[D66] 'Een verwoeste planeet? We kunnen er met ons hoofd niet bij'

[R.O.]

  trouw.nl:

5/2/21


  Een verwoeste planeet?  We kunnen er met ons hoofd niet bij


  Klimaatpsychologie

Foto HH, Eyevine
Foto HH, Eyevine
Denken op de lange termijn is niet de sterkste kant van de mens. Dat is 
te verklaren, maar wel lastig. Want om gevaarlijke opwarming te 
voorkomen is het nodig decennia vooruit te kijken.
ESTHER BIJLO

We hebben al te lang gewacht om iets aan de klimaatcrisis te doen, we 
kunnen niet langer wachten." Haast is geboden, zei de nieuwe Amerikaanse 
president Joe Biden vorige week, terwijl hij een stapel besluiten voor 
de camera van een handtekening voorzag. Nu de Verenigde Staten weer 
meedoen in de strijd tegen gevaarlijke opwarming, groeit de hoop dat de 
wereld dit wel kan oplossen. Klimaatverandering is een 'existentiële 
bedreiging', zei Biden ook. "We zien het met onze eigen ogen, we voelen 
het in onze botten."

Gloedvolle woorden, maar het is de vraag of we het echt zien en voelen. 
Even voor Bidens acties, kwam een groep wetenschappers met een schrille 
alarmkreet. De planeet wacht 'een verschrikkelijke toekomst'. De 
uitdagingen zijn zo groot, dat ze nauwelijks te bevatten zijn, stelt een 
groep van vooral ecologen in een publicatie in Frontiers in Conservation 
Science. Verontruste geluiden klinken weliswaar regelmatig: een miljoen 
soorten staat op uitsterven, de aarde stevent af op meer dan twee graden 
opwarming. Aan onderzoek daarover ontbreekt het niet, maar de 
wetenschappers zien veel te weinig actie om er wat aan te doen. De 
verschillende crises - biodiversiteit, klimaat en gezondheid - 
versterken elkaar en zetten het welzijn van de mens op het spel.

Dat dringt onvoldoende door, constateren zij, waardoor er tot nu toe 
veel te weinig actie wordt ondernomen om het onheil te keren. Het gaat 
allemaal veel te traag. Dat valt deels te verklaren uit het onvermogen 
van de mens om op de lange termijn te denken, om zich echt te realiseren 
dat uitstoot en vervuiling nu, tot grote, niet meer te repareren schade 
later leidt. We voelen het dus niet genoeg in onze botten, is de 
stelling van de ecologen, daarom wacht een toekomst met massale migratie 
door klimaatverandering, meer pandemieën en conflicten over grondstoffen.

Traagheid

Er zijn allerlei soorten van onwil waarom de reparatie van klimaat en 
natuur niet opschiet - belangen, geld, systemen - maar waar de ecologen 
ook op willen wijzen is het onbeholpen ontwerp van het creatuur mens. 
Die is mentaal niet gebouwd om met de lange termijn om te gaan. Het 
lange wachten, de traagheid: het is de mens eigen. Dat is volgens hen 
een onderbelicht aspect van het aanpakken van de uitstoot van 
broeikasgassen.

Dat zien ook de psychologen Anna Laura Huckelba en Paul van Lange, van 
de Vrije Universiteit Amsterdam, die er recent een artikel over 
publiceerden met de veelbetekende titel 'De stille moordenaar'. Er zijn 
een hoop technologische oplossingen in de maak, maar het psychologische 
perspectief ontbreekt nog. Terwijl dat wel kan helpen om verder te komen.

Klimaatverandering levert een levensgroot dilemma op, schrijven zij. De 
mens moet de strijd aangaan tussen het eigenbelang op de korte termijn 
en het langetermijnbelang dat over iedereen gaat, over niet nader 
bepaalde gebieden, over de hele wereld. Het is daarmee een enorm 
'sociaal dilemma', het grootst denkbare in zijn soort, constateren de 
psychologen. Mensen weten dat ze als individu slecht overleven, kunnen 
daarom goed samenwerken en hun individuele belang opzijzetten voor het 
collectieve doel. Maar hoe groter de groep, des te lastiger dat 
mechanisme werkt. Wat als het collectieve belang zeven miljard 
aardbewoners betreft, ook nog eens met allerlei verschillende talen en 
culturen?

De factor tijd is daarnaast een grote hindernis. De menselijke 
waarneming van tijd is niet lineair. Het is al heel moeilijk te bedenken 
hoe je leven er over drie jaar uitziet, en is het verder weg dan wordt 
dat exponentieel moeilijker. Door die gemankeerde tijdbeleving lijkt 
klimaatverandering psychologisch ver weg. Wie vandaag in een auto rijdt 
of het vliegtuig neemt, beseft niet wat die uitgestoten moleculen CO2 
over tientallen jaren aanrichten. Dat geldt niet alleen voor individuen, 
ook bedrijven hebben geen goed beeld van de toekomst.

