[D66] Terugkijken: Tolkenevacuatie Afghanistan

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Algemeen Dagblad
Datum:  21 augustus 2021
Auteur: Hanneke Keultjes
URL:    
https://www.ad.nl/politiek/iedereen-wees-naar-elkaar-bij-opzetten-tolkenevacuatie-afghanistan-het-was-om-gek-van-te-worden~a3c447e6/


Iedereen wees naar elkaar bij opzetten tolkenevacuatie Afghanistan:
'Het was om gek van te worden'
-------------------------------------------------------------------

Al maanden drong de Tweede Kamer aan om haast te maken bij het ophalen 
van Afghaanse tolken uit een steeds onveiliger land. Maar het kabinet 
ging aan de slag alsof het nog zeeen van tijd had. Tot het te laat was. 
Een reconstructie.

De stem van demissionair minister Sigrid Kaag van Buitenlandse Zaken 
klinkt woensdag in een Kamerdebat hard en stellig: 'Er is chaos in 
Kaboel, maar er is geen chaos in de coordinatie tussen de verschillende 
ministeries.' Kamerleden - van oppositie en coalitie - krijgen in de 
afgelopen weken een heel ander beeld.

Als de taliban op steeds meer plekken in Afghanistan de macht grijpen, 
slaan Kamerleden begin augustus vanaf hun vakantieadressen aan het 
bellen en appen met ambtenaren van de drie ministeries, die tolken naar 
Nederland moeten halen die Nederlandse militairen hebben bijgestaan. 
'Hebben jullie hier al aan gedacht?' appt een coalitie-Kamerlid. 'Waar 
zit nu het probleem dat het zo traag gaat?' vraagt een ander.


Appgroep

Echt antwoord komt er nooit. 'Iedereen wees naar elkaar', zegt een 
oppositie-Kamerlid. 'Buitenlandse Zaken verwees naar Justitie en 
Veiligheid, Justitie en Veiligheid verwees weer terug naar Buitenlandse 
Zaken. Het was om gek van te worden.' In een appgroep die de Kamerleden 
zijn begonnen om de situatie van de Afghaanse tolken te bespreken, wordt 
er schande van gesproken: waar is de urgentie?

'Defensie zou de regie hebben', zegt een andere betrokkene. 'Minister 
Ank Bijleveld zou dat ook in de ministerraad hebben geroepen. Maar ze 
nam de regie niet.' Toevallige tegenvallers kleuren het beeld van een 
gebrek aan crisisregie. Bijleveld zat zaterdagavond niet in crisisberaad 
maar in de bioscoop, waar ze de oorlogsfilm De slag om de Schelde keek. 
En de Nederlandse ambassadeur in Kaboel was niet op haar standplaats 
toen het daar misging.

Hoe anders was de stemming begin juni. Kamerleden leunden na afloop van 
een debat over de Afghaanse tolken opgelucht achterover. 'We hadden echt 
een goed gevoel', zegt een coalitie-Kamerlid. De motie van PvdA-Kamerlid 
Kati Piri waarin een Kamermeerderheid het kabinet opriep om 'alle 
mogelijkheden te benutten' om voor de terugtrekking van de laatste 
Nederlandse militairen - eind juni - tolken naar Nederland te halen, 
werd omarmd door het kabinet. Er hoefde niet eens over gestemd te 
worden, want het kabinet zei: dat gaan we doen.


'Man en macht'

Wat is er vanaf dat moment gebeurd? Er is hard gewerkt, klinkt het in 
kabinetskringen, met 'man en macht', 'goed gecoordineerd' en 'met een 
duidelijke taakverdeling'. De procedure is versneld, een aantal eisen 
geschrapt, er werden extra mensen ingezet - zowel in Den Haag als 
Kaboel.

Critici stellen dat het om slechts twee extra mensen gaat: een bij 
Defensie en een op de ambassade. Defensie en Buitenlandse Zaken geven 
geen exacte aantallen. 'Het is een netwerk van mensen, waarin ook veel 
veteranen zitten', zegt een betrokkene. De veteranen worden ingeschakeld 
voor de identificatie: heeft Abdul/Hamid/Samir echt voor jullie 
vertaald?

En de inspanningen werpen ook vruchten af. Tussen het Kamerdebat van 
begin juni en de val van Kaboel kwamen 43 tolken met hun gezinnen naar 
Nederland, gewoon per lijnvlucht. Zo kwamen de afgelopen twee maanden 
elke week zo'n drie tot vijf tolken het land binnen. Ter vergelijking: 
tussen 2014 en 1 juni 2021 kwamen 68 tolken plus gezinnen naar 
Nederland. Maar in Afghanistan wachten nu nog zeker 67 tolken wier 
aanvraag al is goedgekeurd op evacuatie.

Terwijl nog zevenhonderd Nederlanders en andere Afghaanse helpers, zoals 
beveiligers en koks, wachten op evacuatie, groeit ook de groep tolken 
nog steeds. Sinds Nederland in 2006 actief werd in de Afghaanse 
provincie Uruzgan, werden 273 tolkenpassen verstrekt door het ministerie 
van Defensie. Maar al vanaf 2002 waren er Nederlandse militairen in het 
land, die ook hulp kregen van Afghaanse vertalers. 'Het aantal tolken is 
veel groter', zegt een defensiebron. 'De stapel wordt groter en groter.'


