[D66] De golf van 170 duizend besmettingen per dag die niet kwam (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #557)

Thu Feb 18 15:12:50 CET 2021

Bron:   Volkskrant
Datum:  17 februari 2021
Auteur: Maarten Keulemans
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/de-golf-van-170-duizend-besmettingen-per-dag-die-niet-kwam~b6bda4fc/

De golf van 170 duizend besmettingen per dag die niet kwam
----------------------------------------------------------

Een nieuwe ziektegolf met tot wel 170 duizend besmettingen per dag zou 
ons nu ongeveer moeten hebben bereikt, een gevolg van de Britse variant. 
In werkelijkheid ging het aantal besmettingen niet omhoog, maar omlaag. 
Waarom schotelden ambtenaren het kabinet in januari een veel te hoge 
prognose voor?

Een stad zo groot als Nijmegen aan corona-infecties. En dat iedere dag 
opnieuw. Met als gevolg een 'totale ontwrichting' van de zorg, waartegen 
alleen een volledige lockdown zoals in Ierland en Engeland nog zou 
helpen.

Dat was zoals het, deze week een maand geleden, in de nieuwskoppen 
stond. Bijna 170 duizend besmettingen per dag zouden er dreigen 'als de 
Britse variant het land in zijn greep krijgt', wist het AD als eerste te 
melden.
https://www.ad.nl/politiek/bijna-170-000-nieuwe-besmettingen-per-dag-als-britse-variant-nederland-overspoelt~af4ba9b3/

Alleen: dat gebeurde niet. In plaats van omhoog ging het aantal 
besmettingen omlaag, van ruim zevenduizend per dag toen de prognose werd 
uitgesproken tot zo'n 3.500 nu. Geen corona-explosie, maar een 
ruimschootse halvering. Door de strengere maatregelen, zoals de 
avondklok? Of zat men er gewoon faliekant naast?

10 januari

Zoek naar de bron van de 170 duizend besmettingen en dit is waar je 
uitkomt: op zondag 10 januari, in het Catshuisoverleg. Of, preciezer, 
bij een document met 'achtergrondcijfers' dat daar werd rondgedeeld. 
Niet van het RIVM, maar van de 'programmadirectie covid-19', de 
tijdelijke ambtelijke coronastaf onder verantwoordelijkheid van de 
directie Volksgezondheid.
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-tijdlijn/documenten/rapporten/2021/01/10/catshuis-briefing-10-januari-achtergrondcijfers

Bladerend door het veertien pagina's tellende stuk zal het oog van de 
aanwezigen zijn gevallen op een opvallende grafiek, met drie oplopende 
lijntjes. 'Ontwikkeling besmettingen vanaf 8 januari 2021', staat 
erboven. En het bovenste, steilste lijntje reikt inderdaad tot de 170 
duizend in februari.

Dit, stelt de grafiek, is de 'prognose' die je krijgt als je de cijfers 
van de extra besmettelijke Britse variant doorvertaalt naar Nederland. 
Het reproductiegetal R van het Britse virus ligt immers 0,4 tot 0,7 
punten hoger, volgens eerdere Britse analyses.

Het gevolg: een explosieve stijging van het aantal besmettingen. Op 21 
januari zouden dat er al meer dan 40 duizend kunnen zijn. Ruim een week 
later: meer dan 100 duizend. En op 4 februari: 167.772 nieuwe 
besmettingen - oftewel de 'bijna 170 duizend' van het AD.

'Dat virus is superwispelturig en grillig. En dus houd je rekening met 
alle scenario's. Ook dit soort worstcasescenario's', zegt de 
woordvoerder van het directoraat achteraf. 'Nu zeg je misschien: het was 
niet realistisch. Maar de sessies in het Catshuis zijn bedoeld om vrij 
met elkaar van gedachten te wisselen en zo goed mogelijk voorbereid te 
zijn op wat ons mogelijk nog te wachten staat.'

De aanwezigen in het Catshuis zagen nog enkele pagina's met grafieken, 
opnieuw met alarmerend steil oplopende, gekleurde lijntjes. 'Totale 
ontwrichting van de ic-capaciteit voor eind februari', had de 
corona-afdeling van het ministerie er behulpzaam boven gezet. Berekend 
door het Landelijk Coordinatiecentrum Patienten Spreiding (LCPS), 
spelverdeler van de ziekenhuisopnamen, aldus de bronvermelding.

