[D66] 'Europa moet armpje drukken met politieke krachtpatsers' | trouw.nl

[R.O.]

(Om kribbig van te worden, die obsessie met de macht van taal...)


trouw.nl:


  Europa moet armpje drukken met politieke krachtpatsers


  Autocraten interview


Hollandse Hoogte / Panos Pictures
Europese leiders halen opgelucht adem na het vertrek van Donald Trump. 
Maar zij moeten beseffen dat zulke sterke leiders in opkomst zijn, stelt 
politiek filosoof Hans Kribbe in zijn nieuwe boek The Strongmen. Leer de 
taal van de macht, raadt hij aan.
PIETERNEL GRUPPEN
Hans Kribbe.
Hans Kribbe.

Het was maar een korte passage in Joe Bidens inaugurele rede, maar de 
Europese leiders zullen hun oren hebben gespitst toen de kersverse 
Amerikaanse president zich woensdag tot de rest van de wereld richtte. 
"We zullen onze banden herstellen en weer betrokken zijn bij de wereld", 
zei hij.

De komst van Joe Biden is zeker goed nieuws voor Europa, denkt politiek 
filosoof Hans Kribbe. "Maar de wereld zoals die was, komt niet meer 
terug, ook niet met het vertrek van Donald Trump." Kribbe zegt het 
stellig vanuit Brussel, waar hij woont en als consultant werkt. Onlangs 
publiceerde hij het boek The Strongmen. "Een lastig te vertalen term 
inderdaad. Ik bedoel daar sterke leiders mee, autocraten zo je wilt, of 
nog beter krachtpatsers."

Ze zijn in opkomst, stelt de politiek filosoof vast, en niet alleen in 
Azië en Afrika maar ook in het Westen zelf. Europa kan het zich daarom 
niet langer permitteren deze leiders weg te zetten als psychopaten in 
schimmige landen, maar moet er een antwoord op formuleren. Helemaal 
omdat de Verenigde Staten Europa niet meer automatisch bescherming 
bieden tegen autocratische leiders als Poetin, Xi of Erdogan.

Viel die bescherming weg op het moment dat het Witte Huis met Trump zelf 
zo'n 'sterke leider' kreeg?

"Die ontwikkeling is al veel langer gaande. Ook vorige Amerikaanse 
presidenten waren al minder bereid om Europa te helpen als het in het 
Midden-Oosten of in Afrika in de problemen raakte. Toch hadden we in 
Europa onder president Obama nog wel het idee dat we samen op trokken 
tegen sterke leiders; dat was wel een comfortabele gedachte. Trump heeft 
die illusie doorgeprikt en drukte ons op een heel brute manier met de 
neus op de feiten. De Europese Unie bestempelde hij als vijand en hij 
schaarde zich achter de brexit. Die houding voelde voor veel Europese 
leiders als een koude douche, maar was tegelijkertijd een wake-up call."

In welk opzicht moesten Europese leiders worden wakker geschud?

"Autocraten voelen dat hun moment gekomen is en daar zullen Europeanen 
een antwoord op moeten zien te geven. De wereld is afgelopen dertig jaar 
veranderd. Na de Koude Oorlog ontstond hier het beeld dat het Westen als 
winnaar uit die strijd was gekomen. Europa en de VS stonden bovenaan de 
mondiale pikorde, dachten we. Langzaam zouden andere landen net zo 
liberaal en democratisch worden als wij. Maar dat gebeurde lang niet 
overal. China werd niet veel democratischer, maar wel economisch en 
politiek sterker. De balans in de wereld, met het Westen aan de top, is 
weg. Europa en de VS zijn niet meer sterk genoeg om hun wil op te leggen 
aan Rusland, China en zelfs niet meer aan een land als Turkije."

Hun wil opleggen?

"Europese leiders hebben lang gedacht dat ze de waarden die ze hoog 
achten - respect voor mensenrechten, liberalisme, democratie - aan 
leiders elders konden opleggen. Na de twee wereldoorlogen zijn die 
waarden via verschillende wereldorganisaties en instituties vastgelegd 
in regels en verdragen. Als iedereen zich maar aan die regels en 
protocollen houdt, zou de vrede en welvaart in de wereld zich vanzelf 
langzaam uitbreiden. Een hopeloos naïeve gedachte."

Waarom naïef?

"Je kunt anderen niet altijd van positie laten veranderen, kijk maar 
naar Rusland of China. Ik denk dat we in Europa op het punt gekomen zijn 
dat we ons moeten afvragen of we de juiste buitenlandse politiek voeren.

"Het is duidelijk dat we bepaalde landen niet zullen overtuigen. De 
leermeester uithangen die op de regels wijst en met verdragen wappert, 
heeft dan geen zin. Dat levert alleen maar spanningen op. Toch vervallen 
veel Europese leiders nog altijd in de rol van schoolmeester."

Moeten we de waarden waar Europa zegt voor te staan dan maar opgeven?

