<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body>
<div class="articlecontent articleview" style="font-size: 16px;
user-select: text;">trouw.nl:<br>
11/2<br>
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter">De grenzeloze
macht van Frontex</h1>
<h1 class="subtitle">Europese grens</h1>
<div id="landscapeSlides" class="slides-container landscape"><br>
</div>
<div class="content content-blurb">Het ene schandaal over Frontex
volgt op het andere. De grens- en kustwacht van de Europese Unie
is in korte tijd flink uitgebreid. En met deze groei neemt ook
de kritiek toe. Portret van een - bewapend - EU-agentschap.</div>
<div class="byline"><br>
</div>
<div class="byline">PIETERNEL GRUPPEN</div>
<div class="content">
<div class="content-body">
<p class="drop-cap">Opzwepende muziek klinkt onder het
Frontex-promotiefilmpje, waarin het uniform van de nieuwe
grenswachters wordt gepresenteerd. Een model ritst een
donkerblauw windjack dicht, de camera zoomt in op het
Frontex-logo tegen een achtergrond van Europese sterren op
de mouw.<br>
<br>
Er is lang over het design en de uitstraling van het eerste
echte Europese uniform nagedacht. 'Het moet autoriteit
uitstralen maar tegelijkertijd niet intimiderend zijn',
staat er in het toelichtende document. 'Het moet duidelijk
zijn dat degene die het draagt de wet handhaaft (vandaar de
kleur blauw die de politie in veel Europese landen draagt)
en tegelijkertijd de Europese dimensie en de Europese
waarden uitstralen (vandaar de sterren en de logo's).'<br>
<br>
Dit jaar zullen zo'n 750 EU-grensbewakers het nieuwe uniform
dragen en als de uitbreiding van de Europese grenswacht
volgens plan verloopt, zijn het er in 2027 al 10.000. Het
permanente korps met eigen materieel moet paraat staan om
nationale grensbewakers op alle mogelijke manieren te
ondersteunen. Niet alle 10.000 grensbewakers zullen
overigens rechtstreeks in dienst van Brussel zijn, een deel
zal ook tijdelijk bij de EU worden gedetacheerd vanuit de
nationale grenswachten.</p>
<div class="h3">Mandaat</div>
<p>De komst van de eigen grenswacht is misschien wel de
opvallendste uitbreiding van Frontex, maar zeker niet de
enige. Sinds de vluchtelingencrisis in 2015 is het mandaat
flink uitgebreid. Zo heeft het agentschap nu ook een grotere
rol bij het uitzetten van mensen die geen recht hebben op
asiel. Begin dit jaar kwamen de Frontex-medewerkers voor het
eerst in actie op het vliegveld in Rome; komende maanden
zullen de uniformen op vliegvelden in meer Europese steden
te zien zijn. Frontex mag nu bovendien ook zelf materieel
aanschaffen. En met de uitbreiding van de taken groeide ook
het aantal personeelsleden en budget navenant mee.<br>
<br>
Had Frontex in 2005 vlak na de oprichting nog een budget van
6 miljoen euro, vorig jaar was dat al opgelopen tot 460
miljoen. En daarmee is de dienst in ruim vijftien jaar tijd
uitgegroeid tot het rijkste en machtigste agentschap van de
EU. Nog nauwelijks hersteld van de kinderziekten, kreeg
Frontex al te maken met flinke groeistuipen.<br>
<br>
De snelle toename van personeel, geld en bevoegdheden zorgde
voor problemen op verschillende fronten. Beschuldigingen
over het agentschap buitelen de laatste tijd over elkaar
heen. Frontex zou onder meer betrokken zijn bij illegale
pushbacks van asielzoekers en een te innige band met de
wereldwijde wapenlobby onderhouden. Ook zoemen berichten
over fraude, intimidatie en een giftige sfeer op de burelen
van het agentschap rond.<br>
<br>
De laatste tijd heeft een aantal medewerkers ontslag
genomen. Zo niet directeur Fabrice Leggeri, al heeft een
deel van het Europees Parlement al om zijn aftreden
gevraagd. Het EP is ondertussen een onderzoek begonnen naar
de rol van Frontex bij illegale pushbacks. En ook Olaf, de
fraudewaakhond van de EU, heeft haar tanden in de
organisatie gezet; details zijn nog niet bekend gemaakt.
