[D66] De grenzeloze macht van Frontex

[R.O.]

trouw.nl:
11/2


  De grenzeloze macht van Frontex


  Europese grens


Het ene schandaal over Frontex volgt op het andere. De grens- en 
kustwacht van de Europese Unie is in korte tijd flink uitgebreid. En met 
deze groei neemt ook de kritiek toe. Portret van een - bewapend - 
EU-agentschap.

PIETERNEL GRUPPEN

Opzwepende muziek klinkt onder het Frontex-promotiefilmpje, waarin het 
uniform van de nieuwe grenswachters wordt gepresenteerd. Een model ritst 
een donkerblauw windjack dicht, de camera zoomt in op het Frontex-logo 
tegen een achtergrond van Europese sterren op de mouw.

Er is lang over het design en de uitstraling van het eerste echte 
Europese uniform nagedacht. 'Het moet autoriteit uitstralen maar 
tegelijkertijd niet intimiderend zijn', staat er in het toelichtende 
document. 'Het moet duidelijk zijn dat degene die het draagt de wet 
handhaaft (vandaar de kleur blauw die de politie in veel Europese landen 
draagt) en tegelijkertijd de Europese dimensie en de Europese waarden 
uitstralen (vandaar de sterren en de logo's).'

Dit jaar zullen zo'n 750 EU-grensbewakers het nieuwe uniform dragen en 
als de uitbreiding van de Europese grenswacht volgens plan verloopt, 
zijn het er in 2027 al 10.000. Het permanente korps met eigen materieel 
moet paraat staan om nationale grensbewakers op alle mogelijke manieren 
te ondersteunen. Niet alle 10.000 grensbewakers zullen overigens 
rechtstreeks in dienst van Brussel zijn, een deel zal ook tijdelijk bij 
de EU worden gedetacheerd vanuit de nationale grenswachten.

Mandaat

De komst van de eigen grenswacht is misschien wel de opvallendste 
uitbreiding van Frontex, maar zeker niet de enige. Sinds de 
vluchtelingencrisis in 2015 is het mandaat flink uitgebreid. Zo heeft 
het agentschap nu ook een grotere rol bij het uitzetten van mensen die 
geen recht hebben op asiel. Begin dit jaar kwamen de Frontex-medewerkers 
voor het eerst in actie op het vliegveld in Rome; komende maanden zullen 
de uniformen op vliegvelden in meer Europese steden te zien zijn. 
Frontex mag nu bovendien ook zelf materieel aanschaffen. En met de 
uitbreiding van de taken groeide ook het aantal personeelsleden en 
budget navenant mee.

Had Frontex in 2005 vlak na de oprichting nog een budget van 6 miljoen 
euro, vorig jaar was dat al opgelopen tot 460 miljoen. En daarmee is de 
dienst in ruim vijftien jaar tijd uitgegroeid tot het rijkste en 
machtigste agentschap van de EU. Nog nauwelijks hersteld van de 
kinderziekten, kreeg Frontex al te maken met flinke groeistuipen.

De snelle toename van personeel, geld en bevoegdheden zorgde voor 
problemen op verschillende fronten. Beschuldigingen over het agentschap 
buitelen de laatste tijd over elkaar heen. Frontex zou onder meer 
betrokken zijn bij illegale pushbacks van asielzoekers en een te innige 
band met de wereldwijde wapenlobby onderhouden. Ook zoemen berichten 
over fraude, intimidatie en een giftige sfeer op de burelen van het 
agentschap rond.

De laatste tijd heeft een aantal medewerkers ontslag genomen. Zo niet 
directeur Fabrice Leggeri, al heeft een deel van het Europees Parlement 
al om zijn aftreden gevraagd. Het EP is ondertussen een onderzoek 
begonnen naar de rol van Frontex bij illegale pushbacks. En ook Olaf, de 
fraudewaakhond van de EU, heeft haar tanden in de organisatie gezet; 
details zijn nog niet bekend gemaakt. Frontex haalt kortom geregeld het 
nieuws en meestal niet in positieve zin.

