[D66] 'We moeten allemaal muteren'

[R.O.]

  *


  * 20 Feb 2021
  * De Standaard
  * Béatrice Delvaux Beatrice Delvaux is senior writer bij Le Soir en
    columniste bij deze krant. In ‘Tableaux Delvaux’ schildert ze
    maandelijks op groot canvas taferelen die haar beroeren en verontrusten.


  We moeten allemaal muteren

Deze lockdown betekent een fundamentele verandering van ons bestaan, 
zegt Bruno Latour. Béatrice Delvaux legt uit waarom dat niet tot wanhoop 
moet leiden.

Het virus heeft onze ecologische bezorgdheid niet weggevaagd. Met het 
virus werden bovendien economische kwesties, Europa en de individuele 
vrijheid weer gepolitiseerd

‘Je kunt op vele, verschillende manieren beginnen. Zoals een romanheld 
bijvoorbeeld, die na een lange bewusteloosheid wakker wordt, zich in de 
ogen wrijft en verbouwereerd fluistert: “Waar ben ik?” Het is inderdaad 
niet makkelijk te zien waar hij is, vooral als hij na zo’n lange 
lockdown, met zijn gezicht verstopt achter een mondkapje, de straat op 
loopt waar hij slechts heel af en toe een voorbijganger tegenkomt, van 
wie hij alleen een ontwijkende blik opvangt.’

/© Anke Teunissen/hh /Het komt erop aan de aarde anders te benaderen, 
schrijven Latour en andere ‘denkers van de nieuwe wereld’.

‘Waardoor hij vooral wordt ontmoedigd, nee, wat hem de stuipen op het 
lijf jaagt: onlangs begon hij naar de maan te kijken alsof zij het enige 
was dat hij nog kon aanschouwen zonder zich onwennig te voelen. De zon? 
Hij kan zich onmogelijk verheugen over haar warmte zonder meteen aan de 
klimaatopwarming te denken. De bomen die ruisen in de wind? Hij is als 
de dood dat ze verdorren of eindigen onder de tanden van een zaag. Zelfs 
de regen die uit de wolken valt, zadelt hem op met een vervelend 
schuldgevoel: “Je beseft toch dat het niet lang meer duurt of er is 
overal waterschaarste.” Nee, hij kan zijn onrust alleen het zwijgen 
opleggen als hij naar de maan kijkt: gelukkig is hij niet 
verantwoordelijk voor haar kringloop, haar schijngestalten; een ander 
schouwspel heeft hij niet meer. Dat hij zo ontroerd wordt door haar 
schijnsel komt doordat hij, nou ja, niets met haar beweging te maken 
heeft. Zoals hij vroeger onbevangen, zonder stil te staan bij de 
gevolgen van zijn kleinste handelingen, kon kijken naar velden, meren, 
bomen, rivieren, landschappen. Vroeger. Nog niet zo lang geleden.’

Met dit poëtische, onthutsende fragment begint Waar ben ik?, het 
recentste boek van een man die de voorbije maanden is uitgegroeid tot 
goeroe van de ‘wereld hierna’. Bruno Latour, de Franse antropoloog en 
filosoof die inmiddels bijna vijfenzeventig is, maakt indruk met zijn 
originele opvattingen die steevast gepaard gaan met ecologisch 
activisme. ‘Aards’ activisme zou hij dat noemen. Zijn werken over 
ecologie worden overal ter wereld vertaald en zijn optredens tijdens de 
lockdown werden miljoenen keren online bekeken.

Hij wordt omringd door een groep ‘discipelen’, stuk voor stuk 
schitterende Franstalige intellectuelen die ’s zomers bijeenkomen in de 
Manufacture des idées, de ‘Ideeënfabriek’ – hun Davos – en die hun werk 
publiceren in collecties van bekende uitgeverijen als ‘Mondes sauvages’ 
van Actes Sud of ‘Les Empêcheurs de penser’ van Editions La Découverte. 
Vorige zomer hadden ze, als ‘Denkers van de nieuwe wereld’, zelfs recht 
op een reeks interviews in Le Monde. Het gaat onder anderen om Baptiste 
Morizot, auteur en docent filosofie aan de universiteit Aix-Marseille, 
die Manières

