[D66] [JD: 143] Gesellschaft versus Gemeinschaft in Limburg

[R.O.]

limburger.nl:

15/7


  Waarom risico dat Limburger ontspoort groter is

De bestuurscultuur staat volop ter discussie. In Den Haag, maar zeker
ook in het roerige Limburg. Stof tot nadenken in de vorm van een
drieluik. Aflevering 3: Politicoloog Nico Baakman over haperende
kompassen en de schaduwkanten van onze democratie.

Door Hans Goossen en Bjorn Oostra

Maastricht

Een Limburger is qua inborst niet corrupter dan de gemiddelde medemens
uit een andere provincie. Was getekend: politicoloog Nico Baakman (67),
tot vorig jaar verbonden aan de universiteit van Maastricht.

Overal vliegen mensen uit de bocht, niet alleen in het zuiden des lands.
Een constatering die niet tot de conclusie mag leiden dat er geen
verschillen zijn. „Dit is wel Limburg en niet Noord-Holland. Limburg
heeft in traditie een beetje hetzelfde als wat Italië heeft, namelijk
dat contacten met mensen belangrijker zijn dan formele regels. Het is
wat de oude sociologen /Gesellschaft/ versus /Gemeinschaft/ noemden.
/Gesellschaft/ zijn de regels en de formele criteria, /Gemeinschaft/ is
‘ik ken jou en ik ken jouw vader ook en natuurlijk help ik jou. En over
een tijdje heb ik jou misschien nodig en dan help je mij’. Let wel, dat
is geen corruptie, maar ­gewoon een andere manier om de samenleving vorm
te geven.”

Hij zal nog een paar keer benadrukken dat /Gemeinschaft/ en corruptie
geen synoniemen zijn. „Maar het is wel een manier die corruptie eerder
in de hand kan werken. Een systeem van waaruit je gemakkelijker ontspoort.”

    De kiezer brengt zijn stem op een persoon uit, maar de partij
    bepaalt wie een zetel krijgt. Ik ben een groot voorstander van een
    kiesstelsel waarbij je als Kamerlid je zetel zelf moet verdienen.

‘Zo doen we dit niet’

Baakman waagt zich niet aan een diepgaande analyse van de recente
integriteitskwesties in Limburg. Daarvoor heeft hij zich onvoldoende
verdiept in de materie. Dat wil niet zeggen dat die kwesties geen vragen
bij hem oproepen. Neem de spraakmakende affaire rond landschapsbeheerder
IKL met – tot voor kort – voormalig CDA-gedeputeerde Herman Vrehen aan
het hoofd. „Wat ik me dan afvraag is: heeft er dan niemand ooit tegen
die Vrehen gezegd ‘hé vriend, zo doen we dat niet?’ Dat is toch raar?”

Mensen hebben hun eigen moreel kompas. „Als dat kompas je in de steek
laat, heb je een omgeving nodig die je tot de orde roept. Iemand moet
zijn stem verheffen en zeggen ‘zo gaat dat niet’. Of: ‘als het zo moet,
ben ik vertrokken’. Het kan natuurlijk zijn dat mensen hun mond houden
omdat ze aan hun hypotheek denken of aan de kinderen die op paardrijles
zitten, maar als niemand iets zegt hebben we wel een probleem.”

Selectie

De mensen in de samenleving zijn een gegeven, daar doe je niks aan,
stelt Baakman. „Maar voor een ­organisatie, ook voor het openbaar
bestuur word je geselecteerd. Daar functioneert een
rekruterings­mechanisme. Kennelijk werkt dat nu zo dat er vooral mensen
geselecteerd worden die het laten gaan, die het goed vinden. Aan die
selectie kun je natuurlijk wel wat doen.” Met andere woorden: tegenmacht
kun je organiseren. Op ambtelijk ­niveau, maar zeker ook op politiek
vlak. In Limburg, maar zeker ook op het Binnenhof.