Of nou ja: bij navraag blijkt het ministerie de doorrekening bij het 
LCPS te hebben besteld. 'Dit is niet onze presentatie', benadrukt een 
woordvoerder van het LCPS na inzage in de grafiek. 'Ernst Kuipers heeft 
dit scenario zelf niet gezien, en was die dag ook niet aanwezig in het 
Catshuis.'

12 januari

'Dit kan heel snel, heel veel erger worden. En dat moeten we koste wat 
het kost voorkomen.'

Coronaminister Hugo de Jonge en premier Rutte slaan op hun 
persconferentie die dinsdag een opvallende, nieuwe toon aan. Ineens 
staat de persconferentie in het teken van de 'grote, grote, grote zorg, 
echt grote zorg' om de Britse mutant 'die echt veel besmettelijker 
lijkt', zoals Rutte zegt. Die moet hoe dan ook onder de duim worden 
gehouden. En dus moet de lockdown verlengd en wil men advies over een 
avondklok aanvragen.

Dat zal beslist niet alleen zijn ingegeven door de extreme grafieken uit 
het Catshuis. In de persconferentie en de Kamerdebatten die volgen 
verwijzen Rutte en De Jonge steevast naar de, toen nijpende, situatie in 
Groot-Brittannie zelf. Ook daarvan kregen de bestuurders in het Catshuis 
cijfers te zien. Bovendien had een dag eerder ook de officiele 
kabinetsadviseur, het OMT, geschreven dat 'er nu geen ruimte is voor 
versoepelingen van het huidige maatregelenpakket', vanwege 'de 
onzekerheid' over de variant.
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2021/01/13/95e-omt-advies

Maar de eigen grafieken van de programmadirectie, met zijn hoog 
wegschietende lijntjes, zullen ook op het netvlies van de bestuurders 
hebben gestaan. De dag daarna is het ineens nieuws: 'Als de Britse 
variant van het coronavirus Nederland totaal in zijn greep krijgt, dan 
kan dat begin volgende maand al zorgen voor bijna 170.000 nieuwe 
besmettingen per dag', meldt het Algemeen Dagblad als eerste.

'Ik liep gewoon tegen deze tabel aan', zegt politiek verslaggever Edwin 
van der Aa, die de Catshuisdocumenten doornam en zo op de extreme 
cijfers stuitte. 'We waren verbaasd dat het zo veel was.'

De krant schrijft het feitelijk en voorzichtig op, met aanhalingstekens 
om de kop, en vermelding van de context. Maar dat er een cruciale 
weeffout zit in de grafiek, een aanname waardoor de cijfers gedoemd zijn 
om veel te hoog uit te vallen, blijft onbenoemd.

17 januari

Tot wel 25.600 besmettingen per dag, hadden er volgens de 
Catshuisgrafieken inmiddels moeten zijn. In werkelijkheid zijn het er 
5.600. Een afname in plaats van een toename en haast vijf keer minder 
besmettingen dan voorzien. Dat begint op te vallen.

De grootste fout in de grafiek zit in de R-getallen. De 
programmadirectie Covid-19 deed alsof alle virussen in het land op 8 
januari, bij het begin van de oplopende lijntjes, als bij toverslag 
vervangen waren door Britse, waardoor de grafiek als een raket uit de 
startblokken schiet. In werkelijkheid was er toen men in het Catshuis 
bijeenkwam nog nauwelijks Brits virus in het land: hoogstens 5 procent, 
zou Jaap van Dissel diezelfde middag in zijn eigen presentatie zeggen.

De grafiek had dus meer Brits virus dan er op dat moment werkelijk was 
en ook nog eens een te hoog startpunt: tienduizend besmettingen per dag, 
in plaats van het toen geldende daggemiddelde van 7.679. En dat jaagt de 
cijfers op. Reken het losjes door met de werkelijke cijfers van 8 
januari, en de grafiek zakt in elkaar. In februari zouden er geen 170 
duizend besmettingen zijn, maar 'slechts' zes- tot tienduizend 
besmettingen per dag - ongeveer hetzelfde als het die tiende januari ook 
al was.
https://images0.persgroep.net/rcs/i0-1VX1D0njdWQlxXn6w_0OIhys/diocontent/200043791/_fitwidth/763?appId=93a17a8fd81db0de025c8abd1cca1279&quality=0.8&desiredformat=webp

