<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<div id="__next">
<header class="h1eyfec4" data-cy="reader-nav">
<div class="global-nav-container">
<nav class="n1oau81"></nav>
</div>
</header>
</div>
<br>
<div class="t51mhlj">
<article class="r1xgzuc g1qzwze0 reader" style="max-width: 718px;
line-height: 1.5; font-size: 19px; font-family: Blanco OSF;">
<header class="h15ky94r">
<h1 class="agrq4zn">Effectieve virusbestrijder of nutteloze
muilkorf: wat heeft acht maanden mondkapjes opgeleverd?</h1>
<div class="a1ryita6">
<div class="b5fas5x">By</div>
<div class="a10bb9a5"><span class="awkz85g">Maarten
Keulemans </span></div>
<div class="d1slxp1m">de Volkskrant</div>
<div class="t1wtd119">8 min</div>
</div>
<div class="p1kdv8ol"><a
id="reader.external-link.view-original"
data-cy="view-original" class="vvqu6of"
href="https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/effectieve-virusbestrijder-of-nutteloze-muilkorf-wat-heeft-acht-maanden-mondkapjes-opgeleverd~b6ae1dbf/"
target="_blank">View Original</a></div>
</header>
<article class="c3dczqn h15il40k">
<div id="RIL_container">
<div id="RIL_body">
<div id="RIL_less">
<div lang="nl">
<p>De beste maatregel tegen corona volgens de een, een
benauwende muilkorf volgens de ander. Vanaf zaterdag
hoeven de mondmaskers in de meeste binnenruimten
niet meer op. Maar wat heeft het acht maanden lang
dragen ervan eigenlijk opgeleverd? </p>
<section><span><a
href="https://www.volkskrant.nl/auteur/Maarten%20Keulemans"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-2">Maarten
Keulemans</a></span><time datetime="25 juni
2021"><span>25 juni 2021</span><span>, 5:00</span></time><span></span></section>
<h3> 1| Als epidemieremmer </h3>
<p> Van alles had men in de Amerikaanse staat
Massachusetts al geprobeerd om het coronavirus te
keren: schoolsluitingen, thuiswerken, een
noodtoestand, oproepen om minder op pad te gaan.
Maar uiteindelijk was er maar één ding dat echt
hielp, <a
href="https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2768533"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-3">volgens een
analyse</a> in het medische vakblad <i>JAMA</i>.
Dat was: wegwerpmondkapjes verplicht stellen. Na een
week begon het aantal positief getesten in de
ziekenhuizen die men onderzocht prompt te dalen. </p>
<p> Mondkapjes golden lang als on-westers, een
curieuze gewoonte van smetzieke toeristen uit Azië.
Totdat het coronavirus toesloeg: misschien was het
gebruik toch zo gek nog niet, opperden sommige
wetenschappelijke commentaren voorzichtig. Volkomen
logisch immers dat mondkapjes virussen die wegwaaien
uit besmette kelen tegenhouden. En dat de drager
ervan minder virus inademt: ook dat snapt iedereen.
</p>
<p> Maar terwijl men in landen uiteenlopend van Italië
tot Duitsland mondneusmaskers ging dragen in winkels
en andere openbare ruimten, leek in Nederland vooral
OMT-voorzitter Jaap van Dissel er een persoonlijke
missie van te hebben gemaakt de mondmaskers te
ontraden. Geen twijfel dat ze werken in het
ziekenhuis, tussen de patiënten, mits volgens
strikte regels gedragen, benadrukte het OMT. Maar om
nu zomaar in het wilde weg kleurige lapjes voor te
gaan binden, dat wilde er bij de medici slecht in. </p>
<p> En eerlijk is eerlijk: met goede wetenschappelijke
redenen. Bij eerdere, systematische studies naar het
gebruik van niet-medische mondmaskers tegen
luchtwegvirussen – bijvoorbeeld bij pelgrims of in
studentenhuizen – komt steevast naar voren dat
mondkapjes <a
href="https://www.eurosurveillance.org/content/10.2807/1560-7917.ES.2020.25.49.2000725"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-4">niet of nauwelijks
beschermen</a>. </p>
<p> ‘Plus dat bekend is dat de problemen vooral
ontstaan op plekken waar mensen intensief met elkaar
in aanraking komen. Thuis, op feestjes, of bij het
uitgaan’, zegt hoogleraar klinische microbiologie
Heiman Wertheim (Radboud UMC), zelf geen OMT-lid.
