[D66] Wuhan Labtheorie weer springlevend (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #689, addendum 2)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amsterdammer, #24
Datum:  16 juni 2021
Auteur: Margreet Fogteloo en Rutger van der Hoeven
URL:    
https://www.groene.nl/artikel/kwam-covid-19-oeps-uit-een-laboratorium


De lab-ontsnappingstheorie
--------------------------
Kwam Covid-19 (oeps) uit een laboratorium?

President Biden laat onderzoeken wat de WHO 'extreem onwaarschijnlijk' 
achtte: de mogelijkheid dat het virus dat Covid-19 veroorzaakt, is 
ontsnapt uit een laboratorium in de Chinese stad Wuhan. 'Zonder 
objectief onderzoek, kunnen we het niet weten.'

In april 1979 stierven in de buurt van een militair 
onderzoekslaboratorium in de Russische stad Sverdlovsk 64 mensen aan 
miltvuur. Volgens de officiele verklaring van het Kremlin hadden de 
slachtoffers bedorven vlees van een besmette koe gegeten die illegaal 
was verhandeld door slagers. De medische dossiers van de slachtoffers 
waren onvindbaar. Einde bericht. Wetenschappers buiten de Sovjet-Unie 
legden zich er niet bij neer. In vaktijdschriften discussieerden zij 
over de vraag of de bron van deze uitbraak het nabijgelegen militaire 
laboratorium kon zijn. Als daar antraxbacterien werden geproduceerd, en 
dat tot een uitbraak had geleid, zou dat een schending van het Verdrag 
tegen biologische wapens betekenen.

Na het instorten van de Sovjet-Unie, in 1992, verklaarde de Russische 
president Boris Jeltsin dat inderdaad sporen van antrax uit het 
militaire complex waren gelekt. Hij liet westerse wetenschappers toe, 
die concludeerden dat antraxsporen via de lucht waren verspreid. Een 
overgelopen Russische onderzoeker meldde dat een filter in het lab niet 
tijdig vervangen was, een versie die de huidige president Poetin 
inmiddels weer heeft ontkend.

Microbioloog Roel Coutinho wijst op dit incident in zijn boek Epidemieen 
en pandemieen (2020), waarin hij laat zien hoe internationale 
machtspolitiek onafhankelijke wetenschap in de greep kan houden. 'Het is 
een prachtig voorbeeld van hoe de politiek wetenschappelijk onderzoek 
weert', zegt hij. De parallel met het debat over de oorzaak van de 
uitbraak van het coronavirus in Wuhan dringt zich onmiskenbaar op. 
'China heeft van het begin af aan mist opgetrokken en allerlei 
hypotheses over de bron van de uitbraak naar buiten gebracht, zoals de 
ongeloofwaardige theorie van geimporteerd bevroren voedsel. De 
mogelijkheid van een ontsnapping van het coronavirus uit het Wuhan 
Institute of Virology is altijd weggewimpeld. Het is natuurlijk een heel 
onaangename conclusie met enorme implicaties. Zonder objectief 
onderzoek, kunnen we het niet weten.'

Sinds deze maand staat de herkomst van Sars-CoV-2 weer volop in de 
schijnwerpers. De Amerikaanse president Joe Biden heeft een nieuw, 
negentig dagen durend onderzoek bevolen naar de herkomst van het virus, 
en sinds een paar weken berichten Amerikaanse media bijna dagelijks over 
de mogelijkheid dat het virus toch uit een laboratorium komt. Het 
gewicht ervan is veel groter dan indertijd bij het Sverdlovsk-incident; 
het virus dat Covid-19 veroorzaakt heeft tot nu toe meer dan 171 miljoen 
mensen besmet en bijna 3,7 miljoen dodelijke slachtoffers geeist, plus 
immense economische en maatschappelijke schade over de hele wereld. De 
politieke beladenheid is dan ook veel groter. En de belangen: als 
Sars-CoV-2 door een fout de wereld in gekomen is, werpt dat direct de 
vraag naar schadevergoeding op.

Maar de druk om dit serieus te onderzoeken groeit. Een groep 
vooraanstaande epidemiologen, immunologen en biologen deed vorige maand 
een oproep in het vakblad Science tot diepgaand onderzoek naar twee 
mogelijke bronnen van de pandemie: via zoonose, een natuurlijke 
overdracht van dier op mens, of via een incident waarbij het virus per 
ongeluk vrijkwam uit het laboratorium in Wuhan waar onderzoek naar 
coronavirussen wordt gedaan. Ze dringen aan op 'transparant en objectief 
onderzoek onder onafhankelijk toezicht' dat beide hypotheses 'serieus 
neemt totdat er genoeg gegevens bekend zijn', en waarbij 
'belangenconflicten' vermeden worden.

