[D66] Portret: Jaap van Dissel (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #404)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum : 7 november 2020
Auteur: Marten van de Wier
URL:    
https://www.trouw.nl/binnenland/jaap-van-dissel-onverstoorbaar-bescheiden-en-een-tikkeltje-star~bc413da5/


Jaap van Dissel: onverstoorbaar, bescheiden en een tikkeltje star
-----------------------------------------------------------------

Als 'virusbestrijder des vaderlands' is Jaap van Dissel een van de 
hoofdrolspelers in de coronacrisis. Zijn glans uit de eerste maanden is 
wat verdwenen, maar daar zit hij waarschijnlijk niet mee. Van Dissel 
gaat het om de inhoud. Zijn positie in de spotlight kan hem gestolen 
worden.

Af en toe steekt oud-collega Willy Spaan Jaap van Dissel een hart onder 
de riem per app. 'Houd vol!', schrijft hij hem bijvoorbeeld op 26 april. 
De directeur van het Centrum voor Infectieziektenbestrijding van het 
RIVM antwoordt zonder woorden: hij stuurt een plaatje van een dansend 
mannetje. Het kenmerkt Van Dissel. Zijn droge humor en zijn 
onverstoorbaarheid, vindt Spaan, emeritus hoogleraar virologie aan het 
Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC).

In het begin van de epidemie gold Van Dissel als een baken van rust in 
woelige tijden. Zijn gezag was onbetwist. Maar na die wittebroodsweken 
klinkt steeds luider kritiek op de Nederlandse virusaanpak. Van Dissel 
is voorzitter van het OMT, het expert-team dat het kabinet adviseert. 
Die positie maakt hem vaak de kop van jut.

Het lijkt hem niet veel te doen. Woensdag vulde zijn baritonstem opnieuw 
de Troelstrazaal van het Tweede Kamergebouw. Van Dissel praatte voor de 
twintigste keer de leden van de commissie volksgezondheid bij over de 
epidemie, docerend, even rustig als altijd. Tweede Kamerleden kunnen 
zijn spreekstijl inmiddels dromen: zijn zorgvuldige articulatie - 
waarbij elke letter net iets langer lijkt te duren dan bij andere 
mensen, de ritmische pauzes. En soms een onderkoelde terzijde. Als hij 
een sheet vol met door elkaar lopende gekleurde zigzaglijntjes laat 
zien: 'Hierbij een wellicht wat psychedelische grafiek'.

Hoogleraar is Van Dissel nog altijd. Normaal gesproken werkt hij een dag 
per week op het LUMC, waar hij jarenlang hoofd was van de afdeling 
infectieziekten. En nog altijd ziet hij patienten met onbegrepen 
afweerstoornissen op de poli, al zal het er dit jaar minder van gekomen 
zijn.

Oud-collega's noemen hem 'briljant'. 'Je zag bij hem als twintiger al 
dat hij wetenschapper zou blijven', zegt Ferry Breedveld, die sinds de 
jaren tachtig met hem samenwerkte, en later als bestuursvoorzitter van 
het LUMC Van Dissels baas werd. Naast onderzoek naar infecties en hun 
verspreiding, deed Van Dissel studies naar het verzwakte afweersysteem 
van sommige mensen, dat soms aangeboren blijkt. Ook de historie van 
uitbraken boeit hem mateloos.


'Tyfus-Mary' was een oude hobby van Van Dissel

Van Dissel kan gloedvol kan vertellen over Mary Mallon, een Ierse 
immigrant in Amerika die leefde rond 1900. Ze ging de boeken in als 
'Typhoid Mary', oftewel 'Tyfus-Mary'. Mallon was, zonder het te weten, 
een 'superverspreider' van tyfus. Zelf had ze geen symptomen, maar in de 
gezinnen waar ze werkte als kok werden tientallen mensen ziek, van wie 
een klein deel overleed. Mallon weigerde zich te laten testen, maar 
toenmalig 'bron- en contactonderzoek' maakte duidelijk dat zij wel de 
bron moest zijn. Ze werd uiteindelijk opgesloten om haar van het koken 
af te houden. 'Mary was een oude hobby van Jaap', zegt Emmanuel Wiertz, 
hoogleraar medische microbiologie aan het UMC Utrecht, en jarenlang 
collega van Van Dissel op het LUMC.