Frontex haalt kortom geregeld het nieuws en meestal niet in
positieve zin.<br>
<br>
Hoe anders was dat in de oprichtingsfase, herinnert Minze
Beuving zich. Telefonisch haalt de Nederlandse
luitenant-generaal - inmiddels met pensioen - herinneringen
op. Toen hij in 2005 werd gevraagd om namens Nederland te
helpen bij de opbouw van Frontex, lag het agentschap
helemaal niet onder een vergrootglas. Samen met 26 collega's
uit de andere lidstaten maakte hij deel uit van het bestuur.
Een mooie tijd, memoreert hij. "Een tijd van experimenteren,
pionieren, opbouwen."<br>
<br>
Er was veel enthousiasme om samen te werken, ook al sprak
niet iedereen even goed Engels. "Sommige collega's uit de
nieuwe lidstaten hadden een tolk bij zich. De lijnen waren
kort, er zat een voortreffelijke directeur en we overlegden
veel met elkaar." Het agentschap werd in Brussel geboren
maar het hoofdkantoor verhuisde al snel naar Warschau.</p>
<div class="h3">Crisissituaties</div>
<p>Het doel van het agentschap was destijds heel
overzichtelijk, stelt Beuving. "Ondersteuning bieden aan
lidstaten die problemen hadden met het bewaken van hun
grenzen; ook bij crisissituaties kwamen wij in actie. En dan
konden we niet met een druk op de knop de beschikking
krijgen over klaarstaande troepen." Mankracht en materieel
moest nog van de lidstaten zelf komen. Per situatie werd
geïnventariseerd hoeveel mensen, boten en vliegtuigen een
land bijvoorbeeld beschikbaar kon stellen. "Het land dat de
hulp van Frontex had ingeroepen, was altijd leidend."<br>
<br>
Een voorstander van een zelfstandige EU-grensmacht is
Beuving nooit geweest. "Daarmee creëer je een veel te zware
organisatie. Als je zoveel mensen in dienst hebt, moet je ze
ook werk bieden. Bovendien kunnen landen dan achterover
leunen en hun grensbewaking aan Frontex overlaten."<br>
<br>
Ook Jorrit Rijpma denkt dat het beter was geweest als
Frontex het bij ondersteuning had gelaten. De hoogleraar
Europees recht aan de Universiteit Leiden heeft, sinds hij
in de begintijd als stagiair voor zijn proefschrift bij het
agentschap rondliep, veel onderzoek naar Frontex gedaan.
"Het was toen een grensagentschap dat slechts het werk van
nationale grenswachten coördineerde, van boots on the ground
was geen sprake. Dat had een groot voordeel. In die tijd kon
je Frontex nog als een positieve kracht beschouwen. Veel
problemen aan de grens liggen bij nationale grensbewakers.
Die kregen nu opeens te maken met een organisatie die over
hun schouders meekeek.<br>
<br>
Door de komst van de Europese grenswacht is dat veranderd.
"Frontex kreeg van het ene op het andere moment de
bevoegdheid om zelf migranten te stoppen, maar bijvoorbeeld
ook om wapens te dragen. Dat gaat heel ver, want normaal
gesproken ligt het geweldsmonopolie altijd bij de staat zelf
en de Europese Unie is geen staat."<br>
<br>
Om het verantwoordelijkheidsprobleem te ondervangen, werd
besloten dat de Europese grensbewakers altijd onder het
bevel van de lidstaat staan. Dus als er bijvoorbeeld
EU-grenswachten naar Griekenland worden gestuurd, dan is
Griekenland voor hen verantwoordelijk. "Maar deze
constructie is helemaal niet goed doorgedacht."</p>
<div class="h3">Terugduwen</div>
<p>Onderzoeksjournalisten en ngo's verzamelden bewijzen die
zouden aantonen dat Frontex zich schuldig heeft gemaakt aan
illegale pushbacks van asielzoekers. Medewerkers van het
agentschap zouden bij Griekse eilanden hebben geholpen bij
het terugduwen van vaartuigen met asielzoekers richting
Turkije. Dat is in strijd met het internationaal en Europees
recht.<br>
<br>
"Frontex heeft zich altijd verweerd tegen deze aantijgingen
door te wijzen op de verantwoordelijkheid van de lidstaten.