‘En dat zijn nou net momenten waarop mensen toch al
geen mondkapjes dragen.’ </p>
<div>
<div> </div>
<div>
<h4> Minder vaak een mondkapje op </h4>
<p> Winkelen in een rustige zaak zonder mondkapje?
Dat kan binnenkort weer. Vanaf zaterdag is een
mondkapje alleen verplicht in binnenruimtes waar
anderhalve meter afstand houden niet kan, zoals
in de trein of in de bus. Een mondkapje blijft
ook verplicht op luchthavens en op middelbare
scholen. </p>
</div>
</div>
<p> Vandaar de lijn van het OMT, overigens in
navolging van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO en
de Europese gezondheidsdienst ECDC. Zet liever in op
‘bronbescherming’: handen wassen, thuisblijven en
testen bij klachten, afstand houden, thuiswerken als
dat kan. En pas op dat ze die mondkapjes niet gaan
gebruiken als excuus om zich niet meer aan de
basisregels te houden. </p>
<p> Wat een academische kamergeleerdenlogica, brachten
(en brengen) <a
href="https://www.bmj.com/content/369/bmj.m1435"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-5">critici daar
tegenin</a>. Sinds de eerste massa-uitbraken in de
après-skibars van Oostenrijk is immers bekend dat
het virus soms kan gaan rondwolken en zich <a
href="https://www.nature.com/articles/nature04153"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-6">verspreiden
voorbij de anderhalve meter</a>. En er is zoiets
als ‘gemeenschapsoverdracht’, besmettingen waarvan
de herkomst onbekend is. Die zouden best eens kunnen
plaatsvinden in het voorbijgaan, in de supermarkt of
op straat – en te vermijden met een mondkapje. </p>
<p> ‘Wat deze epidemie zo ingewikkeld maakt’, zegt
Wertheim, ‘is de asymptomatische of
presymptomatische overdracht, door mensen die
druppeltjes met virus verspreiden maar het niet
doorhebben. Dat is te lang niet goed genoeg
onderkend.’ </p>
<figure></figure>
<p> Toen het virus na de zomer weer oplaaide, bleek
het strikt medische standpunt niet meer
verdedigbaar. ‘Ik ben uiteindelijk overstag gegaan
omdat ik van de discussie af wilde zijn’, zegt
OMT-lid en hoogleraar moleculaire epidemiologie Marc
Bonten (UMC Utrecht) achteraf. ‘Niet omdat er zoveel
bewijs was dat het fantastisch zou werken.’ </p>
<p> Zijn Bredase collega Jan Kluytmans (Amphia
Ziekenhuis): ‘Op een gegeven moment moet je toch een
beetje meegaan met de publieke opinie. Maar dat was
niet omdat ik dacht: die dingen gaan een heel
belangrijke bijdrage leveren.’ Van een officieel
OMT-advies vóór mondkapjes in openbare gebouwen is
het overigens nooit gekomen. </p>
<p> Inmiddels weten we: de cijfers geven Van Dissel en
zijn OMT voorzichtig gelijk. In Denemarken
bestudeerde men wat mondkapjes uithaalden boven op
de andere basisregels: maskerdragers bleken <a
href="https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M20-6817"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-7">net zo vaak besmet
te worden</a> als ieder ander. En in Duitsland
meldden wetenschappers trots dat het aantal
besmettingen in Jena afvlakte nadat mondkapjes er
verplicht waren gesteld. In vier andere regio’s
vonden onderzoekers <a
href="https://www.volkskrant.nl/wetenschap/het-duitse-jena-stelde-mondkapjes-verplicht-en-zag-de-besmettingen-flink-dalen-kwam-dat-door-de-kapjes~b93a2fd7/"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-8">echter geen enkel
effect</a> – en in één gebied trok de epidemie na
verplichting van de mondkapjes juist meer aan.
