[D66] Corona: Het OMT of het RedTeam? (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #349)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amsterdammer #41
Datum:  7 oktober 2020
Auteur: Jop de Vrieze
URL:    
https://www.groene.nl/artikel/we-moeten-de-koers-weer-terugpakken


Corona: Het OMT of het RedTeam?
-------------------------------
'We moeten de koers weer terugpakken'

OMT-leden beklagen zich dat de kritische experts van het RedTeam te veel 
op hun stoel zijn gaan zitten. De schermutselingen roepen een discussie 
op over de rol van wetenschappelijk advies in crisistijd.

Een opmerkelijk moment tijdens de persconferentie van het kabinet op 28 
september. Na de mededeling van premier Mark Rutte dat het kabinet de 
Nederlanders nu toch adviseert in winkels een mondkapje te dragen, gaf 
hij aan dit te hebben besloten mede naar aanleiding van een advies van 
het RedTeam: 'Dat is een club van mensen die ons scherp houdt.'

Je zou het de definitieve doorbraak kunnen noemen van de groep van 
twaalf experts die zich de afgelopen maanden via Twitter verenigde. De 
dagen na de persconferentie stonden de kranten er vol mee: wie zijn deze 
'alternatieve experts' die geen deel uitmaken van de crisisstructuur 
maar wel een steeds belangrijker rol spelen in het coronadebat? De 
Volkskrant dicht het team zelfs een cultstatus toe. Maar niet iedereen 
is blij met de opkomst van het RedTeam. Het woord schaduw-OMT valt, 
verschillende leden van het 'echte' OMT beklagen zich dat het team 
alleen maar verwarring zaait. Wat verklaart de opkomst van het RedTeam 
en wat zegt die over de rol van de wetenschappelijke advisering in deze 
crisis?

De leden van het RedTeam zeggen nadrukkelijk niet naast of tegenover het 
OMT te willen staan en zoeken juist de dialoog, maar proberen tegelijk 
wel degelijk het beleid te beinvloeden. Heel verbazingwekkend is het dus 
niet dat het kabinet en het OMT de opkomst van het RedTeam met gemengde 
gevoelens hebben gevolgd. Het team ontstond eind juli toen vier 
deskundigen die zich tot dan toe individueel hadden geroerd in de media 
zich verenigden: veldepidemiologen Amrish Baidjoe en Arnold Bosman, 
gezondheidseconoom Xander Koolman en oud-hoofdinspecteur bij de 
Inspectie voor de Gezondheidszorg Wim Schellekens. Op basis van hun 
eerdere kritieken had het ministerie van Volksgezondheid hen samen met 
tientallen anderen uitgenodigd voor de evaluatie van de eerste golf. 
Maar dat duurde hun te lang: ze zagen het nu al de verkeerde kant op 
gaan en stuurden een brief aan premier Rutte en minister van 
Volksgezondheid Hugo de Jonge waarin ze die opriepen tot snelle 
maatregelen.

De naam RedTeam (vernoemd naar de teams die worden ingezet in het 
bedrijfsleven om het management alternatieve perspectieven en 
strategieen te bieden) dook een week of twee later op. Het team telt 
inmiddels twaalf leden, onder wie antropoloog Ginny Mooy, 
arts-microbioloog Bert Mulder, verpleegkundig specialist huisartsenzorg 
Nienke Ipenburg en data-deskundigen Edwin Veldhuizen en Marino van 
Zelst, die al maanden de coronacijfers nauwkeurig bijhouden.

Leden van het RedTeam hebben contact met politici van verschillende 
partijen, maar drongen via de linkse oppositiepartijen PVDA en SP en 
uiteindelijk de burgemeesters Halsema (GroenLinks) en Aboutaleb (PVDA) 
door tot in de kringen rond het kabinet. Daar waar het kabinet onder 
druk van het toenemend aantal besmettingen besloot het RedTeam niet 
langer te negeren, houdt het OMT, dat het ministerie van VWS officieel 
tijdens infectieziektencrises adviseert, nog altijd de boot af.

Het OMT staat onder leiding van Jaap van Dissel, directeur van het 
Centrum Infectieziektebestrijding, en Aura Timen, hoofd van het Centrum 
Landelijke Coordinatie Infectieziektebestrijding van het RIVM. 
Allereerst bestaat het uit vertegenwoordigers van beroepsorganisaties 
van artsen-microbioloog, huisartsen, internisten-infectiologen, artsen 
infectieziekte-bestrijding en een arboprofessional. Daarnaast schuiven 
er op uitnodiging externe medische experts aan.

