[D66] Met Nietzsche de crisis door...

[R.O.]

  trouw.nl:


  Met Nietzsche de crisis door


  Filosofie

Een sneeuwlabyrint in Sapporo in het noorden van Japan.
Een sneeuwlabyrint in Sapporo in het noorden van Japan.
Weinig filosofen zijn zo actueel als Friedrich Nietzsche, betoogt 
Jonathan Janssen. Wat is de zin van dit leven vol lijden? Vier 
inspirerende inzichten van de filosoof met de hamer.
JONATHAN JANSSEN

Duizenden zieken en doden, economische malaise, rellen om een avondklok: 
een allesomvattende crisis zoals die al bijna een jaar aan de gang is, 
maakt dat mensen op zoek gaan naar een steuntje in de rug. Dat steuntje 
kan ook gevonden worden in de filosofie. Het is niet voor niets dat de 
tweeduizend jaar oude filosofie van de stoïcijnen een opleving kent: er 
verscheen bijvoorbeeld een bloemlezing samengesteld door filosoof 
Lammert Kamphuis. Dat is begrijpelijk, want denkers als Epictetus en 
Marcus Aurelius leren ons om ons niet emotioneel mee te laten slepen als 
de omstandigheden even niet meezitten. Maar weinig filosofen zijn zo 
actueel in deze tijden van crisis als de Duitse filosoof Friedrich 
Nietzsche.

Het leven van Nietzsche (1844-1900) stond bol van ziekte en tegenslag. 
Vanaf zijn jonge jaren had hij last van verschrikkelijke migraine, als 
kind verloor hij zijn vader en broertje, al zijn huwelijksaanzoeken 
werden afgewezen en zijn boeken kregen tijdens zijn carrière nauwelijks 
aandacht. Maar de besnorde filosoof liet zich daardoor niet uit het veld 
slaan. Hij gebruikte zijn persoonlijke ervaringen juist als inspiratie 
voor zijn filosofie, zoals hij schreef in zijn autobiografie Ecce homo: 
"Ik maakte van mijn wil om gezond te zijn, om te leven, mijn filosofie ...".

Een geslaagd mens vindt volgens Nietzsche dan ook "geneesmiddelen tegen 
kwetsuren, hij buit vervelende voorvallen tot zijn eigen voordeel uit; 
wat hem niet ombrengt, maakt hem sterker". Kan het toepasselijker in 
deze tijd waarin een besmettelijke ziekte de hele wereld in de houdgreep 
heeft? Daarom: vier inspirerende inzichten van Friedrich Nietzsche voor 
de coronacrisis.

1. Ook perioden van tegenslag hebben hun waarde en betekenis

Nietzsche had al goed door hoe belangrijk zingeving voor de mens is, 
zeker in moeilijke tijden. De vraag wat de zin van dit leven vol lijden 
kan zijn, neemt dan ook een centrale plek in in zijn filosofie. Die zin 
is volgens hem niet te vinden bij God of in de hemel - God is immers 
dood, zoals zijn beroemde uitspraak luidt.

Maar met de nihilistische stelling dat het leven daarom helemaal geen 
zin heeft, was Nietzsche het ook niet eens. Nee, de mens moet weer leren 
'ja' te zeggen tegen het leven, omwille van het leven zelf. En om dat te 
kunnen doen, moeten ook pijn en lijden op waarde geschat worden. Dat 
zijn immers net zulke essentiële onderdelen van het leven als geluk en 
genot.

Nietzsche geloofde dat gebeurtenissen in het universum zo verstrengeld 
zijn dat elk genot dat iemand ervaart, onmogelijk kan bestaan zonder de 
moeilijkere perioden die daarvoor komen of daarop volgen. Daarom pleitte 
hij voor amor fati, liefde voor het lot. De worstelingen van het leven 
zijn ook noodzakelijk om te kunnen 'worden wie je bent', ze zijn 'een 
persoonlijke noodzaak'. Degene die echt volmondig 'ja' kan zeggen tegen 
het leven, doorstaat Nietzsches test van de eeuwige wederkeer: die houdt 
zo veel van zijn leven dat hij bereid is om het een oneindig maal 
opnieuw te beleven.

Wie niet meteen staat te springen om 2020 nog eens dunnetjes over te 
doen, hoeft zich wat Nietzsche betreft niet te schamen - hij stelde dat 
dat vermogen voor zeer weinigen is weggelegd. Maar leren om de waarde 
van moeilijke perioden in te zien, kan deze wel draaglijker maken.

2. Ons leven is ons kunstwerk

Maar hoe kunnen we leren houden van ons lot en van onze tegenslag? Door 
ons leven te beschouwen als een kunstwerk, antwoordde Nietzsche. Hij 
stelde dat we 'de dichters van ons leven' moeten willen zijn. We kunnen 
zelf van ons leven iets moois maken als we willen. Elke gebeurtenis die 
je overkomt, elke keuze die je maakt, is als een verfstreep in het 
schilderij van je leven. Hoewel we niet altijd kunnen kiezen wat ons 
overkomt, kunnen we wel zelf bepalen hoe we ermee omgaan, stelde 
Nietzsche. Die keuze bepaalt hoe we ons levensverhaal zullen vertellen. 
Een verhaal waarin corona ongetwijfeld een rol speelt, of je nu zelf 
ziek wordt, zieken verzorgt of dat je winkel of kroeg op omvallen staat.

