[D66] 'Weg met het techno-medisch despotisme'

[R.O.]

http://www.wereldbrand.nl/2020/09/12/weg-met-het-techno-medisch-despotisme/


  Weg met het techno-medisch despotisme

Oorspronkelijke tekst 
<https://www.nytimes.com/2020/08/21/opinion/sunday/giorgio-agamben-philosophy-coronavirus.html?searchResultPosition=1> 
(Engels): /New York Times/, 21 augustus 2020

fotografie: Ulf Andersen/Getty Images 
<https://www.chronicle.com/article/giorgio-agambens-coronavirus-cluelessness/>

*door Christopher Caldwell*

/Christopher Caldwell schrijft opiniestukken voor The New York Times en 
is redacteur van The Claremont Review of Books. Hij is de auteur van 
ʻReflections on the Revolution in Europe: Immigration, Islam and the 
Westʼ and ʻThe Age of Entitlement: America Since the Sixties.ʼ/

Op campagne voor de regionale kandidaten van zijn partij in Toscane 
zwaaide de voormalige minister van Binnenlandse Zaken van Italië, Matteo 
Salvini, met een medisch mondkapje – dat hij met opzet niet droeg. Sinds 
de ziekte Italië in januari trof, heeft COVID-19 in dat land ruim 35.000 
levens geëist Maar nu beperkt het dagelijkse dodental zich doorgaans tot 
de enkele cijfers, en Salvini, leider van de anti-immigratie partij de 
Liga, wil het land weer aan het werk zetten. ʻDe Italianen worden 
gegijzeld, van elkaar vandaan gehouden en gemuilkorfd,ʼ schreeuwde hij, 
ʻen ondertussen mogen duizenden minkukels hun boten aanleggen en doen 
wat ze willen, gaan waar ze willen, ons spugen en besmetten. Genoeg is 
genoeg!ʼ

De mensen juichten. Maar de helft van hen hield wel hun mondkapje op.

Dit is een veel voorkomend patroon in de westerse landen (en Amerikaanse 
staten) waar de aantallen dodelijke slachtoffers van COVID-19 slinken. 
De argumenten voor meer vrijheid mogen dan sterk zijn, er wordt op 
vreselijk grove wijze uitdrukking aan gegeven. De argumenten voor 
discipline en preventie mogen dan vaak worden aangevochten, ze worden 
geschraagd door veel wetenschappelijk gezag, en ze zijn doorslaggevend. 
Het wordt beter geacht om geen onnodige risicoʼs te nemen. Eind juli 
stemde het Italiaanse parlement voor verlenging van de noodtoestand tot 
15 oktober.

In een maatschappij waar de wetenschap respect afdwingt, geeft 
deskundigheid macht. Dat leidt tot goede resultaten, maar brengt ook een 
vreselijk probleem met zich mee: onrechtmatige politieke macht kan 
/vermomd/ worden als expertise. Dit was een favoriet concept van de 
Franse filosoof Michel Foucault, die het gebruikte om uit te leggen hoe 
deskundigen de definities van criminaliteit en afwijkend seksueel gedrag 
hadden opgerekt. Een van de meest gevierde denkers van Italië, Giorgio 
Agamben, heeft onlangs soortgelijke inzichten toegepast op het 
coronavirus, op het gevaar af zichzelf tot nationale paria te maken.

Eind februari ging Agamben de website van zijn uitgever Quodlibet 
<https://www.quodlibet.it/giorgio-agamben-l-invenzione-di-un-epidemia> 
gebruiken om kritiek te leveren op het ʻtechno-medisch despotismeʼ dat 
de Italiaanse regering via quarantaines en lockdowns op poten aan het 
zetten was. Agamben, 78 jaar oud, is een filosoof die zich bezighoudt 
met taal, kunst en betekenis. Sinds 1995 concentreert hij zich op wat 
hij de ʻarcheologieʼ van de westerse politieke instellingen noemt, en 
heeft hij een monumentaal negendelig werk, ʻHomo Sacer 
<https://www.boomfilosofie.nl/product/100-9118_Homo-sacer>,ʼ gewijd aan 
het blootleggen van de verborgen logica ervan. Een deel van zijn eerdere 
werk werd vertaald door Michael Hardt, hoogleraar aan Duke University en 
mede-auteur van de radicale campusklassieker ʻEmpire 
<https://nl.wikipedia.org/wiki/Empire:_De_nieuwe_wereldorde>.ʼ