Tegenmacht is voor Baakman de kurk waarop een goed functionerende
democratie drijft. Een kurk waarvoor hij zijn hart vasthoudt. „Ik ben
een gelukkig mens, maar als ik naar de problemen kijk die op ons bordje
liggen, word ik wel een beetje somber. Die problemen zijn groot en
belangrijk, het klimaat bijvoorbeeld. Zoals het nu functioneert, kan ons
politieke bestel dat niet goed aan.”

Balans

Politici hebben volgens hem de neiging Nederland als dé democratie te
beschouwen. „Dat is onzin. Ons stelsel is niet dé democratie, maar een
uitruil van drie basiselementen. Voorop staat het mooie principe van
volksinvloed, maar er spelen nog twee dingen mee. Het eerste is
regeerbaarheid. Je moet natuurlijk ook een beetje een efficiënt en
effectief bestuur hebben. En we hebben de rechtstaat. Dat zijn de drie
zaken waarom het draait: rechtstaat, regeerbaarheid en volksinvloed. Je
kunt ze geen van drieën volledig ­realiseren. Volledige democratie
betekent bijvoorbeeld alle Nederlanders overal bij betrekken. Dat maakt
het land onregeerbaar, dan krijg je 17,3 miljoen ministers. Het gaat
erom dat je een gezonde balans tussen die drie elementen weet te vinden.”

Die balans is momenteel zoek, luidt het oordeel van Baakman. „De nadruk
is in de loop van de tijd te zeer op de regeerbaarheid komen te liggen.
Minister betekent eigenlijk dienaar. Het systeem werkt nu zo dat de
dienaar de baas is. Je zou toch verwachten dat in een democratie de
volksvertegenwoordigers dé mensen zijn. Die zouden het meeste aanzien
moeten hebben. Maar dat is niet zo. Aanzien heb je niet als
volksvertegenwoordiger, maar als minister. Of als gedeputeerde,
commissaris van de Koning. Dat zegt wel iets over ons stelsel.”

Het zou naar zijn mening al helpen als volksvertegenwoordigers hun eigen
zetel ook zelf verdienen. Baakman is een verklaard voorstander van het
doorbreken van de macht van politieke partijen. „In Nederland zijn meer
mensen lid van de korfbalbond dan van politieke partijen. Waarom zitten
er niet meer Omtzigtjes in de Tweede Kamer? Aan hen is al jarenlang een
groot gebrek. Het antwoord is simpel. Ze komen niet op de lijst.
Partijen hebben geen behoefte aan ­mensen die lastig zijn. Die worden al
van tevoren eruit gefilterd. Als er dan toch eentje doorheen glipt,
wordt die zo gauw het weer kan opzijgeschoven of gesensibiliseerd, zoals
ze dat noemden.”

Campagnemachines

Omtzigt is eerder de uitzondering dan de regel. „Hij kan doen wat hij
deed omdat hij zich verzekerd wist van de steun van eigen kiezers.
Mensen die hem persoonlijk hadden gekozen. Maar hoeveel Kamerleden
kunnen dat zeggen? En Statenleden? Ik ken geen precieze
stemmenaantallen, maar ik betwijfel of er in het provinciehuis veel
Statenleden rondlopen die kunnen bogen op een grote achterban.
Uiteindelijk betekent het dat de vertegenwoordigende organen gevuld zijn
met mensen die goed binnen de partij liggen. Omdat ze daar hun contacten
en netwerk, daar hun vriendjes hebben. Waar ligt dan je loyaliteit?
Waarschijnlijk meer bij die partij dan bij de eigen kiezers die je niet
hebt.”

Laten we de boel of gaan we renoveren?

