<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body>
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter">trouw.nl:<br>
</h1>
<h1 class="title largetitle capitalizefirstletter">Met Nietzsche de
crisis door</h1>
<h1 class="subtitle">Filosofie</h1>
<div id="landscapeSlides" class="slides-container landscape"
style="display: block;">
<div class="slides">
<div class="slideimage imagecontent top-large-image-container
landscape large" data-image-weight="1"><img
src="https://visiolink-persgroep.akamaized.net/v1/data/trouw/1169/www/assets/a343371746i0006_max1024x.jpg"
alt="Een sneeuwlabyrint in Sapporo in het noorden van
Japan." width="469" height="320"></div>
</div>
<div class="slides-captions" style="min-height: 36px;">
<div class="slides-captions-elm-0 caption">Een sneeuwlabyrint in
Sapporo in het noorden van Japan.</div>
</div>
</div>
<div class="content content-blurb">Weinig filosofen zijn zo actueel
als Friedrich Nietzsche, betoogt Jonathan Janssen. Wat is de zin
van dit leven vol lijden? Vier inspirerende inzichten van de
filosoof met de hamer.</div>
<div class="byline">JONATHAN JANSSEN</div>
<div class="content">
<div class="content-body">
<p class="drop-cap">Duizenden zieken en doden, economische
malaise, rellen om een avondklok: een allesomvattende crisis
zoals die al bijna een jaar aan de gang is, maakt dat mensen
op zoek gaan naar een steuntje in de rug. Dat steuntje kan ook
gevonden worden in de filosofie. Het is niet voor niets dat de
tweeduizend jaar oude filosofie van de stoïcijnen een opleving
kent: er verscheen bijvoorbeeld een bloemlezing samengesteld
door filosoof Lammert Kamphuis. Dat is begrijpelijk, want
denkers als Epictetus en Marcus Aurelius leren ons om ons niet
emotioneel mee te laten slepen als de omstandigheden even niet
meezitten. Maar weinig filosofen zijn zo actueel in deze
tijden van crisis als de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche.<br>
<br>
Het leven van Nietzsche (1844-1900) stond bol van ziekte en
tegenslag. Vanaf zijn jonge jaren had hij last van
verschrikkelijke migraine, als kind verloor hij zijn vader en
broertje, al zijn huwelijksaanzoeken werden afgewezen en zijn
boeken kregen tijdens zijn carrière nauwelijks aandacht. Maar
de besnorde filosoof liet zich daardoor niet uit het veld
slaan. Hij gebruikte zijn persoonlijke ervaringen juist als
inspiratie voor zijn filosofie, zoals hij schreef in zijn
autobiografie Ecce homo: "Ik maakte van mijn wil om gezond te
zijn, om te leven, mijn filosofie ...".<br>
<br>
Een geslaagd mens vindt volgens Nietzsche dan ook
"geneesmiddelen tegen kwetsuren, hij buit vervelende
voorvallen tot zijn eigen voordeel uit; wat hem niet ombrengt,
maakt hem sterker". Kan het toepasselijker in deze tijd waarin
een besmettelijke ziekte de hele wereld in de houdgreep heeft?
Daarom: vier inspirerende inzichten van Friedrich Nietzsche
voor de coronacrisis.<br>
<br>
1. Ook perioden van tegenslag hebben hun waarde en betekenis<br>
<br>
Nietzsche had al goed door hoe belangrijk zingeving voor de
mens is, zeker in moeilijke tijden. De vraag wat de zin van
dit leven vol lijden kan zijn, neemt dan ook een centrale plek
in in zijn filosofie. Die zin is volgens hem niet te vinden
bij God of in de hemel - God is immers dood, zoals zijn
beroemde uitspraak luidt.<br>
<br>
Maar met de nihilistische stelling dat het leven daarom
helemaal geen zin heeft, was Nietzsche het ook niet eens. Nee,
de mens moet weer leren 'ja' te zeggen tegen het leven,
omwille van het leven zelf. En om dat te kunnen doen, moeten
ook pijn en lijden op waarde geschat worden. Dat zijn immers
net zulke essentiële onderdelen van het leven als geluk en
genot.<br>
<br>
Nietzsche geloofde dat gebeurtenissen in het universum zo
verstrengeld zijn dat elk genot dat iemand ervaart, onmogelijk
kan bestaan zonder de moeilijkere perioden die daarvoor komen
of daarop volgen. Daarom pleitte hij voor amor fati, liefde
voor het lot. De worstelingen van het leven zijn ook
noodzakelijk om te kunnen 'worden wie je bent', ze zijn 'een
persoonlijke noodzaak'. Degene die echt volmondig 'ja' kan
zeggen tegen het leven, doorstaat Nietzsches test van de
eeuwige wederkeer: die houdt zo veel van zijn leven dat hij
bereid is om het een oneindig maal opnieuw te beleven.<br>
<br>
Wie niet meteen staat te springen om 2020 nog eens dunnetjes
over te doen, hoeft zich wat Nietzsche betreft niet te schamen
- hij stelde dat dat vermogen voor zeer weinigen is weggelegd.