Het deel van het Italiaanse intellectuele establishment dat zichzelf 
ʻradicaalʼ noemt vormt al een halve eeuw het milieu van Agamben, maar 
zijn standpunt over het coronavirus heeft hem in die kringen veel 
sympathie gekost. Paolo Flores dʼArcais, de invloedrijke hoofdredacteur 
van het tweemaandelijkse MicroMega 
<https://en.wikipedia.org/wiki/MicroMega>, heeft Agamben ervan beticht 
maar wat te ʻtieren.ʼ De kranten La Repubblica, Corriere della Sera en 
Il Foglio hebben hem met betrekking tot het coronavirus allemaal een 
/negazionista/ genoemd, een woord dat over het algemeen is voorbehouden 
aan degenen die de Holocaust ontkennen. Net zo onverwacht als deze 
kritiek was de plotselinge ontvankelijkheid voor de ontoegankelijke 
filosofie van Agamben op de paginaʼs van La Verità en Il Giornale, 
kranten die vaker open staan voor de ideeën van de Liga van Salvini.

Vorige maand publiceerde Quodlibet de verzamelde bijdragen van de heer 
Agamben in een bundel, getiteld: ʻWaar zijn we nu? De epidemie als 
politiek <https://www.quodlibet.it/libro/9788822905390>.ʼ (Dit is een 
ruwe vertaling; het boek bestaat nog niet in het Nederlands.) Achteraf 
gezien blijkt Agamben in de eerste dagen van het coronavirus een paar 
dingen over het hoofd te hebben gezien. Zo nam hij de beschrijving van 
de Nationale Onderzoeksraad van COVID-19 als een soort griep over – wat 
in de meeste gevallen wel klopt, maar lang niet het hele verhaal is. 
Vandaag de dag echter, nu de Italiaanse crisis is bezworen en de 
publieke discussie weer enigszins tot rust gekomen is, kunnen we zijn 
boek nemen zoals het is: niet als een werk vol wetenschappelijke 
hersenspinsels of krankzinnige beleidsvoorstellen, maar als een zeer 
gedegen onderzoek naar het verband tussen macht en kennis.

De naam Agamben kan sommige Amerikanen bekend in de oren klinken. Hij 
was de hoogleraar die in 2004, op het hoogtepunt van de ʻwar on terror,ʼ 
zó gealarmeerd was door de nieuwe Amerikaanse eisen voor het afnemen van 
de vingerafdrukken van buitenlandse bezoekers, dat hij een betrekking 
aan de universiteit van New York opgaf om zich daar niet aan te hoeven 
onderwerpen. Hij waarschuwde dat een dergelijke gegevensgaring slechts 
voorgespiegeld werd als noodmaatregel en onvermijdelijk een normaal 
onderdeel van het leven in vredestijd zou worden.

Zijn betoog over het coronavirus verloopt langs dezelfde lijnen: de 
noodtoestand die door volksgezondheidsdeskundigen is uitgeroepen, heeft 
de plaats ingenomen van het in diskrediet geraakte verhaal dat 
ʻnationale veiligheidsdeskundigenʼ hebben opgedist, als voorwendsel voor 
het aan de burgers ontnemen van hun rechten en hun privacy. 
ʻBioveiligheidʼ biedt overheden een excuus om te regeren alsof er sprake 
is van een ʻworst-case scenario.ʼ Dit betekent dat het aantal 
besmettingen of sterfgevallen geen ondergrens kent, die een lockdown van 
een hele natie van 60 miljoen mensen onredelijk zou maken. Veel Europese 
regeringen, waaronder die van Italië, hebben nationale apps ontwikkeld 
voor het traceren van contacten, waarmee ze hun burgers via hun eigen 
mobiele telefoons kunnen volgen.