Deze woorden refereren allemaal aan de manier waarop de mogelijkheid dat 
Sars-CoV-2 uit een Chinees laboratorium ontsnapte, de 
'lab-ontsnappingstheorie', in de afgelopen anderhalf jaar goeddeels uit 
de wetenschappelijke en openbare discussie verdween. Een belangrijke 
reden daarvoor is dat die theorie al heel vroeg in de pandemie het 
stempel van tendentieuze onzin kreeg. Al op 19 februari 2020 schreef een 
groep virologen en andere wetenschappers een open brief in het vakblad 
The Lancet. Zij meldden 'verenigd te staan in een krachtige afwijzing 
van samenzweringstheorieen die suggereren dat Covid-19 geen natuurlijke 
oorzaak heeft'. Zulke samenzweringstheorieen 'creeren niets dan angst en 
geruchten', schreven zij. Een maand later schreef een andere groep 
wetenschappers een brief met dezelfde strekking in Nature Medicine.

Bij nadere lezing was er op beide brieven een en ander aan te merken. De 
eerste stelde bijvoorbeeld dat de gezondheidsautoriteiten van China 
'ijverig en effectief hebben gewerkt om hun resultaten op transparante 
wijze met de medische gemeenschap van de wereld te delen'. Dat was 
klinkklare nonsens: vanaf het prille begin trok China een muur op voor 
informatie over dit virus en de uitbraak in China. De tweede brief 
stelde dat 'onze analyses duidelijk aantonen dat Sars-CoV-2 geen 
laboratoriumconstruct is of een opzettelijk gemanipuleerd virus'. Maar 
de zekerheid die deze brief suggereerde, bestond niet, en dat het virus 
niet 'opzettelijk gemanipuleerd' was, sloot een onbedoelde ontsnapping 
niet uit. Maar bovendien hadden de meeste briefschrijvers een belang bij 
de uitkomst van deze discussie. De meeste ondertekenaars waren 
virologen. Hun hele vakgebied zou onder vuur komen als een ongeluk deze 
ramp had opgeleverd. Een initiatiefnemer van de eerste brief was zelfs 
persoonlijk betrokken bij het laboratorium in Wuhan: zijn reputatie en 
carriere stonden duidelijk op het spel.

Het vroege voorsorteren van virologen viel samen met een vroege 
politisering van het onderwerp. Terwijl de Chinese regering elke 
suggestie van een laboratoriumontsnapping fel aanviel als anti-Chinees 
racisme, begonnen Donald Trump en andere rechts-populisten termen als 
'China-virus' te gebruiken, en de theorie van de lab-ontsnapping te 
verkondigen. Voor de geloofwaardigheid daarvan hielp Trumps interventie 
allerminst, omdat hij duidelijk geen idee had waar hij het over had. In 
april vorig jaar zei hij voor het eerst dat het virus 'uit een Chinees 
lab' kwam. Een week daarvoor had hij een injectie met bleekmiddel 
aanbevolen als wondermiddel tegen Covid-19. Maar andere 
rechts-populistische politici vielen Trump bij. Zijn minister Pompeo zei 
dat er 'enorm veel bewijs' voor een lab-ontsnapping was, wat de 
Amerikaanse inlichtingendiensten vervolgens ontkenden. De 
lab-ontsnappingstheorie leek daardoor steeds meer een zaak waarin 
populistische schreeuwlelijken tegenover redelijke, neutrale mensen 
stonden. De theorie werd een politiek geloofsartikel, in plaats van een 
wetenschappelijke zoektocht.

Achteraf lijkt het duidelijk dat media in Europa en de VS zich door deze 
politisering van het onderwerp van de lab-ontsnapping hebben laten 
ontmoedigen. Dat werd versterkt door de explosie van 
samenzweringstheorieen op het internet die in 2020 plaatsvond. Met 
duizenden of miljoenen mensen in de ban van QAnon en andere absurde 
theorieen leek virusdesinformatie een van de grootste problemen van het 
coronajaar. Achteraf bezien waren waarschijnlijk zowel wetenschappers 
als journalisten bang om dat beest te voeden, of hun reputatie te 
riskeren door een omstreden theorie uit te zoeken.

Ook in politiek opzicht verdween de lab-ontsnappingstheorie van de 
radar. Zowel op sociale media als in internationale organisaties vielen 
Chinese diplomaten de theorie agressief aan. Zij slaagden er vorig jaar 
in om de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een verklaring te laten 
aannemen over een geplande WHO-missie naar China. Die ging niet meer 
'onderzoek doen naar de oorsprong van het virus', maar op missie 'om de 
zoonotische oorsprong van het virus te identificeren'. Er was nog flink 
wat internationale druk nodig voordat die missie door kon gaan - 
afgelopen februari, een jaar later dan misschien had gemoeten.

