[D66] NRC: Willen we dat defensie álles weet?

[R.O.]

Paranoïde grondhouding van defensie, dat is duidelijk. Bijleveld moet 
aftreden.


  * 17 Nov 2020
  * NRC Handelsblad
  * Door onze redacteuren Karel Berkhout en Esther Rosenberg


  Willen we dat defensie álles weet?


    Defensie verzamelt op grote schaal informatie van burgers, zo
    onthulde NRC maandag. Is dat erg? Ja en nee, zeggen experts.

Stel, er lopen elke dag groepjes militairen door de straten. De ene keer 
observeren ze een demonstratie, de andere keer lopen ze een winkel 
binnen om te kijken of een bepaalde krant daar wordt verkocht. Nu eens 
gaan ze langs bij een ziekenhuis om gegevens over de aantallen bedden op 
te halen, dan weer kijken ze mee met de politie die jongeren aanspreekt 
op het negeren van de coronamaatregelen. Ze houden in de gaten welke 
protestgroepen met elkaar omgaan en wat ze over elkaar zeggen.

Vervolgens verrijken die militairen al die informatie met andere data, 
duiden ze het geheel en maken ze er vertrouwelijke rapporten van.

Waarschijnlijk zouden de militairen op straat een maatschappelijk gevoel 
van onbehagen oproepen – en de vraag of dit wenselijk is.

Even voor de duidelijkheid: Nederlandse militairen doen dit niet, 
althans niet in de fysieke wereld. Maar een klein clubje militairen van 
de landmacht doet dit soort dingen wel in de virtuele wereld, zo 
onthulde NRC maandag. Analisten van het Land Information Manoeuvre 
Centre (LIMC) verzamelen sinds het begin van de coronacrisis grote 
hoeveelheden data, over uiteenlopende onderwerpen als besmettingen, 
verkeer, stikstof, pollen en veel meer – aangevuld met vertrouwelijke 
cijfers van politie en ziekenhuizen. Al die data gaan in een 
computersysteem dat het verwerkt tot analyses. Ook onderzoekt het LIMC 
desinformatie en maatschappelijke groepen als Viruswaanzin. De 
bevindingen worden in rapportages wekelijks verzonden aan bijvoorbeeld 
de politie, het Openbaar Ministerie en terrorismecoördinator NCTV.

„Heftig”, vindt onderzoeker Jurriën Hamer van het Rathenau Instituut die 
onderzoek doet op het snijvlak van digitale technologie, ethiek en 
mensenrechten. De activiteiten van het LIMC passen volgens hem in een 
„brede trend”: het grootschalig verzamelen van data.

„Overheidsinstellingen zien enorme potentie in het verzamelen van grote 
hoeveelheden data bij het oplossen van maatschappelijke problemen”, zegt 
Hamer. „Het idee is dat je als je maar genoeg data hebt, je systemen aan 
elkaar koppelt en slimme analyses maakt, je een steeds scherper beeld 
krijgt van de samenleving.”

Maar het bewijs hiervoor ontbreekt zegt hij. „Daardoor kun je geen 
afweging maken tussen wat zo’n aanpak kost – het inleveren van privacy 
door burgers – en wat die mogelijk oplevert, namelijk het oplossen van 
een maatschappelijk probleem.”

Dat een overheidsdienst als het LIMC toch grote hoeveelheden data 
binnenhaalt, vindt hij daarom zeer risicovol. „Het vergroot de 
staatssurveillance in de samenleving, waarbij individuele burgers in de 
gaten worden gehouden.”

Hoogleraar Inlichtingen en Recht Jan-Jaap Oerlemans aan de Universiteit 
Utrecht hield maandag zijn oratie over de „datahonger” van 
inlichtingendiensten. Hij had het daarbij ook over het verwerken van 
inlichtingen door andere instanties dan de AIVD en de MIVD, „met een 
minder gedetailleerd wettelijk kader en minder toezicht”, laat hij weten.

‘Experiment met open einde’

Burgers hebben er geen last van, is het verweer van defensie. Militairen 
verzamelen geen persoonsgegevens en komen dus ook niet in botsing met de 
AVG, de privacywet. „Er is een grijs gebied”, zegt Hamer. „Veel 
informatie over burgers is misschien niet strikt persoonlijk, maar geeft 
eenmaal gekoppeld toch veel prijs.”

Volgens defensie is het LIMC opgezet om te experimenteren met informatie 
als wapen. De krijgsmacht wil zich leren verweren tegen bedreigingen als 
Chinese computerhacks, propagandafilmpjes van IS of Russische 
desinformatie en juist zijn voordeel doen met bijvoorbeeld het 
verzamelen van een schier oneindige hoeveelheid informatie over een 
toekomstig missiegebied. ‘Informatie Gestuurd Optreden’ is de officiële 
benaming.

De coronacrisis en de desinformatie zijn aangegrepen om hier in 
Nederland mee te experimenteren.

Hamer is daar kritisch over. „Als je wil leren, schep dan ook een 
leeromgeving, met heldere regels en bewaartermijnen voor data”, zegt 
Hamer. „Maak duidelijk dat het om een experiment gaat, wanneer je ermee 
stopt of ermee doorgaat.” Daarvan is volgens hem geen sprake: „Het lijkt 
een experiment met een open einde.”

Dat de krijgsmacht kijkt naar desinformatie in de Nederlandse 
samenleving, snapt Hamer heel goed. „Het is een heel urgent vraagstuk, 
omdat door de verspreiding van desinformatie het publieke debat niet 
meer lijkt te functioneren”, zegt hij. . „Het is logisch dat de vraag 
opkomt hoe je zou kunnen terugvechten. Maar als je dat doet, en het is 
de vraag of de overheid dat kan, moet je dat wel onder strikte 
voorwaarden doen.”

Wie geen probleem ziet in het inzamelen, verwerken en extern verspreiden 
van grote hoeveelheden data uit open en semi-gesloten bronnen door 
defensie is Paul Ducheine, hoogleraar Cyberwarfare aan de Nederlandse 
Defensie Academie. „Als het maar geen persoonsgegevens betreft. Het RIVM 
doet het ook”, zegt hij. „De NCTV ook. Waarom zou de krijgsmacht het dan 
niet mogen?”


-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20201117/e1405cbe/attachment.html>