"Begrijp mij niet verkeerd, het gaat om waarden waar ik ook voor sta. 
Maar Europa moet beseffen dat macht een bepalende factor is in de 
wereld. We worden weggespeeld van het wereldtoneel als we dat, met de 
beste idealistische bedoelingen, niet onder ogen zien. Het belang van 
regels, protocollen en instituties neemt af als wereldmachten als China 
zich eraan onttrekken, omdat die een product van het Westen zouden zijn. 
We moeten beter begrijpen dat Europa tegenover wereldmachten staat die 
onze waarden en regels niet delen. We moeten de taal van de macht leren 
spreken."

Met die taal van de macht maakte u kennis toen u als adviseur voor het 
Kremlin in Moskou werkte. Wat deed u daar?

"Ik zat niet met Poetin zelf aan tafel hoor, maar met medewerkers van 
zijn media-afdeling. Dat was rond 2006 toen Poetin voorzitter was van de 
G8 (de groep van de zeven grootste industrielanden en de EU, red.). Voor 
hem was dat een heel belangrijk moment waarop hij zijn status als leider 
van een groot land wilde bewijzen.

"Destijds bestond de ambitie nog om Rusland te integreren in de 
wereldorde zoals die door het Westen werd gezien. Mijn collega's en ik 
hadden de taak om uit te leggen hoe Rusland in de wereld werd gezien. In 
Moskou begreep men niet goed waar de EU precies voor stond. Achter de 
taal van de regels schuilt toch ook macht, zeiden ze."

Hadden de Russen daar niet een punt?

"Macht speelt uiteraard ook in Brussel een rol, maar dat mag niet worden 
uitgesproken. Dat merkte ik toen ik voor mijn vertrek naar Moskou op de 
burelen van de Europese Commissie werkte, onder andere in het kantoor 
van Eurocommissaris Frits Bolkestein. In Brussel spreekt men bijna 
geobsedeerd over het uitvoeren van regels en verdragen. De taal van de 
macht is - mede om historische redenen - taboe.

"Veel Europese politici schuwen die taal bovendien omdat er een 
electorale prijs op kan staan. Dat heeft de Duitse bondskanselier Merkel 
gemerkt toen ze een paar jaar geleden een belangrijke rol speelde bij de 
EU-Turkijedeal. In Duitsland werd Merkel destijds weggezet als een 
verlengstuk van de Turkse president Erdogan; ze zou naar zijn pijpen dansen.

"In Moskou hoef je je er niet voor te schamen dat je groot en sterk 
bent. Die taal van de macht is niet verenigbaar met die van de regels."

U was dus een soort vertaler van die verschillende perspectieven?

"Ik heb zowel in Brussel als in Moskou de vertaalslag proberen te maken, 
maar dat kwam aan beide kanten niet aan. De gebeurtenissen in Oekraïne 
waren in dat opzicht voor mij de echte eye-opener. Het protest op het 
Maidan-plein in 2014 zagen wij in het Westen vooral als een 
democratische opstand van een volk dat het niet langer pikt, dat een 
corrupte dictator wil verdrijven en vecht voor een vrije samenleving. 
Een strijd tussen goed en kwaad, tussen onderdrukking en vrijheid dus. 
Een soort Franse revolutie in Oost-Europa.

"Maar Moskou ging uit van een geopolitiek Oost-West verhaal; van een 
vorm van landjepik aangewakkerd door Westerse krachten. Vanuit Moskou 
gezien was dat niet alleen propagandapraat. Rusland werd in dat 
perspectief bevestigd doordat Westerse politici, zoals 
Europarlementariërs Guy Verhofstadt en Hans van Baalen, de menigte op 
het Maidanplein enthousiast toespraken."

Waarom zouden Europese politici in de huid van autocratische leiders 
moeten kruipen als ze het niet met hen eens zijn?

"Als ze zich in deze leiders kunnen verplaatsen kunnen ze ook beter 
anticiperen. Mensen als Xi, Trump, Erdogan en Poetin hebben zo hun eigen 
idee over hoe de wereld georganiseerd zou moeten worden.

"Bij de botsingen met de Turkse president Erdogan wordt Europa 
geconfronteerd met opvattingen over 'de grens'. Grenzen behoren tot de 
belangrijke zaken in de wereld die op macht is gebaseerd, maar in 
Brussel rustte er lange tijd een taboe op. De EU kon zijn grenzen nooit 
echt aangeven, wilde altijd maar uitbreiden en groter worden.

"Door de aanvaringen met Erdogan wordt Europa gedwongen duidelijker te 
maken waar de grenzen liggen. Brussel zou moeten zeggen: hier ergens bij 
Turkije houdt de Europese, liberale, democratische ruimte op. Ik denk 
dat het beter is om die ruimte goed af te bakenen, te consolideren en te 
beschermen tegen invloeden van buitenaf. Daar hebben we al genoeg 
problemen mee.

"Zo is China een enorme macht aan het ontplooien aan onze oostgrens, 
gaat daar allerlei bilaterale betrekkingen aan en investeert flink in de 
infrastructuur op de Balkan. In plaats van naar China te gaan om de 
maatschappij daar radicaal te veranderen, kan Europa er beter voor 
zorgen dat de eigen regio liberaal en democratisch blijft."