Het OMT heeft dus een sterk medisch-academische, technocratische 
insteek: deskundigen spreken vanuit hun beroepsgroep of hun expertise. 
Dat zijn meteen ook belangrijke kritiekpunten: de expertise zou te smal 
zijn, het denken te academisch en sommige adviezen te veel ingegeven 
vanuit gevestigde belangen (onder meer van de microbiologische labs). 
Daarbij is de vraag in hoeverre het RIVM daadwerkelijk onafhankelijk is. 
Zo antwoordde Jaap van Dissel eind september in de technische briefing 
van de Tweede Kamer op een vraag van PVV-kamerlid Fleur Agema: 
'Microdruppels bepalen niet het beloop van de uitbraak. Daar willen we 
ons aan vasthouden want als het wel zo zou zijn, dan moet je heel andere 
maatregelen nemen die veel strenger zijn dan momenteel mogelijk.'

Het RedTeam is in feite een mix van een burgerbeweging en een denktank. 
Het team van twaalf staat in nauw contact met een online 
Discord-gemeenschap waar honderden mensen discussie voeren over het 
coronabeleid.

Het belangrijkste inhoudelijke punt waarop het RedTeam het Nederlandse 
beleid bekritiseert, is de strategie van 'maximaal controleren' waarbij 
het overeind houden van de zorg centraal staat. Volgens het RedTeam is 
het haalbaar en voor zowel de volksgezondheid als de economie beter om 
het virus actiever in te dammen, en dus door een combinatie van bron- en 
contactonderzoek en sneller ingrijpen bij lokale uitbraken het aantal 
besmettingen minder te laten oplopen.

De twee expertgroepen hanteren hierbij een verschillend uitgangsprincipe 
voor hun wetenschappelijke advisering. In het in 2007 verschenen boek 
The Honest Broker beschrijft politiek wetenschapper Roger Pielke Jr. die 
verschillende rollen. Allereerst is er de 'pure wetenschapper' die 
slechts de stand van zaken in een vakgebied samenvat. Daarnaast is er de 
wetenschapsarbiter, die de verschillende beleidsopties met elk hun voor- 
en nadelen aan de beleidsmakers voorlegt. Het derde type is de 'eerlijke 
makelaar' die beleidsalternatieven aanreikt. En tot slot is er de 
pleitbezorger, die een wetenschappelijk onderbouwd pleidooi houdt voor 
een beleidsalternatief.

Pielke pleit in zijn boek voor de rol van eerlijke makelaar - het is 
immers aan de beleidsmakers om de uiteindelijke lijn te bepalen. Pielke 
stelt dat wetenschappers te vaak vanuit hun eigen overtuigingen oordelen 
en vervolgens pretenderen dat ze zich puur op wetenschappelijke gronden 
baseren. Daarmee politiseren ze het wetenschappelijk advies en 
ondermijnen ze de geloofwaardigheid van de wetenschap.

Op papier fungeert het OMT als eerlijke makelaar, maar in de praktijk is 
niet altijd duidelijk wie nu het beleid bepaalt. Officieel adviseert het 
OMT altijd op basis van een vraag gesteld door het kabinet. Maar met 
name aan het begin van de crisis wekte het kabinet de indruk de lijn van 
RIVM en OMT een-op-een te volgen. Het blijft onduidelijk in welke mate 
aan de ene kant persoonlijke overtuigingen van de OMT-leden een rol 
spelen bij de advisering en aan de andere kant in hoeverre ze zich laten 
leiden en beperken door het kabinet. Daarbij helpt niet mee dat de 
verslagen van OMT-beraadslagingen vertrouwelijk zijn en de adviezen 
meestal pas verschijnen nadat deze in het bestuurlijk afstemmingsoverleg 
dat standaard volgt op de OMT-beraadslaging zijn besproken.

Het RedTeam profileert zich als pleitbezorger. Hoewel het geen politieke 
signatuur heeft, draait het door hen bepleite indambeleid meer om een 
zorgzame overheid die kwetsbare groepen beschermt dan het huidige 
beleid, wat meer leunt op individuele vrijheid en eigen 
verantwoordelijkheid. Door die uitgesprokenheid krijgt het RedTeam nog 
weleens het verwijt zelf te lijden aan wat het team het kabinet en OMT 
verwijt: kokervisie en groepsdenken. Het activistische karakter is ook 
iets waar de leden zelf enigszins mee worstelen. Kort nadat in een 
achtergrondartikel in De Groene Amsterdammer gezondheidseconoom Xander 
Koolman was geportretteerd als spil in het RedTeam, bewoog hij zich iets 
meer naar de achtergrond.

In zijn boek onderscheidt Pielke twee (uiterste) situaties waarin 
wetenschappelijk advies nodig is. Komt er een acute ramp zoals een 
tornado op ons af, dan is er snel en adequaat wetenschappelijk advies 
nodig, waarbij onderliggende waarden nauwelijks een rol spelen. Snelheid 
is geboden, better safe than sorry. Bij een maatschappelijker onderwerp 
zoals het abortusvraagstuk spelen wetenschappelijke feiten een rol, maar 
zijn er veel meer perspectieven mogelijk, die voortkomen uit waarden. 
Het wordt tricky, aldus Pielke, wanneer wetenschappers bij zo'n 
abortusachtig vraagstuk doen of het een tornado is. Ze doen dan alsof de 
feiten als vanzelfsprekend het beleid dicteren.