Kidnappen

Veel van die tolken hadden 'allang in Nederland kunnen zijn', meent 
VluchtelingenWerk. Nee, zegt Defensie. Tot afgelopen zondag had 
Afghanistan een legitieme regering, die eisen stelde aan hoe Afghanen 
het land konden verlaten. 'De Afghaanse regering eiste een paspoort om 
uit te reizen. Daar heb je mee te maken in een soeverein land', zei 
Bijleveld in debatten. Nederland kon hen toch niet kidnappen?

Achter de schermen werd gevraagd of de Afghaanse autoriteiten de 
tazkera, het Afghaanse ID-bewijs, wilden erkennen als uitreisbewijs. 
Toen bekend werd dat de internationale troepen het land zouden verlaten, 
ontstond er een run op paspoorten, waardoor de wachtlijst lang was. 
Nederland kon dan een laissez-passer regelen als inreisbewijs voor 
Nederland. 'Daar wilden de Afghanen niet aan meewerken.' Volgens 
VluchtenlingenWerk slaagden de Duitsers er wel in om op die manier 
tolken weg te krijgen.


Tijd

Daarbij leek een klein aantal Afghaanse tolken zelf ook geen haast te 
hebben. Veel betrokkenen kennen de verhalen van tolken die nog hun huis 
of auto willen verkopen, de bevalling van een familielid afwachten. Zij 
dachten: we hebben nog even tijd. Ook het kabinet leek lange tijd in die 
veronderstelling te verkeren. 'Het lijkt nu net of we nog maar vier 
weken hebben, maar de ambassade van Nederland blijft gewoon open in 
Kaboel', bezwoer Bijleveld de Kamer op 2 juni. 'Luchttransport blijft 
altijd een mogelijkheid.'

De werkelijkheid was weerbarstiger. De ambassade zit sinds zondag dicht. 
De Nederlandse diplomaten die op de compound wonen en werken vertrokken 
hals over kop nadat Amerikanen waarschuwden voor een aanval. Ze lieten 
paspoorten van tolken liggen, meldde de NOS. Andere tolken die zondag 
als onderdeel van de aanvraag hun vaccinatiebewijs wilden inleveren, 
stonden voor een dichte deur.

Commerciele vluchten werden ook geschrapt. Defensie regelde daarop twee 
chartervliegtuigen. Toen dat ook mislukte, werd 'het militaire plan uit 
de kast getrokken'. 'We zijn allemaal overrompeld.'


Evacuatieplan

Maar het kabinet moest toch een evacuatieplan klaar hebben liggen voor 
het geval lijndiensten geen optie meer zouden zijn? Dat was immers 
onderdeel van de motie-Piri, waaraan het kabinet zich had gecommitteerd. 
Deze week bleek - tot verbijstering van de Kamer - dat zo'n plan pas 
vlak voor afgelopen weekend is opgesteld. 'Toen was het al te laat', 
verzucht een Kamerlid. De Fransen en Britten blijken wel al maanden 
bezig met een luchtbrug om onder meer Afghaanse tolken weg te halen. 
'Bijleveld heeft nooit gezegd: dat lukt niet. Een motie van de Kamer 
dien je gewoon uit te voeren.'

Waar de Kamer dacht dat de letterlijke tekst van de motie zou worden 
uitgevoerd, gaf het kabinet er een eigen interpretatie aan. Dat dreigde 
deze week weer te gebeuren. De Kamer eiste dat andere Afghaanse helpers 
op dezelfde manier behandeld worden als de tolken. Staatssecretaris 
Ankie Broekers-Knol (Justitie en Veiligheid) vroeg of ze de motie 'zo 
mag lezen dat we een inspanning doen voor de evacuatie.' De Kamer 
reageerde woest, dat was niet de bedoeling. Uiteindelijk schikte het 
kabinet zich naar de wens van het parlement.


Alles wat je kunt

De Kamer vraagt zich af of het kabinet zich verschuilt achter 
bureaucratie. 'We hebben gezegd: doe echt alles wat je kunt. Is dat wel 
gebeurd?' Nu heel veel landen vanaf het kleine stukje asfalt van de 
enige start- en landingsbaan in Kaboel landgenoten en Afghanen proberen 
te evacueren is dat 'een terechte vraag', vindt een ingewijde. 'Is er 
genoeg gedaan, was de urgentie er voldoende?'

Nu de urgentie er wel is, is het onduidelijk of de tolken nog wel naar 
Nederland kunnen komen, zegt hij. Voor Afghanen is het bijna onmogelijk 
het vliegveld te bereiken. 'De taliban hebben checkpoints rond het 
vliegveld: je moet verdomd knap zijn om daar tussendoor te komen zonder 
controle.' Of hij denkt dat alle tolken veilig voet op Nederlandse bodem 
gaan zetten? 'Het is wat dat betreft echt onzeker.'

Dit verhaal is tot stand gekomen na gesprekken met een tiental 
betrokkenen.

--------
(c) 2021 DPG Media B.V.