Dat lijkt al moeilijk genoeg. Binnen de eigen EU ontpopt de Hongaarse 
premier Orban zich zelf tot 'krachtpatser' en hij kijkt de kunst af bij 
Erdogan en Poetin.

"Dat is een behoorlijk zorgelijke ontwikkeling. Orban is onderdeel van 
onze Europese ruimte van democratie en rechtsstaat. Daar moet hij binnen 
blijven passen. Hongarije is binnen de context van de EU geen 
buitenland. Als in Friesland de rechtsstaat wordt bedreigd, zou daar ook 
tegen opgetreden moeten worden. Het is een heel problematisch verhaal."

Naar buiten toe moet de EU meer de taal van de macht spreken, zegt u. 
Welke Europese leider beheerst die taal het beste?

"Dat is de Franse president Macron. Niet zo gek, want Frankrijk kent een 
geopolitieke traditie die elders ontbreekt. Bovendien heeft Macron een 
uniek talent voor politiek theater en choreografie. Hij voelt haarfijn 
aan wat er nodig is om met krachtpatsers diplomatie te bedrijven. Hij 
kan de ander in de arena bestrijden, maar daarbuiten respect tonen. Dat 
is de sleutel. Voor Donald Trump was relatie met Macron de enige relatie 
met een Europese leider die echt klopte, die gelijkwaardig was."

Waar leidt u dat uit af?

"Dat zag je al aan hun handdruk toen ze elkaar ontmoetten. Vergis je 
niet, zo'n begroeting is niet triviaal, het is een symbool van kracht, 
ook een soort duel. Macron gaf de Amerikaanse president een heel 
krachtige handdruk - volgens journalisten die erbij waren werden Trumps 
knokkels wit - en daarmee zei hij iets heel belangrijks: jij bent een 
krachtpatser maar ik ook, jij bent niet beter of minder dan ik, we 
hebben respect voor elkaar."

Toch kon Macron geen handelsdeal sluiten met Trump. Hij vertegenwoordigt 
immers maar één lidstaat en niet de hele Europese Unie.

"Dat klopt, maar de enige manier om Europa's macht op dit moment naar de 
buitenwereld te projecteren is door de leiders van de grootste landen, 
Duitsland en Frankrijk, naar voren te schuiven.

"Maar zij kunnen het inderdaad niet alleen doen. Ze hebben daar de 
leiders in Brussel, de voorzitters van de Europese Commissie en van de 
Europese Raad bij nodig."

Kan Europa ooit krachtig op het wereldtoneel opereren als het in eigen 
huis telkens compromissen tussen de lidstaten moet sluiten?

"Dat is inderdaad een belemmering en die kunnen we niet wegdenken, daar 
zullen we mee moeten leren omgaan.

"Het maakt het niet makkelijker, compromissen sluiten maakt Europa 
trager, maar het kan wel. En die belemmering geldt trouwens niet alleen 
voor de EU. Achter alles wat de Chinese president Xi doet, schuilt ook 
een enorme onzichtbare strijd tussen allerlei facties binnen dat land."

De taal van de macht is wellicht makkelijker aan te leren als je de 
beschikking hebt over flinke militaire middelen.

"Klopt, en in die fase bevindt Europa zich nog lang niet. Europa moet 
volwassen worden; dat opgroeien kost tijd en kent verschillende fasen. 
Eerst moeten er allerlei vragen worden beantwoord. Hoe kunnen we eenheid 
krijgen in de Unie? Wat is onze eigen identiteit, onze plek in de 
wereld, hoe gaan we om met macht? Pas aan het eind van die ontwikkeling 
kun je uitkomen bij een leger."

Ziet u al de eerste tekenen van zo'n omslag? Stelt de Europese Unie zich 
al meer als krachtpatser op?

"Voorzitter Ursula von der Leyen heeft terecht gezegd dat de Europese 
Commissie een 'geopolitieke commissie' moet worden. Die stem moet zij 
internationaal nog meer laten doorklinken.

"Gelukkig hebben we als Europa door het vertrek van Donald Trump en de 
komst van president Biden iets meer tijd gekregen om die machtsstem te 
ontwikkelen. Die tijd moeten we goed benutten."

Hans Kribbe, The Strongmen, European Encounters with Souvereign Power. 
Uitgeverij Agenda Publishing. Prijs: € 29,99

Wie is Hans Kribbe?

Hans Kribbe (1970, Hazerswoude) is politiek filosoof. Hij is 
mede-oprichter van Shearwater, een nieuw adviesbureau in Brussel. Kribbe 
promoveerde aan de London School of Economics. Daarna werkte hij in 
Brussel voor de eurocommissarissen Frits Bolkestein en Neelie Kroes. Tot 
2015 adviseerde hij het Kremlin in Moskou over publieke diplomatie en 
communicatie.

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210122/a96498ad/attachment-0001.html>