<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body>
<address class="entry-title"><a class="moz-txt-link-freetext"
href="http://www.wereldbrand.nl/2020/09/12/weg-met-het-techno-medisch-despotisme/">http://www.wereldbrand.nl/2020/09/12/weg-met-het-techno-medisch-despotisme/</a><br>
</address>
<h1 class="entry-title">Weg met het techno-medisch despotisme</h1>
<div class="post-meta-wrapper post-meta-single post-meta-single-top">
</div>
<div class="entry-content">
<p class="has-small-font-size"><a rel="noreferrer noopener"
aria-label="Oorspronkelijke tekst (opent in een nieuwe tab)"
href="https://www.nytimes.com/2020/08/21/opinion/sunday/giorgio-agamben-philosophy-coronavirus.html?searchResultPosition=1"
target="_blank">Oorspronkelijke tekst</a> (Engels): <em>New
York Times</em>, 21 augustus 2020</p>
<figure class="wp-block-image size-large"><img
src="http://www.wereldbrand.nl/wp-content/uploads/2020/09/agamben5-1-1024x683.jpg"
alt="" class="wp-image-1559" width="639" height="426"><figcaption>fotografie:
<a
href="https://www.chronicle.com/article/giorgio-agambens-coronavirus-cluelessness/"
target="_blank" rel="noreferrer noopener" aria-label="Ulf
Andersen/Getty Images (opent in een nieuwe tab)">Ulf
Andersen/Getty Images</a></figcaption></figure>
<p><strong>door Christopher Caldwell</strong></p>
<p class="has-small-font-size"><em>Christopher Caldwell schrijft
opiniestukken voor The New York Times en is redacteur van The
Claremont Review of Books. Hij is de auteur van ʻReflections
on the Revolution in Europe: Immigration, Islam and the Westʼ
and ʻThe Age of Entitlement: America Since the Sixties.ʼ</em></p>
<p>Op campagne voor de regionale kandidaten van zijn partij in
Toscane zwaaide de voormalige minister van Binnenlandse Zaken
van Italië, Matteo Salvini, met een medisch mondkapje – dat hij
met opzet niet droeg. Sinds de ziekte Italië in januari trof,
heeft COVID-19 in dat land ruim 35.000 levens geëist Maar nu
beperkt het dagelijkse dodental zich doorgaans tot de enkele
cijfers, en Salvini, leider van de anti-immigratie partij de
Liga, wil het land weer aan het werk zetten. ʻDe Italianen
worden gegijzeld, van elkaar vandaan gehouden en gemuilkorfd,ʼ
schreeuwde hij, ʻen ondertussen mogen duizenden minkukels hun
boten aanleggen en doen wat ze willen, gaan waar ze willen, ons
spugen en besmetten. Genoeg is genoeg!ʼ</p>
<p>De mensen juichten. Maar de helft van hen hield wel hun
mondkapje op.</p>
<p>Dit is een veel voorkomend patroon in de westerse landen (en
Amerikaanse staten) waar de aantallen dodelijke slachtoffers van
COVID-19 slinken. De argumenten voor meer vrijheid mogen dan
sterk zijn, er wordt op vreselijk grove wijze uitdrukking aan
gegeven. De argumenten voor discipline en preventie mogen dan
vaak worden aangevochten, ze worden geschraagd door veel
wetenschappelijk gezag, en ze zijn doorslaggevend. Het wordt
beter geacht om geen onnodige risicoʼs te nemen. Eind juli
stemde het Italiaanse parlement voor verlenging van de
noodtoestand tot 15 oktober.</p>
<p>In een maatschappij waar de wetenschap respect afdwingt, geeft
deskundigheid macht. Dat leidt tot goede resultaten, maar brengt
ook een vreselijk probleem met zich mee: onrechtmatige politieke
macht kan <em>vermomd</em> worden als expertise. Dit was een
favoriet concept van de Franse filosoof Michel Foucault, die het
gebruikte om uit te leggen hoe deskundigen de definities van
criminaliteit en afwijkend seksueel gedrag hadden opgerekt. Een
van de meest gevierde denkers van Italië, Giorgio Agamben, heeft
onlangs soortgelijke inzichten toegepast op het coronavirus, op
het gevaar af zichzelf tot nationale paria te maken.</p>
<p>Eind februari ging Agamben de website van zijn uitgever <a
href="https://www.quodlibet.it/giorgio-agamben-l-invenzione-di-un-epidemia"
target="_blank" rel="noreferrer noopener"
aria-label="Quodlibet (opent in een nieuwe tab)">Quodlibet</a>
gebruiken om kritiek te leveren op het ʻtechno-medisch
despotismeʼ dat de Italiaanse regering via quarantaines en
lockdowns op poten aan het zetten was. Agamben, 78 jaar oud, is
een filosoof die zich bezighoudt met taal, kunst en betekenis.