Maar leren om de waarde van moeilijke perioden in te zien, kan
deze wel draaglijker maken.<br>
<br>
2. Ons leven is ons kunstwerk<br>
<br>
Maar hoe kunnen we leren houden van ons lot en van onze
tegenslag? Door ons leven te beschouwen als een kunstwerk,
antwoordde Nietzsche. Hij stelde dat we 'de dichters van ons
leven' moeten willen zijn. We kunnen zelf van ons leven iets
moois maken als we willen. Elke gebeurtenis die je overkomt,
elke keuze die je maakt, is als een verfstreep in het
schilderij van je leven. Hoewel we niet altijd kunnen kiezen
wat ons overkomt, kunnen we wel zelf bepalen hoe we ermee
omgaan, stelde Nietzsche. Die keuze bepaalt hoe we ons
levensverhaal zullen vertellen. Een verhaal waarin corona
ongetwijfeld een rol speelt, of je nu zelf ziek wordt, zieken
verzorgt of dat je winkel of kroeg op omvallen staat.<br>
<br>
Dit perspectief van het leven als kunstwerk heeft nog een
ander voordeel, toont Nietzsche in 'De vrolijke wetenschap':
"We moeten tijdelijk van onszelf uitrusten door op onszelf
neer te kijken en, van een artistieke afstand, om onszelf te
lachen of te huilen; we moeten de held én de dwaas ontdekken
die in onze hartstocht van de kennis steekt; we moeten af en
toe blij zijn met onze dwaasheid om blij te kunnen blijven met
onze wijsheid!"<br>
<br>
Deze mindfulness avant la lettre geeft lucht door ons ook te
laten lachen om onszelf. Het leven biedt immers al genoeg
ernst en gewicht.<br>
<br>
3. What doesn't kill you makes you stronger<br>
<br>
Naast dat tegenslag een onmisbaar onderdeel is voor een vol
leven, geeft het de mens ook kracht, stelde Nietzsche: "Wat
mij niet ombrengt, maakt mij sterker", schreef hij in het boek
Afgodenschemering. De Engelse vertaling van dit citaat is
inmiddels zijn eigen leven gaan leiden in popliedjes en
inspiratiequotes, maar raakt wel aan de kern van Nietzsches
levensfilosofie. Wie sterk wil leren zijn, moet uitdagingen en
tegenslag niet uit de weg gaan. Hoe groter namelijk de
weerstand die overwonnen wordt, des te groter iemands kracht
en weerbaarheid.<br>
<br>
Nietzsche vergeleek het met een bos: de hoogste en sterkste
bomen hebben de meeste stormen doorstaan. Deze crisis kan ons
een mogelijkheid bieden om sterker en wijzer te worden. Om de
uitdagingen van de crisis vol in de ogen te durven kijken, is
moed nodig. Ook hier komt Nietzsche dus niet aanzetten met
lage eisen. "Dapper is wie vrees kent maar de vrees bedwingt,
wie de afgrond ziet maar met trots", schreef hij in Zo sprak
Zarathoestra. De oproep is om moedig te zijn, om de
uitdagingen van deze crisis niet uit de weg te gaan, en juist
gebruik te maken van de crisis om er krachtiger door te
worden.<br>
<br>
Hier moet wel worden opgemerkt dat tegenslag Nietzsche op een
gegeven moment zelf te veel werd: op 44-jarige leeftijd
stortte hij mentaal in elkaar en hij zou tot aan zijn dood
twaalf jaar later in 1900 niet meer bij zinnen komen. De
oorzaak hiervoor was geen psychologische, maar een fysieke:
hij leed waarschijnlijk aan een tumor in zijn hersenvlies of
aan een erfelijke vorm van beroertes.<br>
<br>
4. Aan alles komt een einde, dus ook aan deze crisis<br>
<br>
We leven in een wereld van 'worden', en niet in een wereld van
'zijn', zegt Nietzsche. Simpel gezegd, verandering is de enige
constante in deze wereld. Niets is eeuwig in dit aardse leven,
dus komt ook aan deze crisis een eind. We bevinden ons op dit
moment nog midden in de crisis, met nieuwe, nóg
besmettelijkere varianten van het virus, gesloten winkels en
scholen, en een avondklok. Maar, in de woorden van Mark Rutte
en Hugo de Jonge, 'er gloort licht aan het einde van de
tunnel'. Vaccins zijn ontwikkeld en op enig moment zullen er
genoeg mensen zijn ingeënt en wordt groepsimmuniteit bereikt.<br>
<br>
Als de maatregelen kunnen worden versoepeld en het land
opengaat, zal de wereld er anders uitzien. Dat betekent niet
terug naar het oude normaal, maar met onszelf als sterkere en
wijzere mensen, mits we het goed aanpakken. En dan kunnen we
hopelijk op een dag op deze hele crisis terugkijken, zoals
Nietzsche terugblikt in Ecce homo: "Op deze volmaakte dag,
waarop alles rijpt en niet alleen de duif bruin wordt, brak
voor mij de zon door, een blik op mijn leven: ik keek
achterom, ik keek voor me uit, ik heb nooit zo veel en zulke
goede dingen tegelijk gezien. (...) Hoe zou ik niet voor mijn
hele leven dankbaar zijn? En zo vertel ik mezelf mijn leven."<br>
<br>
Jonathan Janssen is journalist en studeerde vorig jaar af als
filosoof aan de Radboud Universiteit in Nijmegen met de
scriptie De eeuwige terugkeer van crisis: Hoe Friedrich
Nietzsche en Milan Kundera kunnen helpen in moderne tijden van
crisis.</p>
</div>
</div>
</body>
</html>