In Den Haag presenteert Van Dissel intussen de eerste, ruwe 
doorrekeningen van wat er wel kan komen, met de 'Britse variant' op 
komst. Inderdaad een alarmerende ziektegolf, met tot wel zeshonderd 
bezette ic-bedden, blijkt daaruit. Maar dat is pas in mei of juni, aldus 
de RIVM-prognoses. Veel later dan de grafieken van de ambtenaren 
aangaven en met een stuk minder hoge piek.
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2021D01532&did=2021D01532

De zaak doet denken aan Duitsland, waar vorige week aan het licht kwam 
dat het ministerie van Binnenlandse Zaken onder leiding van Horst 
Seehofer wetenschappers tijdens de eerste lockdown had gevraagd te 
helpen de geesten rijp te maken voor 'verdere maatregelen van 
preventieve en repressieve aard'.

De woordvoerder van het ministerie van De Jonge ontkent ten stelligste 
dat het directoraat de cijfers opzettelijk heeft opgeblazen, om het 
kabinet extra van de ernst van de situatie te doordringen. 'De gemaakte 
berekening was een voorbeeld, met alle disclaimers die daarbij horen', 
aldus de woordvoerder. Bovendien werden de overdreven grafieken niet 
apart gepresenteerd, maar waren ze slechts 'beschikbaar voor de 
aanwezigen'.

Journalist Van der Aa: 'Ik krijg nu een beetje de schuld, alsof ik zou 
hebben overdreven. Terwijl het gewoon gaat om cijfers uit het 
Catshuisoverleg.'

4 februari

De ambtenaren zaten er dus een factor veertig naast. Op de dag waarop er 
volgens de becijfering van het directoraat 167.772 nieuwe besmettingen 
hadden kunnen zijn, zijn het er in werkelijkheid maar 4.193.

Uiteraard zullen de verlengde lockdown en de avondklok daaraan hebben 
bijgedragen. Maar ook is duidelijk dat de grafiek van het ministerie 
veel te hoog zat. Het R-getal van het virus was op 8 januari niet 
plotsklaps 1,3 en ook geen 1,6. Het lag gewoon nog op 0,9.

Niet per se verstandig om zulke gedachtenoefeningen te presenteren, 
vinden onafhankelijke experts. 'Ik ben enorm voorstander van vrijuit 
filosoferen en rekensommen maken', zegt hoogleraar epidemiologie Frits 
Rosendaal (LUMC). 'Maar het hoeft niet meteen bij de minister-president 
te belanden.'

Mediasocioloog Peter Vasterman (UvA), die onder meer onderzoek deed naar 
de Mexicaansegrieppandemie van 2009, wijst op de problemen die kunnen 
ontstaan als worstcasescenario's gaan rondzingen: 'Het is duidelijk dat 
die het vertrouwen van het publiek kunnen ondermijnen als het allemaal 
wel meevalt. Ik denk dat worstcasescenario's intern wel kunnen, maar 
relevanter in de communicatie is het meest waarschijnlijke scenario.'

Want inderdaad is het verschil tussen prognose en werkelijkheid meer 
mensen opgevallen. In Den Haag schetste Van Dissel intussen de nieuwste 
- wel onderbouwde - doorrekeningen van het RIVM. Zelfs met de 
vaccinaties meegeteld lijkt het erop dat we in april een door de Britse 
variant aangedreven ziektegolf kunnen verwachten, aldus Van Dissel, met 
zo'n 1.500 ic-patienten als men de avondklok en de eenbezoekerregel zou 
loslaten.

Een greep uit de reacties op sociale media: 'Aldus hetzelfde RIVM dat 
ook de Britse variant op 170 duizend besmettingen per dag heeft 
ingeschat'. 'Heb jij ze nog gezien, al die doden en die 170 duizend 
besmettingen?' 'Jullie dreigen al weken met de Britse variant!'

Intussen bleek dinsdag dat het aantal besmettingen voor het eerst sinds 
december weer stijgt, terwijl de daling van het aantal ziekenhuisopnames 
stagneert. De tsunami mag dan zijn uitgebleven, golven doet het roerige 
water van de uitbraak nog steeds.

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.