[D66] Hoogervorst voorziet financiele crisis

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  15 mei 2020
Auteur: Yvonne Hofs
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hans-hoogervorst-als-de-centrale-banken-zo-doorgaan-loopt-het-geheid-slecht-af~bbec1a69/


Hans Hoogervorst: 'Als de centrale banken zo doorgaan, loopt
het geheid slecht af'
------------------------------------------------------------
De centrale banken zijn verworden tot de geldautomaten van overheden. 
Dat moet wel uitlopen op een financiele ramp, zegt oud-minister Hans 
Hoogervorst.

Hij zit zich al een tijdje enorm te verbijten, aan de andere kant van 
het Kanaal. Hoewel oud-minister Hans Hoogervorst (64) al vele jaren in 
Londen woont, voelt hij zich zeer betrokken bij het wel en wee in 
Nederland. Over anderhalf jaar, als zijn tweede termijn als voorzitter 
van de International Accounting Standards Board erop zit, wil hij 
terugverhuizen. 'Ik mis Nederland nog steeds', bekent de VVD'er aan de 
telefoon.

Tussen 1994 en 2007 was Hoogervorst een prominente speler in de 
Nederlandse politiek. Ten tijde van de paarse kabinetten was hij 
Kamerlid en een vertrouweling van fractievoorzitter Frits Bolkestein. 
Later ging hij meeregeren, in het kabinet-Balkenende I bekleedde hij de 
post Financien. Daarna ontfermde hij zich over het departement 
Volksgezondheid. Dat hij al dertien jaar geen politieke 
verantwoordelijkheid meer draagt, heeft een groot voordeel: hij kan 
onverbloemder zeggen wat hij denkt.


En wat denkt u?

'De wereld stevent af op een financiele catastrofe. Een catastrofe die 
niet alleen het gevolg is van de coronacrisis, maar ook van het beleid 
van de centrale banken. Zij zijn langzamerhand verworden tot de 
geldautomaat van overheden. In de Verenigde Staten let niemand meer op 
het begrotingstekort. Italie en mogelijk ook andere EU-landen met hoge 
staatsschulden kunnen die schulden nooit op een normale manier 
terugbetalen. Een groot deel van die schuld zal op een gegeven moment 
waarschijnlijk afgeschreven moeten worden. Of de schuld blijft voor 
altijd op de balans van de Europese Centrale Bank (ECB) staan, maar ook 
dat is niet goed. De Nederlandse belastingbetaler is via de ECB namelijk 
deels aansprakelijk voor die schulden. Dus als het fout gaat, draait 
Nederland op voor een deel van de verliezen. Dat is de waarheid, maar er 
is bijna niemand die dat duidelijk zegt.'

Wat hem zorgen baart, is dat grote centrale banken als de Amerikaanse 
Federal Reserve (Fed) en de ECB de marktrente al vele jaren 
omlaagdrukken en daarnaast massaal staatsobligaties opkopen om ook de 
rente op staatsschulden laag te houden. Deze 'monetaire financiering', 
het financieren van staatsschulden met geld dat door een centrale bank 
voor dit doel wordt gecreeerd, neemt door de coronacrisis een nog hogere 
vlucht. Zowel de Fed als de ECB heeft sinds maart nieuwe, massale 
'opkoopprogramma's' opgezet. Met zelfgeschapen geld kopen de centrale 
banken op ongekende schaal schulden op van bedrijven, investeerders en 
overheden. Zo proberen ze te voorkomen dat het financiele systeem en de 
economie bezwijken onder de torenhoge kosten van de coronapandemie.

'Het zeer ruime monetaire beleid is al lang een serieus probleem. 
Eigenlijk is Fed-president Alan Greenspan hiermee al in de jaren tachtig 
begonnen. Hij ging elke economische tegenslag in de VS te lijf met een 
renteverlaging. Een hele generatie beleggers is daardoor opgegroeid met 
de gedachte dat de centrale banken bij elke tegenwind zullen ingrijpen. 
De centrale banken hebben daarmee een enorm groot gat voor zichzelf 
gegraven en dat gat wordt steeds dieper.'


De financiele markten zijn inmiddels volledig losgezongen van de 
economische realiteit, meent Hoogervorst. 'De eerste kruitdampen van de 
coronacrisis waren amper opgetrokken, of de beurzen gingen alweer 
omhoog. Dat kwam doordat de Fed en de ECB meteen alle registers 
opentrokken.'

Het drastisch vergroten van de geldhoeveelheid werd de afgelopen eeuw 
eigenlijk door alle economen als een doodzonde beschouwd. Volgens de 
gangbare economische theorie leidt dit namelijk tot hyperinflatie, een 
extreme stijging van de consumentenprijzen, waardoor de koopkracht van 
geld razendsnel wordt uitgehold. Het aloude schrikbeeld is Duitsland in 
de jaren dertig. De D-Mark verloor toen zo snel zijn waarde dat burgers 
een kruiwagen geld nodig hadden om een brood te kunnen kopen. 
Recentelijker hebben Venezuela en Zimbabwe de verwoestende effecten van 
hyperinflatie ondervonden.