Oorlogen hebben in vredestijd een ʻreeks noodlottige technologieënʼ 
achtergelaten, aldus Agamben, van prikkeldraad tot kerncentrales. Zulke 
innovaties zijn meestal de innovaties waar de elites al lang voor aan 
het ageren waren, of die in overeenstemming zijn met hun belangen. Dat 
is volgens Agamben met epidemieën niet anders. Hij denkt dat social 
distancing de noodlottige erfenis van het coronavirus zal zijn. Hij is 
verbaasd over die term, ʻdie op hetzelfde moment overal in de hele 
wereld opdook, alsof het van tevoren zo was afgesproken.ʼ Hij merkt op 
dat er geen sprake is van ʻphysicalʼ (lichamelijk) of ʻpersonalʼ 
distancing, wat normaal zou zijn als je het hebt over een medische 
maatregel, maar van ʻsocialʼ distancing.

Zijn punt is dat social distancing net zozeer een politieke maatregel is 
als een volksgezondheidsmaatregel, en dat hij zo gemakkelijk 
geïmplementeerd kon worden omdat er door machtige krachten op is 
aangedrongen. Sommige van die krachten zijn gevestigde belangen. Agamben 
merkt op (zonder hem te noemen) dat de voormalige Vodafone-topman 
Vittorio Colao, een evangelist voor de digitale economie, de leiding 
kreeg van de aanvankelijke transitie van Italië uit de lockdown. Agamben 
is van mening dat social distancing de Italiaanse politici een manier 
heeft geboden om spontane politieke organisatie te dwarsbomen en de 
robuuste intellectuele tegenspraak die van de universiteiten uitgaat, in 
de kiem te smoren.

De politiek van de pandemie legt een diepere ethische, sociale en zelfs 
metafysische erosie bloot. Agamben verwijst naar de meest geliefde 
19de-eeuwse roman van de Italianen, Alessandro Manzoniʼs /I Promessi 
Sposi/ (ʻDe Verloofden 
<https://www.bol.com/nl/f/de-verloofden/37718481/>ʼ), die beschrijft hoe 
de menselijke relaties in Milaan tijdens de pest van 1630 ontaardden. 
Mensen zagen hun buren niet langer als medemensen, maar als verspreiders 
van de pest. Toen er paniek uitbrak, executeerden de autoriteiten 
degenen die verdacht werden van het besmetten van huizen met pestbacillen.

Als een samenleving op deze manier haar collectieve kalmte verliest, 
kunnen de kosten hoog oplopen. Onze samenleving – rijk, geatomiseerd, 
divers – heeft een zwakke plek, en het coronavirus heeft die gevonden. 
ʻUit angst om ziek te worden,ʼ schrijft Agamben, ʻzijn de Italianen 
bereid om bijna alles op te offeren – hun normale levensomstandigheden, 
hun sociale relaties, hun werk, tot en met hun vriendschappen, hun 
liefdes, en hun religieuze en politieke overtuigingen aan toe.ʼ

In feite is ʻde drempel die de mensheid scheidt van de barbarij 
overschreden,ʼ vervolgt Agamben, en het bewijs is gelegen in de 
behandeling die de Italianen hun doden gunnen. ʻHoe hebben we kunnen 
accepteren, uit naam van een risico dat we niet eens konden 
kwantificeren, dat niet alleen de mensen die ons dierbaar zijn, en de 
mensen in het algemeen, eenzaam moesten sterven, maar ook – en dit is 
iets wat nog nooit eerder is gebeurd, in de hele geschiedenis vanaf 
Antigone tot op de dag van vandaag – dat hun lijken werden verbrand 
zonder enige uitvaartceremonie?ʼ

Agamben is altijd gefascineerd geweest door dergelijke voorbeelden van 
gemeenschappelijke gewoonten of historische instellingen, waarvan de 
lang gekoesterde betekenis is uitgehold. In boeken die minder pittig en 
direct zijn dan het onderhavige, heeft hij dit proces beschreven met het 
woord /inoperosità/. Dat betekent ʻluiheid,ʼ maar dan wel het soort 
luiheid dat nieuwe geloofssystemen en nieuwe gevaren kan genereren. Wat 
het ook is, het heeft zich de afgelopen maanden niet alleen in Italië, 
maar in alle westerse samenlevingen gemanifesteerd, en misschien wel het 
meest in de Verenigde Staten.

Vertaling: Menno Grootveld

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210103/101b115e/attachment-0001.html>