<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body>
<ul class="art-meta">
<li><span class="art-rank-0"></span><br>
</li>
<li>20 Feb 2021</li>
<li>De Standaard</li>
<li>Béatrice Delvaux
Beatrice Delvaux is senior writer bij Le Soir en columniste bij
deze krant. In ‘Tableaux Delvaux’ schildert ze maandelijks op
groot canvas taferelen die haar beroeren en verontrusten.</li>
</ul>
<h1>We moeten allemaal muteren </h1>
Deze lockdown betekent een fundamentele verandering van ons bestaan,
zegt Bruno Latour. Béatrice Delvaux legt uit waarom dat niet tot
wanhoop moet leiden.
<div class="clear">
<div class="art-layout-a-2x" id="testArtCol_a">
<p class="art-annotation">Het virus heeft onze ecologische
bezorgdheid niet weggevaagd. Met het virus werden bovendien
economische kwesties, Europa en de individuele vrijheid weer
gepolitiseerd</p>
<p>
‘Je kunt op vele, verschillende manieren beginnen. Zoals een
romanheld bijvoorbeeld, die na een lange bewusteloosheid
wakker wordt, zich in de ogen wrijft en verbouwereerd
fluistert: “Waar ben ik?” Het is inderdaad niet makkelijk te
zien waar hij is, vooral als hij na zo’n lange lockdown, met
zijn gezicht verstopt achter een mondkapje, de straat op loopt
waar hij slechts heel af en toe een voorbijganger tegenkomt,
van wie hij alleen een ontwijkende blik opvangt.’ </p>
<span class="art-object art-mainimage" id="artObjectWrap"
style="height: 30.4em;"><a><img
src="https://t.prcdn.co/img?regionguid=eeddf5d8-4395-4c43-b58a-23c1f1088d1e&scale=124&file=32142021022000000000001001®ionKey=7NKtDaa628MC6Z0e6lkSOQ%3d%3d"
id="artObject" width="357" height="232"><em>© Anke
Teunissen/hh </em></a></span><span class="art-imagetext">Het
komt erop aan de aarde anders te benaderen, schrijven Latour
en andere ‘denkers van de nieuwe wereld’.</span>
<p>
‘Waardoor hij vooral wordt ontmoedigd, nee, wat hem de stuipen
op het lijf jaagt: onlangs begon hij naar de maan te kijken
alsof zij het enige was dat hij nog kon aanschouwen zonder
zich onwennig te voelen. De zon? Hij kan zich onmogelijk
verheugen over haar warmte zonder meteen aan de
klimaatopwarming te denken. De bomen die ruisen in de wind?
Hij is als de dood dat ze verdorren of eindigen onder de
tanden van een zaag. Zelfs de regen die uit de wolken valt,
zadelt hem op met een vervelend schuldgevoel: “Je beseft toch
dat het niet lang meer duurt of er is overal waterschaarste.”
Nee, hij kan zijn onrust alleen het zwijgen opleggen als hij
naar de maan kijkt: gelukkig is hij niet verantwoordelijk voor
haar kringloop, haar schijngestalten; een ander schouwspel
heeft hij niet meer. Dat hij zo ontroerd wordt door haar
schijnsel komt doordat hij, nou ja, niets met haar beweging te
maken heeft. Zoals hij vroeger onbevangen, zonder stil te
staan bij de gevolgen van zijn kleinste handelingen, kon
kijken naar velden, meren, bomen, rivieren, landschappen.
Vroeger. Nog niet zo lang geleden.’ </p>
<p>
Met dit poëtische, onthutsende fragment begint Waar ben ik?,
het recentste boek van een man die de voorbije maanden is
uitgegroeid tot goeroe van de ‘wereld hierna’. Bruno Latour,
de Franse antropoloog en filosoof die inmiddels bijna
vijfenzeventig is, maakt indruk met zijn originele opvattingen
die steevast gepaard gaan met ecologisch activisme. ‘Aards’
activisme zou hij dat noemen. Zijn werken over ecologie worden
overal ter wereld vertaald en zijn optredens tijdens de
lockdown werden miljoenen keren online bekeken. </p>
<p>
Hij wordt omringd door een groep ‘discipelen’, stuk voor stuk
schitterende Franstalige intellectuelen die ’s zomers
bijeenkomen in de Manufacture des idées, de ‘Ideeënfabriek’ –
hun Davos – en die hun werk publiceren in collecties van
bekende uitgeverijen als ‘Mondes sauvages’ van Actes Sud of
‘Les Empêcheurs de penser’ van Editions La Découverte. Vorige
zomer hadden ze, als ‘Denkers van de nieuwe wereld’, zelfs
recht op een reeks interviews in Le Monde. Het gaat onder
anderen om Baptiste Morizot, auteur en docent filosofie aan de
universiteit Aix-Marseille, die Manières </p>
</div>
<div class="art-layout-b-2x" id="testArtCol_b">
<p>
d’être vivant (‘Manieren van leven’) schreef, en om Vinciane
Despret, Luiks filosofe en psychologe, wier boek Habiter en
oiseau (‘Leven als een vogel’) al maanden een grote hit is.