Ook deed Van Dissel archeologisch onderzoek in Suriname. 'Op foto's zie 
je hem in werkkleding, met spade in de hand', weet Breedveld. Het doel 
was om via genetisch onderzoek te ontdekken waaraan Nederlandse 
kolonisten daar rond 1845 massaal overleden. Buiktyfus, zo was lang de 
veronderstelling, maar bij de opgraving werden daar geen sporen van 
gevonden. Van Dissel, die zelf de archieven in dook en de locatie van de 
begraafplaatsen opspoorde, houdt het op dysenterie.

Het kan niet anders, of Van Dissel realiseert zich dat hij nu een rol 
speelt bij een historische uitbraak, denkt Wiertz. 'Zo'n nieuwe 
infectieziekte in kaart brengen, met al zijn bizarre eigenschappen, dat 
is iets dat Jaap fascineert.'


Niet in zijn element voor de camera

Zijn oud-collega's kennen hem als introvert en bescheiden. 'Hij heeft 
geen enkel narcisme, dat is aan de universiteit uitzonderlijk. Hij gaat 
altijd voor de bal, nooit voor meneer Van Dissel', zegt Breedveld. 'Hij 
bood anderen de ruimte, gaf hen de kans zichzelf te ontwikkelen en ging 
niet zelf met de eer strijken', zegt Spaan.

Zijn introversie speelt hem in zijn nieuwe rol wellicht parten. Anders 
dan zijn voorganger Roel Couthino, opper-virusbestrijder ten tijde van 
de Mexicaanse griep in 2009, is Van Dissel niet in zijn element voor de 
camera. Zij taal is ook wat wolliger.

'Hij blijft dicht bij de kennis die we hebben. Hij gaat niet 
speculeren', zegt Marion Koopmans, hoogleraar virologie en lid van het 
OMT. Ze noemt Van Dissel 'iemand van de inhoud'. 'Echt geinteresseerd in 
de fundamentele aspecten van de wetenschap. Maar hij is minder van het 
uitleggen aan het publiek. Ik denk dat het handig zou zijn in zijn 
functie als hij daar iets meer affiniteit mee zou hebben. Ik heb ook 
niet de indruk dat Jaap een politiek dier is. Couthino was wat dat 
betreft echt een ander type.'

Waarom waagde Van Dissel, met zijn passie voor het werk in het veld, dan 
toch in 2013 de sprong naar het RIVM? 'Hij vond het een eervolle 
aanbieding, een uitdaging die op het goede moment voorbijkwam', zegt Tom 
Ottenhoff, hoogleraar immunologie aan het LUMC. 'Hij wil heel graag iets 
betekenen voor de publieke gezondheid. Ik denk dat hij blij is dat hij 
in deze crisis echt iets bij kan dragen.'

Maar een rol in de spotlight is niet iets dat hij opzoekt, zegt 
Ottenhoff. Dat een pandemie hem een bekende Nederlander zou maken, kon 
Van Dissel niet voorzien. 'Hij zal het beschouwen als part of the game', 
zegt Ottenhoff. 'Maar van nature is hij gereserveerd.'


Collega's kennen hem als warm en sociaal

In zijn publieke optredens oogt Van Dissel afstandelijk, maar collega's 
kennen hem als warm en sociaal. 'Ik heb ontzettend veel gelachen met 
Jaap', zegt Ottenhoff. 'Bijvoorbeeld toen we tijdens een bespreking hard 
muziek draaiden van Nederlandse zangers. Het schalde over de gang.'