‘Mondkapjes zullen heus iets hebben gedaan. Maar het
heeft de pandemie niet voorkomen’, zegt Wertheim. </p>
<p> In Massachusetts is dat niet anders. Na de afname
schoot het aantal besmettingen in de staat weer
omhoog, en na de zomer kwam daar een enorme tweede
golf overheen. Wertheim: ‘Het mondkapje is niet de
grote gamechanger geweest. Dat is het vaccin.’ </p>
<h3> 2| Als virusstopper </h3>
<p> Het gebeurde in Springfield, in de Amerikaanse
staat Missouri, en is gaan gelden als een van de
wonderverhalen van de mondkapjeskunde. Twee kappers,
mét mondkapje, hielpen er in totaal 139 klanten,
terwijl ze zich al niet zo lekker voelden. Corona,
zo bleek. Thuis infecteerden de kappers meerdere
gezinsleden. Maar op het werk: <a
href="https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6928e2.htm?s_cid=mm6928e2_w#contribAff"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-9">geen klant was
besmet geraakt.</a> </p>
<p> Dat kan toeval zijn, benadrukt hoogleraar
moleculaire epidemiologie Bonten. ‘Studies die het
effect van mondkapjes zo mooi aantonen, krijgen nu
eenmaal meer aandacht dan studies die dat niet
doen.’ Maar veelzeggend is het wel: ‘Het laat in elk
geval zien dat dit soort dingen kunnen gebeuren.’ </p>
<p> Op landelijk niveau mag het mondkapjeseffect dan
nogal ongrijpbaar zijn, in afzonderlijke gevallen
kunnen ze wel degelijk nut hebben, constateert ook
een Duits-Chinees onderzoeksteam in <a
href="https://science.sciencemag.org/content/early/2021/05/19/science.abg6296.full"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-10">een recente
analyse in vakblad <i>Science</i></a>. Het punt
is dat het coronavirus zich op zeer verschillende
manieren kan manifesteren, alleen al omdat de een
veel meer virusdeeltjes aanmaakt dan de ander, en
het virus zich op de ene plek gretiger verspreidt
dan op de andere. Af en toe leidt dat tot de
‘perfecte storm’, waarbij het mondkapje net het
verschil kan betekenen tussen wel of niet besmet
raken, aldus de groep. Neem die keer dat een
Zuid-Koreaanse vrouw een superverspreiding
veroorzaakte in de Starbucks: de halve koffietent
raakte besmet, <a
href="https://www.businessinsider.nl/56-got-coronavirus-south-korea-starbucks-mask-wearers-did-not-2020-8?international=true&r=US"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-11">behalve de
medewerkers die een mondkapje droegen</a>. </p>
<figure></figure>
<p> De pest is alleen: leg er maar eens de vinger op.
‘Ik werk veel met Duitse collega’s’, geeft
arts-microbioloog Kluytmans als voorbeeld. ‘Die
dragen trouw maskers. Maar ze doen ook allerlei
andere dingen veel trouwer. Ze zitten bijvoorbeeld
altijd ruim op afstand.’ </p>
<p> ‘Het is onmogelijk om de bijdrage van het
mondkapje alleen vast te stellen, los van de rest’,
vreest ook Bonten. ‘Je komt telkens uit op losse
waarnemingen, of onderzoeken waar verbanden gezien
worden. En ik denk ook niet dat je veel verder kunt
komen dan dat.’ </p>
<p> Nog een mogelijke zegening van het mondkapje: dat
het de ernst van de ziekte dempt. Bij <a
href="https://academic.oup.com/cid/advance-article/doi/10.1093/cid/ciaa644/5848814"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-12">een geïnspireerd
experiment</a> spanden wetenschappers van de
Universiteit van Hongkong doeken over kooien van
goudhamsters, alsof ze een reuzenmondkapje op
hadden, en bliezen coronavirus de kooien in. De
dieren mét ‘mondkapje’ op werden minder ziek. </p>
<p> Wie minder virus binnenkrijgt, zou dus weleens <a
href="https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp2026913"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-13">minder ziek
kunnen worden</a>. Alleen: dat zijn hamsters, zegt
viroloog Bart Haagmans (Erasmus MC). ‘Er kan een
kern van waarheid in zitten dat er zoiets bestaat
als een dosis-effectrelatie. Maar we zullen dat toch
eerst moeten bevestigen bij de mens.’ </p>
<h3> 3| Als signaalvlag </h3>
<p> Vreemd blijft het. Hoewel ze hinderlijk zijn en
medici vraagtekens hebben bij hun nut, blijkt in ons
land <a
href="https://www.rivm.nl/gedragsonderzoek/maatregelen-welbevinden/draagvlak"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-14">liefst 83 procent
mondkapjes in de publieke ruimte te steunen</a>,
volgens onderzoek van de RIVM Gedragsunit. Volgens
een peiling van het <i>EenVandaag-</i>opiniepanel