Maar hoe meer bevoegdheden en verantwoordelijkheden Frontex
krijgt, hoe minder het met droge ogen kan volhouden geen
verantwoordelijkheid te dragen voor dit soort
mensenrechtenschendingen. Er wordt een agentschap gecreërd
dat duidelijk politietaken uitvoert. Dan moet de controle
wel heel goed geregeld zijn. Daar ontbreekt het op dit
moment aan."<br>
<br>
Niet dat er geen controlemechanismen rondom het agentschap
zijn opgebouwd. Zo moet de raad van bestuur van Frontex,
waarin vertegenwoordigers van de lidstaten zitting hebben,
vinger aan de pols houden. Er is een 'fundamental rights
officer' en ook is een soort adviesorgaan - het Consultative
Forum - in het leven geroepen van experts die het agentschap
aanbevelingen kan doen als het gaat om het beschermen van de
mensenrechten. Bovendien heeft Frontex zelf
mensenrechtenmonitors in dienst die tijdens de operaties
meegaan en checken of migranten en vluchtelingen wel volgens
de Europese regels worden behandeld.<br>
<br>
Niet alleen Europarlementariërs en
mensenrechtenorganisaties, ook de EU-Ombudsman vraagt zich
af of al die controlemechanismen wel voldoende werken.
Klachten komen nauwelijks binnen, terwijl misstanden
voortdurend in het nieuws opduiken. Ook lijkt het agentschap
weinig haast te maken met het vullen van de vacatures van de
mensenrechtenmonitors.<br>
<br>
Met de uitbreiding van bevoegdheden is ook binnen de burelen
van Frontex een cultuuromslag gekomen in de omgang met
mensenrechten, denkt Rijpma. "De cultuur in het agentschap
werd vooral bepaald door echte eurocraten met veel meer oog
voor het recht. Nu zijn het eerder de grenswachten die de
cultuur domineren; zij hebben voornamelijk oog voor
veiligheid."<br>
<br>
Dat ondervinden ook ngo's, journalisten en onderzoekers.
Terwijl Frontex flink is uitgedijd, is het voor deze groepen
alleen nog maar moeilijker geworden om het agentschap goed
te volgen. Dat merkten Myriam Douo en Margarida Silva die
voor non-profitorganisatie Corporate Europe Observatory
onderzoek deden naar de innige band van Frontex met de
wapenlobby. In het rapport Lobbying Fortress Europe, dat
vorige week werd gepresenteerd, schetsen zij een beeld van
een agentschap dat een hechte band met de wapen- en
veiligheidsindustrie aan het opbouwen is. En dat de Europese
regels over de omgang met lobbyisten overtreedt.<br>
<br>
Zo kwam op de industriedagen die Frontex voor wapenbedrijven
en veiligheidsbedrijven in 2018 en 2019 organiseerde bijna
driekwart van de bedrijven niet voor op de
transparantielijst van lobbyisten en dat is tegen de
Europese regels. "Op de gastenlijst stonden bedrijven en
vertegenwoordigers uit landen als Angola en Wit-Rusland",
zegt Silva. "Voor zover we konden nagaan, waren daarbij niet
de mensenrechtenmonitors aanwezig, terwijl je dat eigenlijk
wel zou verwachten."</p>
<div class="h3">Zondebok</div>
<p>Het rapport betekent het zoveelste schandaal rondom
Frontex. Toch moeten we Frontex niet als enige zondebok
behandelen, vindt Rijpma. "Terecht roept Europa moord en
brand over de schandalen, maar ik mis wel de analyse van
waarom het zo mis kan gaan." Zelf geeft Rijpma vast een
voorzet. "Europa heeft in het verleden zelf aangestuurd op
grote zelfstandigheid en autonomie van de agentschappen. In
het geval van Frontex werd de onafhankelijkheid extra
belangrijk gevonden om te voorkomen dat het beschermen van
grenzen een politieke speelbal zou worden tussen de
lidstaten. Frontex wordt beschreven als een technocratisch
agentschap, maar het speelveld waarin het zich beweegt, is
natuurlijk hoogst politiek. Dat is een weeffout, waar je
heel weinig aan kan doen. We moeten ons nu afvragen of we
daarmee geen Frankenstein-monster hebben gecreeerd."<br>
<br>
Volgens Rijpma is hetvooral zaak dat Europa structureel gaat
nadenken over wat ze wil met dit soort agentschappen. Want
zolang ze op deze manier opereren, zal het aanmodderen
blijven. "Je kunt ze vergelijken met kinderen die op kamers
gaan. Daar heb je nog wel verantwoordelijkheid voor, maar
eigenlijk kun je ze niet meer controleren."</p>
</div>
</div>
</div>
</body>
</html>