<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body text="#000000" bgcolor="#f9f9fa">
<ul class="art-meta">
<li>25 Jun 2021</li>
<li>NRC Handelsblad</li>
<li>Door onze redacteur Bart Funnekotter</li>
</ul>
<h1>Moeder én spion, een lastige combinatie<a class="button
b-translate b-exp"><span></span></a><span class="slider"><span></span></span></h1>
<div class="clear">
<div class="art-layout-a-2x" id="testArtCol_a">
<h2>Agent Sonya was een belangrijke spion voor de Russen.
Volgens Ben Macintyre was deze brave dame zelfs de
belangrijkste vrouwelijke spion uit de geschiedenis.</h2>
<hr width="100%" size="2">
<p><br>
</p>
<p>
Een paar dagen voordat ze beviel van haar derde kind, stuurde
mevrouw Burton met een clandestiene radio het bericht naar
Moskou waarmee de Koude Oorlog begon. Vanuit haar cottage in
de Engelse Cotswolds liet ze in september 1943 aan ‘het
Centrum’ weten dat de Britten en Amerikanen samenwerkten aan
de bouw van een atoombom – achter de rug om van hun bondgenoot
de Sovjet-Unie. Nadat ze terug was uit het ziekenhuis hervatte
mevrouw Burton haar missie: ervoor zorgen dat ook het
communisme de beschikking kreeg over dit nieuwe wapen. </p>
<span class="art-object art-mainimage" id="artObjectWrap"
style="height: 70.4em;"><a><img
src="https://i.prcdn.co/img?regionguid=d8c83253-737a-4951-8fab-ae408694199b&scale=397&file=32112021062500000000001001®ionKey=OI%2bicjCcs6J62s5hz3tqxA%3d%3d"
id="artObject" width="204" height="315"></a></span><span
class="art-imagetext">Ben Macintyre: Agent Sonya. Wij zijn
nooit
alleen. Het bloedstollende en waargebeurde verhaal over de
belangrijkste vrouwelijke spion uit de geschiedenis. Vert.
Marieke van Muijden. Boekerij, 410 blz. € 20,*#3</span>
<p>
Deze brave dame, die bekend stond om haar smakelijke scones,
leidde een dubbelleven waarvan niemand in het dorpje Great
Rollright iets vermoedde. Ze heette geen Burton (of Beurton,
zoals de naam van haar man eigenlijk luidde), maar Ursula
Kuczynski. Ze was een Duitse vrouw van Joodse komaf die sinds
1930 onder de codenaam Sonya werkte voor de GROe, de militaire
inlichtingendienst van de Sovjet-Unie. De Engelse auteur Ben
Macintyre heeft haar levensverhaal opgeschreven in een
meeslepend boek. </p>
</div>
<div class="art-layout-b-2x" id="testArtCol_b">
<p>
Macintyre is goed thuis in dit genre. Hij publiceerde eerder
over KGB-overloper Oleg Gordievsky en Britse geheim agenten
tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zijn nieuwe boek bestrijkt
zowel die oorlog als de Koude Oorlog die erop volgde, want
Ursula Kuczynski was ruim twintig jaar lang een van de
belangrijkste spionnen in dienst van de Sovjet-Unie – volgens
Macintyre zelfs de belangrijkste vrouwelijke spion uit de
geschiedenis. </p>
<p>
Kuczynski werd in 1907 geboren in Berlijn en groeide op in een
welvarend, Joods, links milieu. Als scholier bekende ze zich
tot het communisme, en haar overtuiging werd alleen maar
sterker door de opkomst van de nazi’s. Urusla Kuczynski nam
geen genoegen met de rol van toeschouwer: ze wilde vechten
tegen de opkomst van het fascisme. Die strijd begon, opvallend
genoeg, niet in Duitsland, maar in China. </p>
<p>
In 1930 ging ze namelijk met haar eerste echtgenoot Rudi
Hamburger wonen in Shanghai, waar hij een baan als architect
had bemachtigd. De Chinese havenstad was indertijd een
broeinest van spionage en Kuczynski kwam er in contact met
Richard Sorge, de meesterspion die Stalin tien jaar later
tevergeefs zou waarschuwen voor Duitse invasie van de
SovjetUnie. Ze viel voor de woest aantrekkelijke Sorge en hij
rekruteerde haar voor de GROe, waarvan het hoofdkwartier
bekend stond als ‘het Centrum’. Haar codenaam werd Sonya. </p>
<p>
Zwanger </p>
<p>
Kuczynski leerde morse-code en zond al snel bruikbaar
materiaal naar Moskou, soms met groot gevaar voor eigen leven.
