[D66] Sneltestsamenleving: Een ondoorzichtige constructie van 1 miljard Euro (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #633)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Follow the Money
Datum:  13 april 2021
Auteur: Eelke van Ark, Jan-Hen Strop, Stefan Vermeulen
URL:    https://www.ftm.nl/artikelen/sneltest-evenementen-zwart-gat


Ministerie stort 925 miljoen voor entreetesten: in strijd met de
wet, en zonder toezicht
----------------------------------------------------------------

Het ministerie van VWS stort 925 miljoen euro voor sneltesten bij 
evenementen in een private stichting. Deze constructie is hoogst 
ongebruikelijk, niet transparant, en toezicht op de besteding van het 
geld ontbreekt. Bovendien is de opdracht aan de stichting niet 
aanbesteed, wat in strijd is met de wet. Dat blijkt uit onderzoek van 
Follow the Money.

De stichting Open Nederland, geleid door voormalig generaal Tom 
Middendorp, moet Nederland de komende maanden weer van het slot halen. 
Met behulp van 400.000 sneltesten per dag moeten Nederlanders binnenkort 
weer naar het museum, de dierentuin of de bioscoop kunnen.

Een ambitieuze opdracht, die liefst 925 miljoen euro zal kosten. Dat 
geld krijgt de stichting volledig tot haar beschikking van het 
ministerie, zo bevestigt een woordvoerder van VWS.

De stichting staat los van de overheid en kan volledig naar eigen 
inzicht bepalen hoe de 925 miljoen euro worden besteed, blijkt uit de 
statuten die gedeponeerd zijn bij de Kamer van Koophandel. De drie 
stichtingsbestuurders - allen consultants - zijn verantwoordelijk voor 
het opzetten van de landelijke testinfrastructuur en de aansluiting op 
de Corona-app. Ook bepalen ze hun eigen beloning.

Hoe de overheid grip houdt op de besteding van het geld, is onduidelijk. 
De stichting heeft geen raad van toezicht, zo blijkt uit het 
Handelsregister. In de statuten is ook niets te vinden over 
transparantie, verantwoording, externe communicatie of eisen aan de 
besteding van gelden. Er is geen verplichting tot boekencontrole door 
een externe accountant. Als het bestuur besluit de stichting op te 
heffen, dan kan het bestuur zelf beschikken over de resterende gelden. 
Er is geen statutaire verplichting om het geld aan VWS terug te storten.

De opdrachtbrief aan de stichting zou meer duidelijkheid moeten bieden 
over de afspraken die het ministerie van VWS met de stichting heeft 
gemaakt, maar die is niet openbaar. VWS en de stichting Open Nederland 
weigeren tot op heden vragen van Follow the Money te beantwoorden.

Experts zijn verbaasd over het gebrek aan transparantie rond de 
stichting, die bijna een miljard euro aan publiek geld gaat uitgeven. 
'Een belangrijke vraag is hoe de overheid zorgt en toetst dat de uitgave 
van zo'n enorme som geld doelmatig en volgens de regels plaatsvindt,' 
zegt Elisabetta Manunza, hoogleraar aanbestedingsrecht aan de 
Universiteit Utrecht. 'Wat hier bijvoorbeeld onduidelijk is: welke 
afspraken gelden tussen de overheid en deze stichting: hebben ze een 
uitvoeringsplicht? Waar is dat geregeld? Verdienen ze eraan? Hoeveel?'

Volgens haar had de opdracht voor het project dan openbaar aanbesteed 
moeten worden. De gunning aan de stichting is dus in strijd met de 
Aanbestedingswet en de gedragscode Integriteit van de Rijksoverheid.

'De constructie oogt onrechtmatig en erg onprofessioneel,' zegt Manunza. 
'Een enorme som geld gaat naar een stichting die door een private partij 
is opgericht, en belast is met een taak die nauw vervlochten is met 
commerciele taken. Als dan niet in mechanismen is voorzien om te kunnen 
monitoren hoe het geld wordt uitgegeven, is dat niet alleen 
ongebruikelijk, maar als die taak niet is aanbesteed ook onrechtmatig.'

'De opdracht van de staat aan de stichting moest openbaar worden 
aanbesteed,' zegt ook Pieter Kuypers, hoogleraar Europees en nationaal 
aanbestedingsrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen. 'De opdracht is 
in wezen een dienst: organiseer sneltesten voor de bevolking tegen een 
bepaalde beloning. De geraamde waarde van deze opdracht bevindt zich 
boven de drempel, dus dient een aanbesteding plaats te vinden.'