Oud-collega Jan van 't Wout gaf in HP/De Tijd een voorbeeld van Van 
Dissels onverstoorbaarheid. Hij ging met Van Dissel en een collega na 
een congres in Amerika de woestijn van Death Valley in, eerst met de 
auto, daarna te voet. 'Weer teruggekomen bij de auto bleek dat onze 
collega zijn autosleutels was verloren. Wij schoten in de stress. Jaap 
niet. Die pakte zijn camera, bekeek zijn foto's en zei heel rustig: 
'Volgens mij weet ik waar jij je sleutels bent verloren. Kijk, hier buk 
je.' Even later reden we weg.'

Die flegmatiek kan Van Dissel goed gebruiken nu de kritiek op de 
virusaanpak toeneemt. Het gaat dan niet alleen om een beweging als 
Viruswaarheid, die de epidemie een hoax noemt. Maar ook om een groep van 
- volgens de initiatiefnemers - ruim duizend artsen, die in een 
brandbrief oproepen tot minder strenge maatregelen. Ook werd het 
Red-team geformeerd, een groep met wetenschappers en artsen die als 
'tegendenkers' het kabinet van alternatieve adviezen voorzien. Vaak 
staan zij juist strengere maatregelen voor dan het OMT.

Het is deels Van Dissels positie die hem kwetsbaar maakt voor kritiek: 
hij is zowel wetenschapper als topambtenaar, zowel voorzitter van het 
OMT, de wetenschappelijke adviescommissie van het kabinet, als baas van 
het Centrum voor Infectieziektenbestrijding van het RIVM, dat onderdeel 
is van het ministerie van volksgezondheid.

Een groep van veertig wetenschappers stelde in oktober in een open brief 
in NRC dat het wetenschappelijk advies in Nederland 'onafhankelijker' 
moet zijn 'van het beleidsadvies'. Ze stellen dat het feitenmateriaal 
waarop het OMT zijn adviezen baseert, 'veelal niet bekend wordt 
gemaakt', waardoor het voor andere wetenschappers lastig is om de 
adviezen te beoordelen.

Als er nieuwe maatregelen genomen moeten worden, bezoekt Van Dissel 
eerst op zondag het Catshuis, voor informeel overleg met leden van het 
kabinet. Daags daarna komt het OMT bijeen, om een advies aan het kabinet 
op te stellen. Het roept bij critici de vraag op of Van Dissels 
inschatting van de politieke haalbaarheid invloed heeft op de discussie 
in het OMT.

Volgens Koopmans niet. 'Jaap zegt wel­eens: 'Hier zal flink weerstand op 
komen'. Maar nooit: 'Dit kan niet want...'' Volgens Koopmans stuurt Van 
Dissel de discussie ook niet een bepaalde kant op. 'Als het OMT echt 
verdeeld is, zegt hij: daar komen we vandaag niet uit, dat moet nog even 
terug. Alleen als de verschillen klein zijn, dan zegt hij: ik ga toch 
zus en zo adviseren.'


Geharnaste houding

Uitgesproken kritisch op Van Dissel is datawetenschapper Maurice de 
Hond. 'Hij schermt steeds met de wetenschap, maar heeft regelmatig 
redeneringen die de wetten van de logica tarten.' De Hond stoort zich 
aan het feit dat Van Dissel nog steeds maar een kleine rol ziet voor 
virusdeeltjes die zich via kleine druppels op grotere afstand 
verspreiden, de zogenoemde aerosolen, terwijl die internationaal een 
grotere rol toegedicht krijgen.

Ook Van Dissels geharnaste houding in de discussie over het nut van 
mondkapjes vindt hij fout. 'Toen uiteindelijk het kabinet met het 
dringende advies kwam om mondkapjes te dragen, had hij moeten zeggen: 
dat is een besluit van de regering, dat respecteer ik. Maar hij nam voor 
de camera nog een keer de gelegenheid om uit te leggen dat het niets 
uitmaakt. Dat kan niet in zijn positie. Rutte had hem moeten ontslaan.'