Hoe anders was dat in de oprichtingsfase, herinnert Minze Beuving zich. 
Telefonisch haalt de Nederlandse luitenant-generaal - inmiddels met 
pensioen - herinneringen op. Toen hij in 2005 werd gevraagd om namens 
Nederland te helpen bij de opbouw van Frontex, lag het agentschap 
helemaal niet onder een vergrootglas. Samen met 26 collega's uit de 
andere lidstaten maakte hij deel uit van het bestuur. Een mooie tijd, 
memoreert hij. "Een tijd van experimenteren, pionieren, opbouwen."

Er was veel enthousiasme om samen te werken, ook al sprak niet iedereen 
even goed Engels. "Sommige collega's uit de nieuwe lidstaten hadden een 
tolk bij zich. De lijnen waren kort, er zat een voortreffelijke 
directeur en we overlegden veel met elkaar." Het agentschap werd in 
Brussel geboren maar het hoofdkantoor verhuisde al snel naar Warschau.

Crisissituaties

Het doel van het agentschap was destijds heel overzichtelijk, stelt 
Beuving. "Ondersteuning bieden aan lidstaten die problemen hadden met 
het bewaken van hun grenzen; ook bij crisissituaties kwamen wij in 
actie. En dan konden we niet met een druk op de knop de beschikking 
krijgen over klaarstaande troepen." Mankracht en materieel moest nog van 
de lidstaten zelf komen. Per situatie werd geïnventariseerd hoeveel 
mensen, boten en vliegtuigen een land bijvoorbeeld beschikbaar kon 
stellen. "Het land dat de hulp van Frontex had ingeroepen, was altijd 
leidend."

Een voorstander van een zelfstandige EU-grensmacht is Beuving nooit 
geweest. "Daarmee creëer je een veel te zware organisatie. Als je zoveel 
mensen in dienst hebt, moet je ze ook werk bieden. Bovendien kunnen 
landen dan achterover leunen en hun grensbewaking aan Frontex overlaten."

Ook Jorrit Rijpma denkt dat het beter was geweest als Frontex het bij 
ondersteuning had gelaten. De hoogleraar Europees recht aan de 
Universiteit Leiden heeft, sinds hij in de begintijd als stagiair voor 
zijn proefschrift bij het agentschap rondliep, veel onderzoek naar 
Frontex gedaan. "Het was toen een grensagentschap dat slechts het werk 
van nationale grenswachten coördineerde, van boots on the ground was 
geen sprake. Dat had een groot voordeel. In die tijd kon je Frontex nog 
als een positieve kracht beschouwen. Veel problemen aan de grens liggen 
bij nationale grensbewakers. Die kregen nu opeens te maken met een 
organisatie die over hun schouders meekeek.

Door de komst van de Europese grenswacht is dat veranderd. "Frontex 
kreeg van het ene op het andere moment de bevoegdheid om zelf migranten 
te stoppen, maar bijvoorbeeld ook om wapens te dragen. Dat gaat heel 
ver, want normaal gesproken ligt het geweldsmonopolie altijd bij de 
staat zelf en de Europese Unie is geen staat."

Om het verantwoordelijkheidsprobleem te ondervangen, werd besloten dat 
de Europese grensbewakers altijd onder het bevel van de lidstaat staan. 
Dus als er bijvoorbeeld EU-grenswachten naar Griekenland worden 
gestuurd, dan is Griekenland voor hen verantwoordelijk. "Maar deze 
constructie is helemaal niet goed doorgedacht."

Terugduwen

Onderzoeksjournalisten en ngo's verzamelden bewijzen die zouden aantonen 
dat Frontex zich schuldig heeft gemaakt aan illegale pushbacks van 
asielzoekers. Medewerkers van het agentschap zouden bij Griekse eilanden 
hebben geholpen bij het terugduwen van vaartuigen met asielzoekers 
richting Turkije. Dat is in strijd met het internationaal en Europees recht.

"Frontex heeft zich altijd verweerd tegen deze aantijgingen door te 
wijzen op de verantwoordelijkheid van de lidstaten. Maar hoe meer 
bevoegdheden en verantwoordelijkheden Frontex krijgt, hoe minder het met 
droge ogen kan volhouden geen verantwoordelijkheid te dragen voor dit 
soort mensenrechtenschendingen. Er wordt een agentschap gecreërd dat 
duidelijk politietaken uitvoert. Dan moet de controle wel heel goed 
geregeld zijn. Daar ontbreekt het op dit moment aan."