Annemarie Drahmann, universitair hoofddocent staats- en bestuursrecht 
aan de Universiteit Leiden, noemt het problematisch dat de activiteiten 
van de stichting niet publiekelijk te controleren zijn. 'De stichting is 
ook niet gebonden aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur.'

Follow the Money vroeg het ministerie van VWS waarom voor de constructie 
met een stichting is gekozen en waarom geen aanbesteding heeft 
plaatsgevonden, maar kreeg geen antwoord. Volgens David van Hartskamp, 
ceo van Lead Healthcare, het bedrijf dat in eerste instantie de 
sneltesten uitvoert, is voor deze constructie gekozen met het oog op het 
tempo. De klus eerst openbaar aanbesteden zou te veel tijd in beslag 
hebben genomen.

Maar experts weerspreken dat: 'Je kunt je nog wel voorstellen dat er 
gekozen wordt voor zo'n vorm om snel een bepaald doel te bereiken 
tijdens het begin van de pandemie, maar ik zie in deze fase geen 
dwingende spoed als gevolg van een onvoorziene omstandigheid,' zegt 
hoogleraar publieke inkoop Fredo Schotanus aan de Universiteit Utrecht.

'Ook dan had een procedure voor de hand gelegen waarbij transparantie 
was betracht,' zegt Pieter Kuypers. 'Ik begrijp niet waarom dat niet 
kon.' Voor aanbestedingen bestaat een spoedprocedure, waarvan VWS nu 
geen gebruik heeft gemaakt. In het voorjaar van 2020 werd die wel 
ingezet om het informatiesysteem Coron-IT snel aan te kopen, voor het 
verwerken van testuitslagen door laboratoria en de GGD'en.


Testsamenleving

Ook de opdracht voor het uitvoeren van de sneltesten werd door de 
stichting Open Nederland niet aanbesteed. Testaanbieder Lead Healthcare 
uit Baarn werd al in januari betrokken bij het project. 'Tom Middendorp 
kwam bij ons op kantoor langs en vroeg of wij iets konden betekenen,' 
vertelt ceo Van Hartskamp. Lead Healthcare is de grootste commerciele 
testaanbieder van Nederland en verzorgde onder meer de sneltesten rond 
3FM Serious Request en de interland Nederland-Letland.

Volgens Van Hartskamp handelde Middendorp in opdracht van VNO-NCW, dat 
al langer aan plannen voor een 'testsamenleving' werkt. De stichting 
Open Nederland kwam volgens hem ook mede op initiatief van de 
werkgeversorganisatie tot stand. De afgelopen weken bouwde Lead 
Healthcare in opdracht van de stichting tientallen nieuwe teststraten, 
verspreid over heel Nederland. 'Een gigantische operatie,' zegt Van 
Hartskamp. 'We hebben een complete private GGD opgezet: snelteststraten 
met eigen kwaliteitssystemen, eigen software, callcenters en medisch 
personeel. Wij zijn de Starbucks van het testen in Nederland.'

De investeringen betaalde Lead Healthcare tot nu toe uit eigen zak. Het 
contract met de stichting blijkt namelijk nog altijd niet getekend te 
zijn. 'Ik ben nog niet betaald, dat is een lastige situatie,' aldus de 
ceo. 'Ik ga er wel vanuit dat dat binnenkort goedkomt. Het gaat om vele, 
vele miljoenen.'

Dat het project op afstand staat van VWS levert meteen een praktisch 
probleem op: het ministerie speelt volgens Van Hartskamp slechts een 
'bemiddelende rol' in de gesprekken over de onbetaalde rekening. 'Ik 
voel bij VWS wat meer waardering dan bij de stichting. Ik heb niet het 
idee dat Open Nederland goed doorheeft wat er allemaal bij komt kijken.'

Het is overigens niet de bedoeling dat Lead Healthcare straks alle 
400.000 testen per dag gaat verzorgen. Vorige week organiseerde Open 
Nederland een beperkte aanbesteding voor 120.000 testen per dag, waarop 
ook andere commerciele partijen mochten inschrijven, blijkt uit een 
presentatie aan commerciele testaanbieders.

Maar zowel Manunza als Kuypers menen dat de stichting ook deze opdracht 
meteen openbaar had moeten aanbesteden. Dat de klus grotendeels aan Lead 
Healthcare werd gegund, is volgens de twee hoogleraren eveneens in 
strijd met de Aanbestedingswet. Dat zou consequenties voor de 
overeenkomst tussen beiden kunnen hebben, waarschuwt Kuypers: 'Ik zie 
vooralsnog geen uitzondering waarop de stichting zich kan beroepen.' Dat 
kan er zelfs toe leiden dat de rechter de overeenkomst nietig verklaart 
en de stichting een schadevergoeding moet betalen.

--------
(c) 2021 Follow the Money