d’être vivant (‘Manieren van leven’) schreef, en om Vinciane Despret, 
Luiks filosofe en psychologe, wier boek Habiter en oiseau (‘Leven als 
een vogel’) al maanden een grote hit is. Haar essay begint niet met een 
waarneming van de maan, maar met het luisteren naar de ochtendlijke zang 
van een merel. ‘Ik was geboeid door een lied dat tot een audioroman zou 
uitgroeien, waarvan ik elke melodische lijn aanmoedigde met een stil 
“bis”. Nooit had ik een zang gehoord die zo dicht bij het woord leek te 
staan.’ Waarna ze de Amerikaanse emeritus hoogleraar Donna Haraway en 
haar The companion species manifesto (‘Manifest van de 
gezelschapssoorten’) citeert, waarin de filosofe andere manieren 
voorstelt om aandacht te schenken: ‘Het komt er niet op aan gevoeliger 
te worden, maar te leren, bekwaam te worden om aandacht te schenken (…) 
de manieren te leren herkennen waarop andere wezens aandacht verdienen – 
het is een andere manier om hun belang toe te schrijven.’

Kakkerlakken

De zaken ‘anders’ aanpakken, anders leren kijken of luisteren, de 
gekende hiërarchieën omgooien: Bruno Latour neemt een nog schokkender 
weg om ons aan het verstand te brengen dat wat ons met de lockdown is 
overkomen geen intermezzo is maar een fundamentele mutatie die ons, 
schrijft hij, in de toestand stort van Gregor uit Kafka’s De 
gedaanteverwisseling. Met de lockdown zijn we inderdaad veranderd in een 
soort tor of kakkerlak, we hebben een ware gedaanteverandering ondergaan 
die tot gevolg heeft dat we ‘vooruit- of achteromkijkend elke dag een 
vreselijker schild van gevolgen moeten meezeulen: aan de CO2-uitstoot 
waarvoor ik met mijn verplaatsingen verantwoordelijk ben, moet ik 
voortaan de lucht die ik uitadem toevoegen, waarvan de druppeltjes 
dodelijk kunnen zijn voor mijn directe omgeving.’

Voor Latour lijdt het geen enkele twijfel: we zaten de voorbije tijd in 
lockdown, we zullen in de toekomst in lockdown blijven zitten. ‘We 
beleven Kafka’s gedaanteverwisseling op ruimere schaal: als op de 
huidige kleine lockdown een “grote lockdown” zal volgen, die 
interessanter is omdat hij verband houdt met de ecologische crisis, 
zullen we verplicht zijn te muteren. Opletten op wat we eten, hoe we ons 
verplaatsen, hoe we gekleed gaan: het maakt allemaal dat we ons op een 
andere wijze tot de anderen gaan verhouden en het verbindt ons op een 
manier die we vergeten waren, maar waar het virus ons aan heeft herinnerd.’

Alles is nog niet om zeep

Dat is angstaanjagend voor ons, aardbewoners, die opeens geen enkel 
perspectief meer zouden hebben, die binnenshuis gevangenzitten, 
opgesloten met catastrofes die we slechts vanop afstand zouden zien: 
daar zou onze grote, echte lockdown op neerkomen. Maar vreemd genoeg 
ontstaat in het kamp van de denkers van de nieuwe wereld net nu een 
voorzichtig optimisme. Ze zijn verbaasd dat het virus onze ecologische 
bezorgdheid niet heeft weggevaagd, integendeel zelfs. Met het virus 
werden economische kwesties, Europa en de individuele vrijheid opnieuw 
gepolitiseerd. Er is twijfel gerezen, dus wordt het moeilijk om de 
volgende keer te zeggen dat er maar één enkele politieke aanpak mogelijk 
zou zijn: ‘Als ze ons zullen zeggen dat ze geen draconische maatregelen 
kunnen nemen om een volgende lockdown aan te pakken, zal er reusachtige 
twijfel ontstaan bij de miljarden mensen van wie het leven al die 
maanden on hold werd gezet.’

‘Dus alles is nog niet om zeep?’ Op deze vraag, die een journaliste van 
France Inter stelde aan Bruno Latour, antwoordde hij met een profetisch 
optimisme: ‘Helemaal niet, integendeel zelfs! We bevinden ons in een al 
even kritiek gebied, een al even ongemeen spannende periode als toen men 
in de 16de en 17de eeuw pas had ontdekt dat de aarde om haar as draait 
en dat het heelal oneindig is. Wat we vandaag meemaken, is een 
buitengewone gebeurtenis voor de wetenschappen, kunsten en politiek.’ En 
hij besloot: ‘Het komt erop aan de stem te laten horen van al wie op een 
maanloze nacht, tastend in het duister vooruitgaat, terwijl men 
inmiddels naar de anderen blijft roepen. Anderen zullen er misschien in 
slagen om al die oproepen te verenigen.’


-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210220/89b0aa59/attachment.html>