Milieudoofheid

Het aanpakken van klimaatverandering - samenwerken in grote groepen om 
een ramp ergens ver weg te voorkomen - tart het evolutionaire DNA van de 
mens, constateren de wetenschappers. Daarnaast is er nog een reeks 
andere mechanismen die in de weg zitten. Gebrek aan bewustzijn 
bijvoorbeeld. Volgens onderzoek van een aantal jaren geleden heeft 
ongeveer 65 procent van de inwoners van landen als Egypte, Bangladesh, 
Nigeria en India nog nooit gehoord van het begrip klimaatverandering. 
Hoe kunnen zij dan actie ondernemen of hun overheden daartoe aanzetten? 
Armoede creëert daarnaast 'milieudoofheid'. Er is geen ruimte in het 
hoofd om met klimaat of vervuiling bezig te zijn als de eerste uitdaging 
overleven is. Klimaatdoofheid kan ook ontstaan als iedere keer dezelfde 
negatieve boodschap wordt afgevuurd. Dan wordt het een soort 
achtergrondruis die zijn doel voorbijschiet.

De lijst hobbels gaat verder. Mensen hechten aan de status quo, zijn 
gewoontedieren, hebben de neiging risico's te laag in te schatten, komen 
pas in actie als anderen dat ook doen, liften graag gratis mee en zoeken 
zondebokken. Georganiseerd in groepen opereren ze bovendien 
competitiever dan als individuen. Stuk voor stuk verklaarbare 
psychologische processen die ieder voor zich een functie hebben, maar 
niet handig als antwoord op dat mega sociale dilemma.

Dit wetende, is ook juist gebruik te maken van het feit dat mensen 
sociale wezens zijn, stellen Huckelba en Van Lange. Groepen burgers die 
zich in hun eigen omgeving om natuur en klimaat bekommeren, kunnen een 
wereld van verschil maken. Dat kan klein beginnen, met afval recyclen, 
zonnepanelen leggen of bomen planten. Het maakt de psychologische 
afstand tot het grote probleem kleiner, creëert bewustzijn en sluit aan 
bij de menselijke neiging mee te willen doen. Zo ontstaat een basis voor 
grotere veranderingen.

Collectieve actie

Omdat klimaatverandering en natuurvernietiging collectieve problemen 
zijn, werkt het ook als collectieven in actie komen, denken de 
psychologen. Als duizenden demonstranten aandringen op meer 
klimaatbeleid, kan dat politici en bedrijven aanzetten hun kortetermijn- 
denken opzij te zetten. Wat jongeren doen in hun klimaatacties over de 
hele wereld, appelleert daarnaast aan een aspect dat ook diep ingebakken 
zit in de mens: de neiging om voor verwanten harder te vechten dan voor 
anderen. Zij wijzen erop dat klimaatverandering voor toekomstige 
generaties desastreus is, dat zijn zijzelf en hun kinderen, zij voelen 
het meer dan de generatie die aan de macht is. Zo'n benadering verkleint 
de psychologische afstand, zo ver weg is het allemaal niet.

Fatalisme voorkomen

Mensen zijn sociale dieren, opereren in netwerken en kijken naar elkaar: 
maak daar gebruik van, willen de wetenschappers maar zeggen. Zo bezien 
is de terugkeer van de VS naar het klimaatakkoord van Parijs belangrijk. 
Als de op een na grootste uitstoter weer aan boord is en robuuste 
maatregelen wil nemen, trekt dat andere leiders weer mee en geeft het 
kleine landen minder excuus zich als passieve omstander te gedragen. "We 
kunnen het doen, we moeten het doen en we zullen het doen", zei 
president Joe Biden.

Ook de ecologen die een 'verschrikkelijke toekomst' aan zien komen, 
geloven er nog in. Ze wippen heen en weer tussen wakker schudden met een 
koude plens water en niet 'fatalistisch' willen zijn. Zeg waar het op 
staat, dringen ze aan, er is geen tijd om de zaken mooier voor te 
stellen dan ze zijn, maar voorkom overmatige gevoelens van angst en wanhoop.

O

zongat boven Antarctica

Satellietbeeld van het gat in de ozonlaag boven Antarctica uit oktober 
2020. Op dat moment in het jaar is het gat op zijn grootst. Deels is dat 
een seizoensfenomeen. In december sluit het zich weer. Gassen zoals 
chloor en broom veroorzaken afbraak van ozon. Die uitstoot is wel sterk 
verminderd door internationale afspraken, maar deze stoffen zweven nog 
in de atmosfeer.

Klimaatonderzoekers denken dat broeikasgassen als CO2 ook debet zijn aan 
het gat. De dikte van de ozonlaag wordt gemeten in Dobson Units, hoe 
blauwer, hoe dunner de laag.

-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20210206/672ffc6b/attachment-0001.html>