Sinds 1995 concentreert hij zich op wat hij de ʻarcheologieʼ van
de westerse politieke instellingen noemt, en heeft hij een
monumentaal negendelig werk, ʻ<a
href="https://www.boomfilosofie.nl/product/100-9118_Homo-sacer"
target="_blank" rel="noreferrer noopener" aria-label="Homo
Sacer (opent in een nieuwe tab)">Homo Sacer</a>,ʼ gewijd aan
het blootleggen van de verborgen logica ervan. Een deel van zijn
eerdere werk werd vertaald door Michael Hardt, hoogleraar aan
Duke University en mede-auteur van de radicale campusklassieker
ʻ<a
href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Empire:_De_nieuwe_wereldorde"
target="_blank" rel="noreferrer noopener" aria-label="Empire
(opent in een nieuwe tab)">Empire</a>.ʼ</p>
<p>Het deel van het Italiaanse intellectuele establishment dat
zichzelf ʻradicaalʼ noemt vormt al een halve eeuw het milieu van
Agamben, maar zijn standpunt over het coronavirus heeft hem in
die kringen veel sympathie gekost. Paolo Flores dʼArcais, de
invloedrijke hoofdredacteur van het tweemaandelijkse <a
href="https://en.wikipedia.org/wiki/MicroMega" target="_blank"
rel="noreferrer noopener" aria-label="MicroMega (opent in een
nieuwe tab)">MicroMega</a>, heeft Agamben ervan beticht maar
wat te ʻtieren.ʼ De kranten La Repubblica, Corriere della Sera
en Il Foglio hebben hem met betrekking tot het coronavirus
allemaal een <em>negazionista</em> genoemd, een woord dat over
het algemeen is voorbehouden aan degenen die de Holocaust
ontkennen. Net zo onverwacht als deze kritiek was de plotselinge
ontvankelijkheid voor de ontoegankelijke filosofie van Agamben
op de paginaʼs van La Verità en Il Giornale, kranten die vaker
open staan voor de ideeën van de Liga van Salvini.</p>
<p>Vorige maand publiceerde Quodlibet de verzamelde bijdragen van
de heer Agamben in een bundel, getiteld: ʻ<a rel="noreferrer
noopener" aria-label="Waar zijn we nu? De epidemie als
politiek (opent in een nieuwe tab)"
href="https://www.quodlibet.it/libro/9788822905390"
target="_blank">Waar zijn we nu? De epidemie als politiek</a>.ʼ
(Dit is een ruwe vertaling; het boek bestaat nog niet in het
Nederlands.) Achteraf gezien blijkt Agamben in de eerste dagen
van het coronavirus een paar dingen over het hoofd te hebben
gezien. Zo nam hij de beschrijving van de Nationale
Onderzoeksraad van COVID-19 als een soort griep over – wat in de
meeste gevallen wel klopt, maar lang niet het hele verhaal is.
Vandaag de dag echter, nu de Italiaanse crisis is bezworen en de
publieke discussie weer enigszins tot rust gekomen is, kunnen we
zijn boek nemen zoals het is: niet als een werk vol
wetenschappelijke hersenspinsels of krankzinnige
beleidsvoorstellen, maar als een zeer gedegen onderzoek naar het
verband tussen macht en kennis.</p>
<p>De naam Agamben kan sommige Amerikanen bekend in de oren
klinken. Hij was de hoogleraar die in 2004, op het hoogtepunt
van de ʻwar on terror,ʼ zó gealarmeerd was door de nieuwe
Amerikaanse eisen voor het afnemen van de vingerafdrukken van
buitenlandse bezoekers, dat hij een betrekking aan de
universiteit van New York opgaf om zich daar niet aan te hoeven
onderwerpen. Hij waarschuwde dat een dergelijke gegevensgaring
slechts voorgespiegeld werd als noodmaatregel en onvermijdelijk
een normaal onderdeel van het leven in vredestijd zou worden.</p>
<p>Zijn betoog over het coronavirus verloopt langs dezelfde
lijnen: de noodtoestand die door volksgezondheidsdeskundigen is
uitgeroepen, heeft de plaats ingenomen van het in diskrediet
geraakte verhaal dat ʻnationale veiligheidsdeskundigenʼ hebben
opgedist, als voorwendsel voor het aan de burgers ontnemen van
hun rechten en hun privacy. ʻBioveiligheidʼ biedt overheden een
excuus om te regeren alsof er sprake is van een ʻworst-case
scenario.ʼ Dit betekent dat het aantal besmettingen of
sterfgevallen geen ondergrens kent, die een lockdown van een
hele natie van 60 miljoen mensen onredelijk zou maken. Veel
Europese regeringen, waaronder die van Italië, hebben nationale
apps ontwikkeld voor het traceren van contacten, waarmee ze hun