Zo verbleef ze een tijd in het door de Japanners bezette
Mantsjoerije, waar ze het communistische verzet hielp met het
maken van explosieven. Ze had al een kind van haar echtgenoot,
maar hier werd ze zwanger van haar plaatselijke chef.
Kuczynski worstelde regelmatig met de dubbelrol van moeder en
spion – soms moest ze haar kinderen voor lange tijd bij iemand
achterlaten – maar de strijd voor het communisme was zó
belangrijk voor haar, dat ze dat offer wilde brengen. </p>
<p> In 1938 verhuisde agent Sonya naar Zwitserland. Ze kreeg van
het Centrum de opdracht daar een op nazi-Duitsland gericht
spionagenetwerk op te zetten. Dat deed ze met succes, terwijl
ze scheidde van haar eerste man en trouwde met de Engelsman
Len Beurton, een veteraan van de Spaanse Burgeroorlog. Met hem
zou ze de rest van haar leven delen. </p>
<p> Sonya’s rekruten slaagden erin in München dichtbij Hitler te
komen als hij in zijn favoriete restaurant dineerde, maar
voordat ze daar iets mee kon doen, veroverden de nazi’s heel
West-Europa. Dankzij het huwelijk met Beurton kon Kuczynski
zich in 1940 verplaatsen naar Engeland, waar ze de grootste
slag van haar carrière sloeg. </p>
<p> Dat was de rekrutering van Klaus Fuchs, een Duitse geleerde
die meewerkte aan het Britse – en later Amerikaanse –
atoomprogramma. Hij verraadde haar alle geheimen, die ze trouw
doorspeelde aan Moskou. Toen Fuchs in 1950 gepakt werd, koos
het gezin Beurton het hazenpad. Kuczynski vestigde zich in de
DDR: in naam een communistische heilstaat, maar dat bleek in
de praktijk tegen te vallen. In de loop van de tijd groeide de
deceptie. Twijfels waren er ook al geweest in de jaren dertig,
toen met Stalins Grote Zuiveringen tal van haar kameraden
verdwenen, maar de strijd tegen het fascisme liet Kuczynski
toen geen ruimte voor introspectie. </p>
<p> Pageturner </p>
<p> Dat Macintyre haar verhaal nu te boek heeft gesteld is goed,
omdat vrouwelijke spionnen zich op de onvermijdelijke Mata
Hari na over het algemeen in minder aandacht van historici
mogen verheugen. Kuczynski publiceerde tijdens haar leven haar
memoires, maar Macintyre weet daar voldoende context aan toe
te voegen en de geschiedenis zo evenwichtiger te maken. </p>
<p> Het boek blijft wel écht het verhaal van haar leven, en
vertelt minder over de aard van de strijd tussen Oost en West,
zoals Macintyre’s boek over Gordievsky dat wel deed. Ondanks
dat – of juist misschien wel daarom – is Agent Sonya een
pageturner. </p>
<p> Macintyre gaat ook maar kort in op Kuczynski’s worsteling
met de mensenverachtende wijze waarop haar geliefde communisme
zich in de werkelijkheid had gemanifesteerd. Rond de val van
de Berlijnse Muur gaf ze haar laatste interview, over het
instorten van het systeem waarvoor ze haar leven had gewaagd.
‘Het verandert niet hoe ik denk dat de wereld er volgens mij
uit zou moeten zien, maar het doet wel een bepaalde
hulpeloosheid in me ontstaan, die ik nooit eerder heb
ervaren.’ </p>
<span class="art-object" id="artObjectWrap2"><span
class="art-moreimages clear" id="artObject2"><a><img
src="https://i.prcdn.co/img?regionguid=c76ca642-509c-406f-970c-6d015b23afe2&scale=16&file=32112021062500000000001001®ionKey=vR8lu59azajAQnvvOavhFg%3d%3d"></a></span></span>
<p> Dat was een hele bekentenis voor een vrouw die het in haar
eentje had opgenomen tegen de Japanse Kempeitai, de Duitse
Gestapo, het Britse MI5 en de Amerikaanse OSS – en al deze
geheime diensten te slim af geweest was. </p>
</div>
</div>
<div class="art-storyorder"><a title="De machtigste vrouw van
Amerika" class="button-big button-big-back"><span><br>
</span></a><a title="Erik Scherder: Hersenen willen lezen.
Waarom lezen goed is voor je brein." class="button-big
button-big-forward"><span></span></a></div>
</body>
</html>