De situatie aan het begin van de coronacrisis is te vergelijken met een 
tornado, al was het kabinet ook toen al huiverig om te snel en te hard 
in te grijpen. Inmiddels is het debat grotendeels geideologiseerd en 
pleiten de rechtse partijen 'ouderwets' voor meer individuele vrijheden 
en verantwoordelijkheden en de linkse partijen voor een meer zorgende 
overheid.

Het OMT en het kabinet verlangen terug naar de fase waarin er sprake was 
van tornadopolitiek. In Buitenhof van 4 oktober benadrukt Anja 
Schreijer, hoofd infectieziekten bij de GGD Amsterdam, dat we 'de koers 
weer terug moeten pakken'. Ze noemt de voorbije week een schoolvoorbeeld 
van 'zwabberen'. 'We zaten als zes roeiers in een boot en een stuurman 
die de koers bepaalde, nu is er nog een roeier en roepen zes mensen 
waar-ie heen moet.'

Een RedTeam dat ongevraagd adviezen uitbrengt is daarbij al snel een 
stoorzender. Zoals hoogleraar infectiepreventie Andreas Voss van het 
Radboudumc in Nijmegen op NPO Radio 1 zei: 'De rol van het RedTeam zou 
moeten zijn het OMT scherp te houden, niet de discussie in de 
maatschappij lastig maken.'

Probleem is dat die koers in de eerste golf door te laat ingrijpen en te 
weinig bescherming van kwetsbare ouderen veel doden en economische 
schade opleverde. En dat het RedTeam de Nederlandse regering in augustus 
voor eenzelfde fout probeerde te behoeden, daar waar verschillende 
OMT-leden zich nog openlijk afvroegen of de verspreiding onder jongeren 
daadwerkelijk zou gaan overspringen naar ouderen.

Gezien de complexiteit en maatschappelijke belangen is de coronacrisis 
al lang niet meer als een tornado. Het RedTeam toont dat op basis van 
dezelfde wetenschappelijke feiten een ander beleid met andere 
maatregelen mogelijk is, door die op basis van andere waarden en 
uitgangspunten te wegen. Het mondkapjesadvies is daarvoor illustratief. 
Bij een gebrek aan onomstotelijk bewijs vallen de onderzoeksresultaten 
op verschillende manieren te interpreteren. RIVM-voorman Van Dissel 
blijft erbij dat de kapjes in de publieke ruimte nauwelijks meerwaarde 
hebben. Geredeneerd vanuit voorzorg, zoals het RedTeam doet, valt de 
balans veel sneller uit naar 'wel doen'.

Het risico van de ontstane situatie is dat politici en burgers kunnen 
gaan shoppen in adviezen, zoals viroloog en OMT-lid Marion Koopmans in 
de Volkskrant zei te vrezen. Tegelijk zijn die verschillende 
perspectieven een kenmerk van een gezonde democratie, schrijft de 
Amerikaanse historica Sophia Rosenfeld in het in 2018 verschenen 
Democracy and Truth: 'Deels komt dit doordat de feiten onzeker zijn, 
deels doordat we vaak van mening verschillen over de prioriteiten. 
Niemand heeft recht op een monopolie op de waarheid.'

De kritiek van onder meer Koopmans op het RedTeam is dat ze met 
suggesties en voorstellen komen waar het OMT zelf ook al mee gekomen 
was, maar die in de praktijk praktisch of politiek ingewikkeld of niet 
haalbaar blijken. Dat zal wellicht deels zo zijn - onder meer bleek uit 
via de Wet openbaarheid van bestuur openbaar gemaakte verslagen van het 
bestuurlijk afstemmingsoverleg dat het OMT-voorstel van een 
reizigersregistratie door de bestuurders was afgeschoten. Daar staat 
tegenover dat sommige vraagstukken, zoals die rond het testen, pas 
aangepakt worden wanneer ze in de media zijn besproken.

Deels valt de reactie van het OMT op het RedTeam te verklaren op basis 
van menselijke factoren: het OMT is niet meer onaantastbaar en staat, nu 
de tweede golf ons land bereikt heeft, onder druk.

Tegelijk beseffen de leden van het RedTeam zelf ook hoe ingewikkeld hun 
rol en positie is. Het laatste wat zij willen is het draagvlak voor de 
huidige maatregelen ondergraven. Ondertussen zoeken ze nog altijd de 
dialoog met het OMT - voorlopig zonder succes, vertelt oprichter Wim 
Schellekens op 1 oktober aan vakblad Zorgvisie. 'Na enkele contacten 
afgelopen zomer heeft Van Dissel 'in een vriendelijk gesprek' laten 
weten dat het OMT 'adviseert op basis van medisch-biologisch 
wetenschappelijk vastgestelde feiten. Jullie vallen niet onder die 
expertise.' Dit betreuren we buitengewoon.'

--------
(c) 2020 De Groene Amsterdammer