burgers via hun eigen mobiele telefoons kunnen volgen.</p>
<p>Oorlogen hebben in vredestijd een ʻreeks noodlottige
technologieënʼ achtergelaten, aldus Agamben, van prikkeldraad
tot kerncentrales. Zulke innovaties zijn meestal de innovaties
waar de elites al lang voor aan het ageren waren, of die in
overeenstemming zijn met hun belangen. Dat is volgens Agamben
met epidemieën niet anders. Hij denkt dat social distancing de
noodlottige erfenis van het coronavirus zal zijn. Hij is
verbaasd over die term, ʻdie op hetzelfde moment overal in de
hele wereld opdook, alsof het van tevoren zo was afgesproken.ʼ
Hij merkt op dat er geen sprake is van ʻphysicalʼ (lichamelijk)
of ʻpersonalʼ distancing, wat normaal zou zijn als je het hebt
over een medische maatregel, maar van ʻsocialʼ distancing.</p>
<p>Zijn punt is dat social distancing net zozeer een politieke
maatregel is als een volksgezondheidsmaatregel, en dat hij zo
gemakkelijk geïmplementeerd kon worden omdat er door machtige
krachten op is aangedrongen. Sommige van die krachten zijn
gevestigde belangen. Agamben merkt op (zonder hem te noemen) dat
de voormalige Vodafone-topman Vittorio Colao, een evangelist
voor de digitale economie, de leiding kreeg van de aanvankelijke
transitie van Italië uit de lockdown. Agamben is van mening dat
social distancing de Italiaanse politici een manier heeft
geboden om spontane politieke organisatie te dwarsbomen en de
robuuste intellectuele tegenspraak die van de universiteiten
uitgaat, in de kiem te smoren.</p>
<p>De politiek van de pandemie legt een diepere ethische, sociale
en zelfs metafysische erosie bloot. Agamben verwijst naar de
meest geliefde 19de-eeuwse roman van de Italianen, Alessandro
Manzoniʼs <em>I Promessi Sposi</em> (ʻ<a
href="https://www.bol.com/nl/f/de-verloofden/37718481/"
target="_blank" rel="noreferrer noopener" aria-label="De
Verloofden (opent in een nieuwe tab)">De Verloofden</a>ʼ), die
beschrijft hoe de menselijke relaties in Milaan tijdens de pest
van 1630 ontaardden. Mensen zagen hun buren niet langer als
medemensen, maar als verspreiders van de pest. Toen er paniek
uitbrak, executeerden de autoriteiten degenen die verdacht
werden van het besmetten van huizen met pestbacillen.</p>
<p>Als een samenleving op deze manier haar collectieve kalmte
verliest, kunnen de kosten hoog oplopen. Onze samenleving –
rijk, geatomiseerd, divers – heeft een zwakke plek, en het
coronavirus heeft die gevonden. ʻUit angst om ziek te worden,ʼ
schrijft Agamben, ʻzijn de Italianen bereid om bijna alles op te
offeren – hun normale levensomstandigheden, hun sociale
relaties, hun werk, tot en met hun vriendschappen, hun liefdes,
en hun religieuze en politieke overtuigingen aan toe.ʼ</p>
<p>In feite is ʻde drempel die de mensheid scheidt van de barbarij
overschreden,ʼ vervolgt Agamben, en het bewijs is gelegen in de
behandeling die de Italianen hun doden gunnen. ʻHoe hebben we
kunnen accepteren, uit naam van een risico dat we niet eens
konden kwantificeren, dat niet alleen de mensen die ons dierbaar
zijn, en de mensen in het algemeen, eenzaam moesten sterven,
maar ook – en dit is iets wat nog nooit eerder is gebeurd, in de
hele geschiedenis vanaf Antigone tot op de dag van vandaag – dat
hun lijken werden verbrand zonder enige uitvaartceremonie?ʼ</p>
<p>Agamben is altijd gefascineerd geweest door dergelijke
voorbeelden van gemeenschappelijke gewoonten of historische
instellingen, waarvan de lang gekoesterde betekenis is
uitgehold. In boeken die minder pittig en direct zijn dan het
onderhavige, heeft hij dit proces beschreven met het woord <em>inoperosità</em>.
Dat betekent ʻluiheid,ʼ maar dan wel het soort luiheid dat
nieuwe geloofssystemen en nieuwe gevaren kan genereren. Wat het
ook is, het heeft zich de afgelopen maanden niet alleen in
Italië, maar in alle westerse samenlevingen gemanifesteerd, en
misschien wel het meest in de Verenigde Staten.</p>
<p class="has-small-font-size">Vertaling: Menno Grootveld</p>
</div>
</body>
</html>