[D66] [JD: 124] Agent Sonya | NRC

[R.O.]

  * 25 Jun 2021
  * NRC Handelsblad
  * Door onze redacteur Bart Funnekotter


  Moeder én spion, een lastige combinatie


    Agent Sonya was een belangrijke spion voor de Russen. Volgens Ben
    Macintyre was deze brave dame zelfs de belangrijkste vrouwelijke
    spion uit de geschiedenis.

------------------------------------------------------------------------


Een paar dagen voordat ze beviel van haar derde kind, stuurde mevrouw
Burton met een clandestiene radio het bericht naar Moskou waarmee de
Koude Oorlog begon. Vanuit haar cottage in de Engelse Cotswolds liet ze
in september 1943 aan ‘het Centrum’ weten dat de Britten en Amerikanen
samenwerkten aan de bouw van een atoombom – achter de rug om van hun
bondgenoot de Sovjet-Unie. Nadat ze terug was uit het ziekenhuis
hervatte mevrouw Burton haar missie: ervoor zorgen dat ook het
communisme de beschikking kreeg over dit nieuwe wapen.

Ben Macintyre: Agent Sonya. Wij zijn nooit alleen. Het bloedstollende en
waargebeurde verhaal over de belangrijkste vrouwelijke spion uit de
geschiedenis. Vert. Marieke van Muijden. Boekerij, 410 blz. € 20,*#3

Deze brave dame, die bekend stond om haar smakelijke scones, leidde een
dubbelleven waarvan niemand in het dorpje Great Rollright iets
vermoedde. Ze heette geen Burton (of Beurton, zoals de naam van haar man
eigenlijk luidde), maar Ursula Kuczynski. Ze was een Duitse vrouw van
Joodse komaf die sinds 1930 onder de codenaam Sonya werkte voor de GROe,
de militaire inlichtingendienst van de Sovjet-Unie. De Engelse auteur
Ben Macintyre heeft haar levensverhaal opgeschreven in een meeslepend boek.

Macintyre is goed thuis in dit genre. Hij publiceerde eerder over
KGB-overloper Oleg Gordievsky en Britse geheim agenten tijdens de Tweede
Wereldoorlog. Zijn nieuwe boek bestrijkt zowel die oorlog als de Koude
Oorlog die erop volgde, want Ursula Kuczynski was ruim twintig jaar lang
een van de belangrijkste spionnen in dienst van de Sovjet-Unie – volgens
Macintyre zelfs de belangrijkste vrouwelijke spion uit de geschiedenis.

Kuczynski werd in 1907 geboren in Berlijn en groeide op in een
welvarend, Joods, links milieu. Als scholier bekende ze zich tot het
communisme, en haar overtuiging werd alleen maar sterker door de opkomst
van de nazi’s. Urusla Kuczynski nam geen genoegen met de rol van
toeschouwer: ze wilde vechten tegen de opkomst van het fascisme. Die
strijd begon, opvallend genoeg, niet in Duitsland, maar in China.

In 1930 ging ze namelijk met haar eerste echtgenoot Rudi Hamburger wonen
in Shanghai, waar hij een baan als architect had bemachtigd. De Chinese
havenstad was indertijd een broeinest van spionage en Kuczynski kwam er
in contact met Richard Sorge, de meesterspion die Stalin tien jaar later
tevergeefs zou waarschuwen voor Duitse invasie van de SovjetUnie. Ze
viel voor de woest aantrekkelijke Sorge en hij rekruteerde haar voor de
GROe, waarvan het hoofdkwartier bekend stond als ‘het Centrum’. Haar
codenaam werd Sonya.

Zwanger

Kuczynski leerde morse-code en zond al snel bruikbaar materiaal naar
Moskou, soms met groot gevaar voor eigen leven. Zo verbleef ze een tijd
in het door de Japanners bezette Mantsjoerije, waar ze het
communistische verzet hielp met het maken van explosieven. Ze had al een
kind van haar echtgenoot, maar hier werd ze zwanger van haar
plaatselijke chef. Kuczynski worstelde regelmatig met de dubbelrol van
moeder en spion – soms moest ze haar kinderen voor lange tijd bij iemand
achterlaten – maar de strijd voor het communisme was zó belangrijk voor
haar, dat ze dat offer wilde brengen.

In 1938 verhuisde agent Sonya naar Zwitserland. Ze kreeg van het Centrum
de opdracht daar een op nazi-Duitsland gericht spionagenetwerk op te
zetten. Dat deed ze met succes, terwijl ze scheidde van haar eerste man
en trouwde met de Engelsman Len Beurton, een veteraan van de Spaanse
Burgeroorlog. Met hem zou ze de rest van haar leven delen.

Sonya’s rekruten slaagden erin in München dichtbij Hitler te komen als
hij in zijn favoriete restaurant dineerde, maar voordat ze daar iets mee
kon doen, veroverden de nazi’s heel West-Europa. Dankzij het huwelijk
met Beurton kon Kuczynski zich in 1940 verplaatsen naar Engeland, waar
ze de grootste slag van haar carrière sloeg.

Dat was de rekrutering van Klaus Fuchs, een Duitse geleerde die
meewerkte aan het Britse – en later Amerikaanse – atoomprogramma. Hij
verraadde haar alle geheimen, die ze trouw doorspeelde aan Moskou. Toen
Fuchs in 1950 gepakt werd, koos het gezin Beurton het hazenpad.
Kuczynski vestigde zich in de DDR: in naam een communistische heilstaat,
maar dat bleek in de praktijk tegen te vallen. In de loop van de tijd
groeide de deceptie. Twijfels waren er ook al geweest in de jaren
dertig, toen met Stalins Grote Zuiveringen tal van haar kameraden
verdwenen, maar de strijd tegen het fascisme liet Kuczynski toen geen
ruimte voor introspectie.

Pageturner

Dat Macintyre haar verhaal nu te boek heeft gesteld is goed, omdat
vrouwelijke spionnen zich op de onvermijdelijke Mata Hari na over het
algemeen in minder aandacht van historici mogen verheugen. Kuczynski
publiceerde tijdens haar leven haar memoires, maar Macintyre weet daar
voldoende context aan toe te voegen en de geschiedenis zo evenwichtiger
te maken.

Het boek blijft wel écht het verhaal van haar leven, en vertelt minder
over de aard van de strijd tussen Oost en West, zoals Macintyre’s boek
over Gordievsky dat wel deed. Ondanks dat – of juist misschien wel
daarom – is Agent Sonya een pageturner.

Macintyre gaat ook maar kort in op Kuczynski’s worsteling met de
mensenverachtende wijze waarop haar geliefde communisme zich in de
werkelijkheid had gemanifesteerd. Rond de val van de Berlijnse Muur gaf
ze haar laatste interview, over het instorten van het systeem waarvoor
ze haar leven had gewaagd. ‘Het verandert niet hoe ik denk dat de wereld
er volgens mij uit zou moeten zien, maar het doet wel een bepaalde
hulpeloosheid in me ontstaan, die ik nooit eerder heb ervaren.’

Dat was een hele bekentenis voor een vrouw die het in haar eentje had
opgenomen tegen de Japanse Kempeitai, de Duitse Gestapo, het Britse MI5
en de Amerikaanse OSS – en al deze geheime diensten te slim af geweest was.


-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210626/4b92a768/attachment.html>