De onderzoekers stuitten, niet verrassend, op een Chinese muur: ze 
stonden onder toezicht van Chinese functionarissen, kregen geen toegang 
tot ruwe data, en China presenteerde geen bewijs voor het overspringen 
van het virus van dier naar mens. Evengoed pakte de missie vanuit 
pr-oogpunt voor China niet slecht uit. Het Nederlandse lid Marion 
Koopmans beschreef haar 'kippenvel' op de markt waar de zoonose had 
plaatsgevonden en de Deense leider van het WHO-team noemde na afloop van 
het bezoek de lab-ontsnappingstheorie 'hoogst onwaarschijnlijk'. 
WHO-directeur Tedros noemde die later 'extreem onwaarschijnlijk'.

Toch kwam de lab-ontsnappingstheorie opeens weer in de belangstelling te 
staan. Dat begon met enkele publicaties in de VS. Een daarvan was van de 
wetenschapsjournalist Nicholas Wade, die een lange blogpost schreef, en 
van The Wall Street Journal die rapporteerde dat een Amerikaanse 
inlichtingendienst bewijs had dat drie medewerkers van het Wuhan 
Institute of Virology, dat werkt met coronavirussen, in november 2019 
ziek waren geworden met Covid-19-achtige verschijnselen. Een paar dagen 
later gaf de Amerikaanse president Joe Biden opdracht om de 
lab-ontsnappingstheorie opnieuw te onderzoeken.

Toen weer een paar dagen later, begin juni, het maandblad Vanity Fair 
een lange reconstructie plaatste over het wegdrukken van debat over de 
theorie was de geest uit de fles: opeens schreven Amerikaanse media er 
massaal over, en over de redenen waarom die theorie ruim een jaar lang 
nauwelijks in het openbaar werd besproken. Ook op sociale media mocht 
dat weer. Facebook had een jaar alle posts over de theorie geblokkeerd, 
maar stond dat stilletjes weer toe. Grote Amerikaanse media doen nu 
zelfs aan soul-searching over de vraag waaromzij de lab-ontsnapping lang 
niet serieus namen. Ook wetenschappers worden daarover bevraagd. Zoals 
Anthony Fauci, die al sinds Reagan de hoogste medische adviseur is van 
de Amerikaanse regering.

Voor de goede orde: niks van dit alles impliceert dat de 
lab-ontsnappingstheorie klopt. Er is simpelweg geen bewijs voor, en ze 
is niet opeens waarschijnlijker dan een jaar geleden. Maar het gesprek 
erover is weer open. Dat geldt ook voor het debat over de tak van 
virologie die in de natuur speurt naar gevaarlijke virussen, en deze in 
een laboratorium zodanig verandert dat zij beter overdraagbaar kunnen 
worden van mens op mens (iets wat in Wuhan gebeurde). 'Op deze zogeheten 
gain of function-studies is enkele jaren geleden veel kritiek geweest, 
vanwege het risico op ontsnapping van dit soort gemodificeerde 
virussen', zegt microbioloog Roel Coutinho. 'Het punt is dat iedere 
microbioloog weet dat het altijd mogelijk is dat er iets mis kan gaan in 
een laboratorium, hoe groot de veiligheidsmaatregelen ook zijn. Als er 
een nieuwe infectieziekte opduikt, is het van groot belang om de 
herkomst te onderzoeken. Daar kunnen we van leren hoe uitbraken ontstaan 
en hoe zij voorkomen kunnen worden.'

Coutinho vindt het een goede zaak dat weer een open debat wordt gevoerd 
over de herkomst van het Sars-CoV-2-virus. Zeker nu de WHO binnenkort 
weer bijeenkomt - waarbij de uitspraken van de WHO-directeur over de 
onmogelijkheid van een lab-ontsnapping weer tegen het licht gehouden 
zullen worden. 'De conclusie'extreem onwaarschijnlijk' heeft me hooglijk 
verbaasd', zegt Coutinho. 'Want het is inderdaad niet waarschijnlijk, 
maar het is ook niet onmogelijk. Daar moet je open en zorgvuldig 
onderzoek naar doen. Dat kon de WHO-missie niet, daarvoor moet je 
toegang hebben tot alle lab-verslagen en die zijn neem ik aan in het 
Chinees.'

De vraag is of de WHO zich wel had moeten lenen voor een missie waar 
China zo duidelijk propagandadoelen mee had. 'China zegt: de eerste 
patienten waren handelaren van de markt, de besmetting ging van een 
vleermuis naar een dier en vandaaruit naar de mens. Dat is op zich de 
meest waarschijnlijke optie, want zo is het ook gegaan bij Sars en Mers 
- Sars via civetkatten en Mers via dromedarissen. De genetische 
sequentie van het Sars-CoV-2-virus lijkt veel op coronavirussen die bij 
vleermuizen zijn aangetroffen. Maar helemaal hetzelfde zijn ze niet.'

--------
(c) 2021 De Groene Amsterdammer