<html>
<head>
<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8">
</head>
<body>
<p>Paranoïde grondhouding van defensie, dat is duidelijk. Bijleveld
moet aftreden.<br>
</p>
<p><br>
</p>
<ul class="art-meta">
<li>17 Nov 2020</li>
<li>NRC Handelsblad</li>
<li>Door onze redacteuren Karel Berkhout en Esther Rosenberg</li>
</ul>
<h1>Willen we dat defensie álles weet? </h1>
<div class="clear">
<div class="art-layout-a-2x" id="testArtCol_a">
<h2>Defensie verzamelt op grote schaal informatie van burgers,
zo onthulde NRC maandag. Is dat erg? Ja en nee, zeggen
experts.</h2>
<p>
Stel, er lopen elke dag groepjes militairen door de straten.
De ene keer observeren ze een demonstratie, de andere keer
lopen ze een winkel binnen om te kijken of een bepaalde krant
daar wordt verkocht. Nu eens gaan ze langs bij een ziekenhuis
om gegevens over de aantallen bedden op te halen, dan weer
kijken ze mee met de politie die jongeren aanspreekt op het
negeren van de coronamaatregelen. Ze houden in de gaten welke
protestgroepen met elkaar omgaan en wat ze over elkaar zeggen.
</p>
<p>
Vervolgens verrijken die militairen al die informatie met
andere data, duiden ze het geheel en maken ze er
vertrouwelijke rapporten van. </p>
<p>
Waarschijnlijk zouden de militairen op straat een
maatschappelijk gevoel van onbehagen oproepen – en de vraag of
dit wenselijk is. </p>
<p>
Even voor de duidelijkheid: Nederlandse militairen doen dit
niet, althans niet in de fysieke wereld. Maar een klein clubje
militairen van de landmacht doet dit soort dingen wel in de
virtuele wereld, zo onthulde NRC maandag. Analisten van het
Land Information Manoeuvre Centre (LIMC) verzamelen sinds het
begin van de coronacrisis grote hoeveelheden data, over
uiteenlopende onderwerpen als besmettingen, verkeer, stikstof,
pollen en veel meer – aangevuld met vertrouwelijke cijfers van
politie en ziekenhuizen. Al die data gaan in een
computersysteem dat het verwerkt tot analyses. Ook onderzoekt
het LIMC desinformatie en maatschappelijke groepen als
Viruswaanzin. De bevindingen worden in rapportages wekelijks
verzonden aan bijvoorbeeld de politie, het Openbaar Ministerie
en terrorismecoördinator NCTV. </p>
<p>
„Heftig”, vindt onderzoeker Jurriën Hamer van het Rathenau
Instituut die onderzoek doet op het snijvlak van digitale
technologie, ethiek en mensenrechten. De activiteiten van het
LIMC passen volgens hem in een „brede trend”: het grootschalig
verzamelen van data. </p>
<p>
„Overheidsinstellingen zien enorme potentie in het verzamelen
van grote hoeveelheden data bij het oplossen van
maatschappelijke problemen”, zegt Hamer. „Het idee is dat je
als je maar genoeg data hebt, je systemen aan elkaar koppelt
en slimme analyses maakt, je een steeds scherper beeld krijgt
van de samenleving.” </p>
<p>
Maar het bewijs hiervoor ontbreekt zegt hij. „Daardoor kun je
geen afweging maken tussen wat zo’n aanpak kost – het
inleveren van privacy door burgers – en wat die mogelijk
oplevert, namelijk het oplossen van een maatschappelijk
probleem.” </p>
<p>
Dat een overheidsdienst als het LIMC toch grote hoeveelheden
data binnenhaalt, vindt hij daarom zeer risicovol. „Het
vergroot de staatssurveillance in de samenleving, waarbij
individuele burgers in de gaten worden gehouden.” </p>
</div>
<div class="art-layout-b-2x" id="testArtCol_b">
<p> Hoogleraar Inlichtingen en Recht Jan-Jaap Oerlemans aan de
Universiteit Utrecht hield maandag zijn oratie over de
„datahonger” van inlichtingendiensten. Hij had het daarbij ook
over het verwerken van inlichtingen door andere instanties dan
de AIVD en de MIVD, „met een minder gedetailleerd wettelijk
kader en minder toezicht”, laat hij weten. </p>
<p> ‘Experiment met open einde’ </p>
<p> Burgers hebben er geen last van, is het verweer van
defensie. Militairen verzamelen geen persoonsgegevens en komen
dus ook niet in botsing met de AVG, de privacywet. „Er is een
grijs gebied”, zegt Hamer. „Veel informatie over burgers is
misschien niet strikt persoonlijk, maar geeft eenmaal
gekoppeld toch veel prijs.” </p>
<p> Volgens defensie is het LIMC opgezet om te experimenteren
met informatie als wapen. De krijgsmacht wil zich leren
verweren tegen bedreigingen als Chinese computerhacks,
propagandafilmpjes van IS of Russische desinformatie en juist
zijn voordeel doen met bijvoorbeeld het verzamelen van een
schier oneindige hoeveelheid informatie over een toekomstig
missiegebied. ‘Informatie Gestuurd Optreden’ is de officiële
benaming. </p>
<p> De coronacrisis en de desinformatie zijn aangegrepen om hier
in Nederland mee te experimenteren. </p>
<p> Hamer is daar kritisch over. „Als je wil leren, schep dan
ook een leeromgeving, met heldere regels en bewaartermijnen
voor data”, zegt Hamer. „Maak duidelijk dat het om een
experiment gaat, wanneer je ermee stopt of ermee doorgaat.”
Daarvan is volgens hem geen sprake: „Het lijkt een experiment
met een open einde.” </p>
<p> Dat de krijgsmacht kijkt naar desinformatie in de
Nederlandse samenleving, snapt Hamer heel goed. „Het is een
heel urgent vraagstuk, omdat door de verspreiding van
desinformatie het publieke debat niet meer lijkt te
functioneren”, zegt hij. . „Het is logisch dat de vraag opkomt
hoe je zou kunnen terugvechten. Maar als je dat doet, en het
is de vraag of de overheid dat kan, moet je dat wel onder
strikte voorwaarden doen.” </p>
<p> Wie geen probleem ziet in het inzamelen, verwerken en extern
verspreiden van grote hoeveelheden data uit open en
semi-gesloten bronnen door defensie is Paul Ducheine,
hoogleraar Cyberwarfare aan de Nederlandse Defensie Academie.
„Als het maar geen persoonsgegevens betreft. Het RIVM doet het
ook”, zegt hij. „De NCTV ook. Waarom zou de krijgsmacht het
dan niet mogen?”</p>
</div>
</div>
<br>
</body>
</html>