'Ik vind Van Dissels redeneertrant niet altijd heel traceerbaar', zegt 
crisisexpert Arjen Boin, hoogleraar publieke instituties en openbaar 
bestuur aan de Universiteit van Leiden. 'Zijn uitspraken lijken niet 
altijd wetenschappelijk gefundeerd.' Boin noemt onder andere Van Dissels 
uitspraak in juni, dat de kans om in een vliegtuig besmet te raken 
'buitengewoon klein' is.

'Van Dissel zegt vaak aan de ene kant dat we nog weinig weten, maar 
neemt dan in een beweging door een heel definitief standpunt in', zegt 
Boin. 'Hij wil dingen alleen doen als ze absoluut wetenschappelijk 
bewezen zijn. Er is geen bewijs dat mondkapjes werken, dus gaan we ze 
niet gebruiken.' Boin vindt dat onverstandig.

Van Dissel hield vast aan dat standpunt, ook toen duidelijk werd dat 
steeds meer van zijn collega's in het buitenland er anders over dachten. 
'Genoeg informatie wijst erop dat mondkapjes zeer gunstig zijn voor het 
voorkomen van overdracht en het krijgen van een infectie', zei 
bijvoorbeeld zijn Amerikaanse evenknie Antony Fauci in september bij 
'Nieuwsuur'.


Als hij een bepaalde richting op denkt, krijg je hem daar niet snel van 
af

'Het is moeilijk hem te overtuigen', zegt oud-collega Spaan. 'Hij kent 
zijn zaakjes goed. Als hij een bepaalde richting op denkt, krijg je hem 
daar niet snel van af.' Van Dissel kan 'star' zijn, zegt Breedveld. 
'Maar dat is dan starheid op basis van de feiten', voegt hij eraan toe. 
Zij kennen Van Dissel als iemand die wel degelijk bereid is visie aan te 
passen, na een stevige wetenschappelijke discussie. Maar zijn opponent 
zal uitgeslapen voor de dag moeten komen.

De Hond ziet nauwelijks beweging in de standpunten van Van Dissel. 'En 
als hij wel eens van mening verandert, doet hij alsof dat niet zo is. 
Kijk wat er gebeurd is met ventilatie. Ineens dook goed ventileren op in 
de adviezen van het RIVM. Je moet zo'n verandering van de daken 
schreeuwen. Het RIVM zette het stilzwijgend op de website.'

Dat soort kritiek leidt bij Van Dissel hooguit tot een wat grommerige 
reactie in een interview. Verder doet het hem weinig, denken de mensen 
om hem heen. 'Als we het mis hebben, zullen we het morgen wel zien bij 
de NOS', is een gevleugelde uitspraak van Van Dissel uit het OMT. 
Slechts een keer heeft Koopmans gezien dat hij geraakt was door 
discussie in de media. 'Toen waren er in de pers geluiden van OMT-leden 
die het ergens mee oneens waren. 'Jongens, kaart het hier aan, heeft hij 
toen gezegd.''

Spaan maakte een overleg mee dat Van Dissel in het voorjaar had met 
onder andere Bruno Bruins, toenmalig minister voor medische zorg, de 
ziekenhuizen en de Federatie van Medisch Specialisten (FMS). 'Er was 
veel kritiek op het functioneren van het OMT en van Jaap, vooral van de 
medisch specialisten. Een ander zou in de verdediging schieten. Jaap 
niet. Hij had een paar relativerende kwinkslagen. Hij laat anderen niet 
onder zijn huid komen.'

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Kadertje: Bio

Jaap Tamino van Dissel (1957) groeide op in het Noord-Hollandse Bakkum 
en studeerde geneeskunde in Leiden. Hij promoveerde in 1987 op onderzoek 
naar afweermechanismen tegen salmonella en listeria. In 1999 werd hij 
hoogleraar interne geneeskunde aan het LUMC. In 2013 werd hij hoofd van 
het Centrum voor Infectieziektenbestrijding van het RIVM. Hij is 
getrouwd met Susanne Osanto, hoogleraar oncologie bij het LUMC, en heeft 
twee kinderen.

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.