijven als loden
last – voor het milieu, welteverstaan. Zo klagen biologen en
dierenambulances over de vogels en andere dieren die verstrikt zijn
geraakt in een mondkapje, en slaan zee- en kustbeschermers alarm om de
vele maskers die inmiddels als kwallen in zee dobberen
<https://www.theguardian.com/environment/2020/jun/08/more-masks-than-jellyfish-coronavirus-waste-ends-up-in-ocean>.


Naar schatting een verpletterende 3 miljoen maskertjes per minuut,
draaien we er wereldwijd doorheen, waarvan de meeste wegwerpmaskers vol
plastic vezels. En dat is een heel nieuw milieuprobleem, aldus een pas
verschenen overzichtsstudie
<https://link.springer.com/article/10.1007/s11783-021-1413-7>.


-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210627/80477ec6/attachment-0001.html>