Haar essay begint niet met een waarneming van de maan, maar
met het luisteren naar de ochtendlijke zang van een merel. ‘Ik
was geboeid door een lied dat tot een audioroman zou
uitgroeien, waarvan ik elke melodische lijn aanmoedigde met
een stil “bis”. Nooit had ik een zang gehoord die zo dicht bij
het woord leek te staan.’ Waarna ze de Amerikaanse emeritus
hoogleraar Donna Haraway en haar The companion species
manifesto (‘Manifest van de gezelschapssoorten’) citeert,
waarin de filosofe andere manieren voorstelt om aandacht te
schenken: ‘Het komt er niet op aan gevoeliger te worden, maar
te leren, bekwaam te worden om aandacht te schenken (…) de
manieren te leren herkennen waarop andere wezens aandacht
verdienen – het is een andere manier om hun belang toe te
schrijven.’ </p>
<p> Kakkerlakken </p>
<p> De zaken ‘anders’ aanpakken, anders leren kijken of
luisteren, de gekende hiërarchieën omgooien: Bruno Latour
neemt een nog schokkender weg om ons aan het verstand te
brengen dat wat ons met de lockdown is overkomen geen
intermezzo is maar een fundamentele mutatie die ons, schrijft
hij, in de toestand stort van Gregor uit Kafka’s De
gedaanteverwisseling. Met de lockdown zijn we inderdaad
veranderd in een soort tor of kakkerlak, we hebben een ware
gedaanteverandering ondergaan die tot gevolg heeft dat we
‘vooruit- of achteromkijkend elke dag een vreselijker schild
van gevolgen moeten meezeulen: aan de CO2-uitstoot waarvoor ik
met mijn verplaatsingen verantwoordelijk ben, moet ik voortaan
de lucht die ik uitadem toevoegen, waarvan de druppeltjes
dodelijk kunnen zijn voor mijn directe omgeving.’ </p>
<p> Voor Latour lijdt het geen enkele twijfel: we zaten de
voorbije tijd in lockdown, we zullen in de toekomst in
lockdown blijven zitten. ‘We beleven Kafka’s
gedaanteverwisseling op ruimere schaal: als op de huidige
kleine lockdown een “grote lockdown” zal volgen, die
interessanter is omdat hij verband houdt met de ecologische
crisis, zullen we verplicht zijn te muteren. Opletten op wat
we eten, hoe we ons verplaatsen, hoe we gekleed gaan: het
maakt allemaal dat we ons op een andere wijze tot de anderen
gaan verhouden en het verbindt ons op een manier die we
vergeten waren, maar waar het virus ons aan heeft herinnerd.’
</p>
<p> Alles is nog niet om zeep </p>
<p> Dat is angstaanjagend voor ons, aardbewoners, die opeens
geen enkel perspectief meer zouden hebben, die binnenshuis
gevangenzitten, opgesloten met catastrofes die we slechts
vanop afstand zouden zien: daar zou onze grote, echte lockdown
op neerkomen. Maar vreemd genoeg ontstaat in het kamp van de
denkers van de nieuwe wereld net nu een voorzichtig optimisme.
Ze zijn verbaasd dat het virus onze ecologische bezorgdheid
niet heeft weggevaagd, integendeel zelfs. Met het virus werden
economische kwesties, Europa en de individuele vrijheid
opnieuw gepolitiseerd. Er is twijfel gerezen, dus wordt het
moeilijk om de volgende keer te zeggen dat er maar één enkele
politieke aanpak mogelijk zou zijn: ‘Als ze ons zullen zeggen
dat ze geen draconische maatregelen kunnen nemen om een
volgende lockdown aan te pakken, zal er reusachtige twijfel
ontstaan bij de miljarden mensen van wie het leven al die
maanden on hold werd gezet.’ </p>
<span class="art-object" id="artObjectWrap2"><span
class="art-moreimages clear" id="artObject2"><a><img
src="https://t.prcdn.co/img?regionguid=3d81509c-1324-4dbc-99d4-baa3f99909bc&scale=162&file=32142021022000000000001001®ionKey=gYpyDn4ZUiPTUih3Dm15Iw%3d%3d"></a></span></span>
<p> ‘Dus alles is nog niet om zeep?’ Op deze vraag, die een
journaliste van France Inter stelde aan Bruno Latour,
antwoordde hij met een profetisch optimisme: ‘Helemaal niet,
integendeel zelfs! We bevinden ons in een al even kritiek
gebied, een al even ongemeen spannende periode als toen men in
de 16de en 17de eeuw pas had ontdekt dat de aarde om haar as
draait en dat het heelal oneindig is. Wat we vandaag meemaken,
is een buitengewone gebeurtenis voor de wetenschappen, kunsten
en politiek.’ En hij besloot: ‘Het komt erop aan de stem te
laten horen van al wie op een maanloze nacht, tastend in het
duister vooruitgaat, terwijl men inmiddels naar de anderen
blijft roepen. Anderen zullen er misschien in slagen om al die
oproepen te verenigen.’ </p>
</div>
</div>
<div class="art-storyorder"><a title="het weer" class="button-big
button-big-back"><span><br>
</span></a><a title="De rechtsstaat afgevlakt" class="button-big
button-big-forward"><span></span></a></div>
</body>
</html>