Niet dat er geen controlemechanismen rondom het agentschap zijn 
opgebouwd. Zo moet de raad van bestuur van Frontex, waarin 
vertegenwoordigers van de lidstaten zitting hebben, vinger aan de pols 
houden. Er is een 'fundamental rights officer' en ook is een soort 
adviesorgaan - het Consultative Forum - in het leven geroepen van 
experts die het agentschap aanbevelingen kan doen als het gaat om het 
beschermen van de mensenrechten. Bovendien heeft Frontex zelf 
mensenrechtenmonitors in dienst die tijdens de operaties meegaan en 
checken of migranten en vluchtelingen wel volgens de Europese regels 
worden behandeld.

Niet alleen Europarlementariërs en mensenrechtenorganisaties, ook de 
EU-Ombudsman vraagt zich af of al die controlemechanismen wel voldoende 
werken. Klachten komen nauwelijks binnen, terwijl misstanden voortdurend 
in het nieuws opduiken. Ook lijkt het agentschap weinig haast te maken 
met het vullen van de vacatures van de mensenrechtenmonitors.

Met de uitbreiding van bevoegdheden is ook binnen de burelen van Frontex 
een cultuuromslag gekomen in de omgang met mensenrechten, denkt Rijpma. 
"De cultuur in het agentschap werd vooral bepaald door echte eurocraten 
met veel meer oog voor het recht. Nu zijn het eerder de grenswachten die 
de cultuur domineren; zij hebben voornamelijk oog voor veiligheid."

Dat ondervinden ook ngo's, journalisten en onderzoekers. Terwijl Frontex 
flink is uitgedijd, is het voor deze groepen alleen nog maar moeilijker 
geworden om het agentschap goed te volgen. Dat merkten Myriam Douo en 
Margarida Silva die voor non-profitorganisatie Corporate Europe 
Observatory onderzoek deden naar de innige band van Frontex met de 
wapenlobby. In het rapport Lobbying Fortress Europe, dat vorige week 
werd gepresenteerd, schetsen zij een beeld van een agentschap dat een 
hechte band met de wapen- en veiligheidsindustrie aan het opbouwen is. 
En dat de Europese regels over de omgang met lobbyisten overtreedt.

Zo kwam op de industriedagen die Frontex voor wapenbedrijven en 
veiligheidsbedrijven in 2018 en 2019 organiseerde bijna driekwart van de 
bedrijven niet voor op de transparantielijst van lobbyisten en dat is 
tegen de Europese regels. "Op de gastenlijst stonden bedrijven en 
vertegenwoordigers uit landen als Angola en Wit-Rusland", zegt Silva. 
"Voor zover we konden nagaan, waren daarbij niet de 
mensenrechtenmonitors aanwezig, terwijl je dat eigenlijk wel zou 
verwachten."

Zondebok

Het rapport betekent het zoveelste schandaal rondom Frontex. Toch moeten 
we Frontex niet als enige zondebok behandelen, vindt Rijpma. "Terecht 
roept Europa moord en brand over de schandalen, maar ik mis wel de 
analyse van waarom het zo mis kan gaan." Zelf geeft Rijpma vast een 
voorzet. "Europa heeft in het verleden zelf aangestuurd op grote 
zelfstandigheid en autonomie van de agentschappen. In het geval van 
Frontex werd de onafhankelijkheid extra belangrijk gevonden om te 
voorkomen dat het beschermen van grenzen een politieke speelbal zou 
worden tussen de lidstaten. Frontex wordt beschreven als een 
technocratisch agentschap, maar het speelveld waarin het zich beweegt, 
is natuurlijk hoogst politiek. Dat is een weeffout, waar je heel weinig 
aan kan doen. We moeten ons nu afvragen of we daarmee geen 
Frankenstein-monster hebben gecreeerd."

Volgens Rijpma is hetvooral zaak dat Europa structureel gaat nadenken 
over wat ze wil met dit soort agentschappen. Want zolang ze op deze 
manier opereren, zal het aanmodderen blijven. "Je kunt ze vergelijken 
met kinderen die op kamers gaan. Daar heb je nog wel 
verantwoordelijkheid voor, maar eigenlijk kun je ze niet meer controleren."

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210211/5610a602/attachment-0001.html>