Dit perspectief van het leven als kunstwerk heeft nog een ander 
voordeel, toont Nietzsche in 'De vrolijke wetenschap': "We moeten 
tijdelijk van onszelf uitrusten door op onszelf neer te kijken en, van 
een artistieke afstand, om onszelf te lachen of te huilen; we moeten de 
held én de dwaas ontdekken die in onze hartstocht van de kennis steekt; 
we moeten af en toe blij zijn met onze dwaasheid om blij te kunnen 
blijven met onze wijsheid!"

Deze mindfulness avant la lettre geeft lucht door ons ook te laten 
lachen om onszelf. Het leven biedt immers al genoeg ernst en gewicht.

3. What doesn't kill you makes you stronger

Naast dat tegenslag een onmisbaar onderdeel is voor een vol leven, geeft 
het de mens ook kracht, stelde Nietzsche: "Wat mij niet ombrengt, maakt 
mij sterker", schreef hij in het boek Afgodenschemering. De Engelse 
vertaling van dit citaat is inmiddels zijn eigen leven gaan leiden in 
popliedjes en inspiratiequotes, maar raakt wel aan de kern van 
Nietzsches levensfilosofie. Wie sterk wil leren zijn, moet uitdagingen 
en tegenslag niet uit de weg gaan. Hoe groter namelijk de weerstand die 
overwonnen wordt, des te groter iemands kracht en weerbaarheid.

Nietzsche vergeleek het met een bos: de hoogste en sterkste bomen hebben 
de meeste stormen doorstaan. Deze crisis kan ons een mogelijkheid bieden 
om sterker en wijzer te worden. Om de uitdagingen van de crisis vol in 
de ogen te durven kijken, is moed nodig. Ook hier komt Nietzsche dus 
niet aanzetten met lage eisen. "Dapper is wie vrees kent maar de vrees 
bedwingt, wie de afgrond ziet maar met trots", schreef hij in Zo sprak 
Zarathoestra. De oproep is om moedig te zijn, om de uitdagingen van deze 
crisis niet uit de weg te gaan, en juist gebruik te maken van de crisis 
om er krachtiger door te worden.

Hier moet wel worden opgemerkt dat tegenslag Nietzsche op een gegeven 
moment zelf te veel werd: op 44-jarige leeftijd stortte hij mentaal in 
elkaar en hij zou tot aan zijn dood twaalf jaar later in 1900 niet meer 
bij zinnen komen. De oorzaak hiervoor was geen psychologische, maar een 
fysieke: hij leed waarschijnlijk aan een tumor in zijn hersenvlies of 
aan een erfelijke vorm van beroertes.

4. Aan alles komt een einde, dus ook aan deze crisis

We leven in een wereld van 'worden', en niet in een wereld van 'zijn', 
zegt Nietzsche. Simpel gezegd, verandering is de enige constante in deze 
wereld. Niets is eeuwig in dit aardse leven, dus komt ook aan deze 
crisis een eind. We bevinden ons op dit moment nog midden in de crisis, 
met nieuwe, nóg besmettelijkere varianten van het virus, gesloten 
winkels en scholen, en een avondklok. Maar, in de woorden van Mark Rutte 
en Hugo de Jonge, 'er gloort licht aan het einde van de tunnel'. Vaccins 
zijn ontwikkeld en op enig moment zullen er genoeg mensen zijn ingeënt 
en wordt groepsimmuniteit bereikt.

Als de maatregelen kunnen worden versoepeld en het land opengaat, zal de 
wereld er anders uitzien. Dat betekent niet terug naar het oude normaal, 
maar met onszelf als sterkere en wijzere mensen, mits we het goed 
aanpakken. En dan kunnen we hopelijk op een dag op deze hele crisis 
terugkijken, zoals Nietzsche terugblikt in Ecce homo: "Op deze volmaakte 
dag, waarop alles rijpt en niet alleen de duif bruin wordt, brak voor 
mij de zon door, een blik op mijn leven: ik keek achterom, ik keek voor 
me uit, ik heb nooit zo veel en zulke goede dingen tegelijk gezien. 
(...) Hoe zou ik niet voor mijn hele leven dankbaar zijn? En zo vertel 
ik mezelf mijn leven."

Jonathan Janssen is journalist en studeerde vorig jaar af als filosoof 
aan de Radboud Universiteit in Nijmegen met de scriptie De eeuwige 
terugkeer van crisis: Hoe Friedrich Nietzsche en Milan Kundera kunnen 
helpen in moderne tijden van crisis.

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210207/0c425522/attachment-0001.html>