is een kwart tot een derde van de ondervraagden
zelfs voornemens <a
href="https://eenvandaag.avrotros.nl/panels/opiniepanel/alle-uitslagen/item/zon-kwart-blijft-op-veel-plekken-mondkapje-dragen-na-afschaffen-mondkapjesplicht/"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-15">het kapje straks
gewoon te blijven dragen</a>. Vaccins en
afschaffing van de draagplicht of niet. </p>
<p> Rond het mondkapje speelt dan ook veel meer dan
kille medische afwegingen alleen, <a
href="https://www.rivm.nl/documenten/gedragswetenschappelijke-literatuur-over-mondkapjes"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-16">weten
sociaal-wetenschappers</a>. Voor de een is zo’n
kapje de reddingsboei waaraan men zich vastklampt of
een symbool waarmee men betrokkenheid en onderlinge
verbondenheid uitstraalt; voor de ander juist een
verfoeilijke ‘muilkorf’ die bemoeizucht van de staat
symboliseert. </p>
<figure></figure>
<p> Zou dat doorwerken in hoe mensen met een mondkapje
op zich gedragen? Nemen mensen met een mondkapje op
bijvoorbeeld meer risico’s, vanwege een vals gevoel
van veiligheid, of ‘schijnveiligheid’, zoals dat
kwam te heten? </p>
<p> Inmiddels is het antwoord wel zo ongeveer
duidelijk: nee. Op veiligheidscamera’s in Amsterdam
en Rotterdam zagen wetenschappers onder leiding van
Marie Rosenkrantz Lindegaard van het Nederlands
Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving dat
mensen <a
href="https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/mondkapjesplicht-verminderde-de-drukte-niet~b151f7204/"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-17">niet opeens
dichter op elkaar gingen lopen</a> na invoering
van de (toen tijdelijke) mondkapjesplicht op straat.
Niet mondkapjes, maar hoe druk het is, bepaalt de
onderlinge afstand, ontdekte het team. </p>
<p> Als het mondkapje al iets doet, is dat het mensen
juist wat voorzichtiger maakt – meer bewust van het
virus. Zo gaan personen met een mondkapje op méér de
handen wassen, en in Duitsland zagen onderzoekers
hoe mensen in de wachtrij wat extra afstand hielden
tot dragers van een mondkapje. Het argument dat
veiligheidsmaatregelen tot meer onvoorzichtigheid
zou leiden, is dan ook een klassiek staaltje
psychologie van de koude grond, aldus <a
href="https://www.bmj.com/content/bmj/370/bmj.m2913.full.pdf"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-18">een Britse
analyse in vakblad <i>The BMJ</i></a>. Bewust in
het leven geroepen door de auto-industrie, die het
graag als argument aanvoert tegen allerlei dure
veiligheidseisen: als we de kooiconstructie steviger
maken, krijg je alleen maar meer ongelukken. </p>
<p> Goed nieuws, vindt Bonten. ‘Als het effect van
deze maatregel is geweest dat mensen zeggen: ik
blijf een beetje uit je buurt, dan is dat mooi
meegenomen. Misschien is dat wel de belangrijkste
werking van niet-medische mondkapjes.’ </p>
<figure></figure>
<p> Intussen is de stemming danig omgeslagen. Zo
gretig als we ze destijds omarmden, zo graag wil een
meerderheid nu weer van de kapjes af. Want al blijft
een minderheid ze gewoon dragen, de meeste mensen
vinden het allang best dat de kapjes af mogen,
blijkt ook uit de <i>EenVandaag</i>-peiling. ‘Je
merkt het om je heen’, zegt Kluytmans. ‘Veel mensen
balen ervan.’ </p>
<p> Misschien zal het mondmasker ons nog het meeste
bijblijven als loden last – voor het milieu,
welteverstaan. Zo klagen biologen en
dierenambulances over de vogels en andere dieren die
verstrikt zijn geraakt in een mondkapje, en slaan
zee- en kustbeschermers alarm om de vele maskers die
inmiddels <a
href="https://www.theguardian.com/environment/2020/jun/08/more-masks-than-jellyfish-coronavirus-waste-ends-up-in-ocean"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-19">als kwallen in
zee dobberen</a>. </p>
<p> Naar schatting een verpletterende 3 miljoen
maskertjes per minuut, draaien we er wereldwijd
doorheen, waarvan de meeste wegwerpmaskers vol
plastic vezels. En dat is een heel nieuw
milieuprobleem, aldus <a
href="https://link.springer.com/article/10.1007/s11783-021-1413-7"
target="_blank" rel="noopener noreferrer"
id="reader.external-link.num-20">een pas
verschenen overzichtsstudie</a>. </p>
<aside> </aside>
</div>
</div>
</div>
</div>
</article>
</article>
<span class="t1l1pyu0"></span></div>
<br>
</body>
</html>