Politieke partijen zijn geen maatschappelijke organisaties meer, maar
instituties, stelt Baakman. „Campagnemachines, met hun eigen belangen.
En die lopen te vaak niet meer parallel met de belangen van de kiezers.
We zien steeds meer persoonspartijen. D66 deed het ook al. Niet
team-D66, maar team-Kaag. En wat is de VVD zonder Rutte? 34 van de 36
VVD-Kamerleden zijn via stemmen op hem en niet op eigen kracht in de
Tweede Kamer gekomen. Wie gelooft dat die Kamerleden Rutte als premier
bij de les gaan houden? Je kunt zelfs gekozen worden zonder een stem te
krijgen. Als je maar hoog genoeg op de lijst staat. De kiezer brengt
zijn stem op een persoon uit, maar de partij bepaalt wie een zetel
krijgt. Ik ben een groot voorstander van een kiesstelsel waarbij je als
Kamerlid je zetel zelf moet verdienen. Bij de kiezer en niet bij de
partij. Hoe hoger mensen nu op de lijst staan, hoe dichter bij de partij
en hoe meer verbonden met die partij. Het is toch opzienbarend dat die
mevrouw Hermans bij de VVD zo vanuit het niets op de derde plek kwam.
Zij was de politiek assistent van Rutte. Geen kiezer kende haar.”

Slippendragers

Sloop de kies- en voorkeursdrempel, is het devies van de gepensioneerde
politicoloog, die bezig is met een boek over de vraag hoe democratisch
Nederland nog is. „Dan komen de 150 kandidaten die de meeste stemmen op
hun persoon hebben gehaald in de Tweede Kamer. Een partij krijgt dan
zetels op basis van het aantal leden dat genoeg stemmen heeft gehaald om
bij die 150 te zitten. Je voorkomt zo ook dat partijen plotseling vanuit
het niets heel groot kunnen worden. Louter op basis van de populariteit
van één man. Neem de PVV. Dat is toch alleen maar Wilders? Die zou dan
ook in de Kamer komen, maar slechts met een zetel, niet met zestien
slippendragers die voor hun positie van hem afhankelijk zijn.”

Eigen vlees

Je hoeft Baakman niet te vertellen dat het onderuithalen van het huidige
kiesstelsel niet snel zal gebeuren. „Wie beslist daarover? Juist, de
politieke partijen zelf en die gaan echt niet in hun eigen vlees
snijden. Het zou ook het einde van de macht van politieke partijen
betekenen. Die macht is gebaseerd op hun controle over de samenstelling
van de fractie.”

Met een zelf verdiende zetel zou een Kamerlid ook een meer eigenstandige
positie in kunnen nemen, betoogt Baakman. „Natuurlijk mag je verwachten
dat iemand die op de lijst van de PvdA gaat staan ook achter de
standpunten van die partij staat en vanuit die geest handelt. Maar je
krijgt als Kamerlid meer ruimte en de fractiediscipline wordt een stuk
minder.”

Liegende premier

Het zou ook een stapje naar het ­herstel van het vertrouwen van het
publiek in de politiek kunnen zijn. „Zoals het nu gaat, neemt het
­vertrouwen alleen maar af. Een ­liegende premier…. Er moet iets
gebeuren. Het gekke is dat de meeste Nederlanders voor onze democratie
en ons parlementair stelsel zijn. Daar geloven ze in, maar vervolgens
roepen ze dat de mensen die het waar moeten maken niet deugen.
Zakkenvullers, plucheklevers en ­ladelichters. We moeten wel weer
vertrouwen kunnen hebben in de mensen die het namens ons doen. Zonder
vertrouwen functioneert niets.”

Het is niet de enige tegenstrijdigheid die Baakman signaleert. „Sinds
begin vorige eeuw is de ­gemiddelde Nederlander beter geschoold. Hij
heeft meer vrije tijd en meer geld. Informatie is volop ­beschikbaar en
de communicatiemogelijkheden zijn alleen maar toegenomen. De
mogelijkheden voor meer burgerbetrokkenheid zijn groter dan ooit, maar
dat geldt niet voor de invloed van de kiezer. Het ­algemeen kiesrecht is
ingevoerd en daar is het bij gebleven. Geen referendum, geen gekozen
burgemeester. De macht over wie hem vertegenwoordigt, is alleen maar
minder geworden. Nederland mag wel wat democratischer. En als dat ten
koste gaat van efficiënt bestuur en regeerbaarheid, dan moet dat maar.”

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210715/ceba64e0/attachment-0001.html>