De laatste tijd maken economen zich aanmerkelijk minder zorgen over het 
'inflatiespook'. Een relatief nieuwe economische theorie, Modern 
Monetary Theory (MMT), wint snel terrein. Volgens deze theorie kunnen 
overheden hun uitgaven zonder problemen financieren met geld dat door 
hun eigen centrale bank naar behoefte wordt bijgedrukt. Dit zal pas 
inflatie veroorzaken als de economie op volle toeren draait. Tijdens een 
recessie of crisis is er geen inflatierisico, omdat al het extra geld 
meteen wordt geabsorbeerd door de naar geld hunkerende economie. 
Vergelijk het met een boom die al weken onder droogte lijdt. Als je die 
water geeft, zal de boom ook niet verzuipen, maar in eerste instantie 
juist opbloeien, zeggen de MMT-economen.


Overschat u de risico's van die geldcreatie niet een beetje?

Hoogervorst wijst erop dat er wel degelijk inflatie is, alleen niet van 
het soort dat de meeste mensen als problematisch ervaren. De 
beurskoersen zijn tussen 2009 en begin 2020 vrijwel ononderbroken 
gestegen. 'Er is een enorme inflatie in vermogenstitels: van onroerend 
goed en aandelen. Die prijzen bevinden zich nu op een zeepbelachtig, 
gevaarlijk hoog niveau. Alle centrale bankiers weten hoe gevaarlijk dat 
is. Zo'n zeepbel kan klappen, zoals dat in 2008 gebeurde met de 
Amerikaanse hypotheken. De centrale banken nemen enorme risico's... De 
economie is complex en je weet nooit precies wat de gevolgen zijn van 
beleid. Daarom moet je prudent zijn en niet de randen opzoeken.'

Het is geen wonder dat MMT politici die worstelen met begrotingstekorten 
en hoge staatsschulden als muziek in de oren klinkt. De staatsschulden 
van ontwikkelde landen zijn de afgelopen decennia naar recordhoogte 
gestegen. Nu de kosten van de coronacrisis daar nog bovenop komen, wordt 
de oplossing die MMT-economen bepleiten - gewoon geld bijdrukken om de 
crisisuitgaven te financieren - door steeds meer economen en overheden 
als enige uitweg gezien. In de eurozone komt daar nog een extra argument 
bij: het zou de enige manier zijn om een nieuwe eurocrisis te voorkomen. 
Want Italie en Spanje kunnen de kosten van de pandemie er niet bij 
hebben; hun staatsschuld wordt dan onhoudbaar. Dus moeten Duitsland en 
Nederland financieel bijspringen.


Uit eigenbelang, want bij een nieuwe eurocrisis zijn ook Nederland en 
Duitsland niet gebaat.

Hoogervorst vraagt zich echter af of het geneesmiddel niet erger is dan 
de kwaal. 'De situatie voor Nederland is heel zorgelijk. We zitten in 
een systeem dat overwegend uit schuldenlanden bestaat. Tegelijkertijd 
heeft het sterkste land, Duitsland, er vanwege zijn oorlogsverleden veel 
moeite mee zijn machtspositie te gebruiken. Dat is op zichzelf nobel, 
maar daardoor zitten we nu in een monetaire unie waarbij de sterkste 
landen vaak het onderspit delven. Dat is geen gezonde situatie.

'Alle basisprincipes van het Verdrag van Maastricht zijn met voeten 
getreden. De begrotingsregels in het verdrag zijn nooit goed toegepast 
en de no-bail-outclausule wordt feitelijk genegeerd, nu de ECB op zo'n 
grote schaal staatsschulden opkoopt. En dan kunnen we in wanhoop wel 
gaan zeggen: 'Nu moeten de centrale banken maar geld bijdrukken en dan 
doen we dit allemaal maar', maar dan moeten het ministerie van Financien 
en De Nederlandsche Bank (DNB) wel aan de Nederlandse bevolking 
uitleggen wat de consequenties zijn van dit beleid.'


En die zijn?

'De Nederlandse pensioenfondsen zullen zware klappen krijgen. De 
Nederlandse pensioenen zullen flink worden gekort. Dat besluit zal 
waarschijnlijk over de verkiezingen heen getild worden, maar het zal 
moeten gebeuren omdat de ECB de rente nog heel lang laag wil houden. En 
dan zul je zien dat Nederland, het enige land in de eurozone dat zijn 
pensioensysteem goed op orde heeft, mede door het ECB-beleid gedwongen 
wordt zijn pensioenen te verlagen. Terwijl de staatspensioenen in een 
aantal andere landen overeind worden gehouden, omdat ze indirect 
gefinancierd zullen worden door de ECB. Wie in die landen is straks 
solidair met de Nederlandse gepensioneerden?

'Minister Hoekstra heeft zich in Brussel manmoedig verzet tegen 
eurobonds. Dat heeft hij goed gedaan. Maar dit grootschalige opkopen van 
staatsschulden door de ECB staat gelijk aan eurobonds via de achterdeur. 
Eurobonds bestaan dus feitelijk al. Ze staan op de balans van de ECB. 
Dat wordt de Nederlandse bevolking niet goed uitgelegd, daar praat men 
niet over.'

Een aantal bekende economen, onder wie voormalig CPB-directeur Coen 
Teulings, stelt dat een hoge staatsschuld (en daarmee schuldendeling in 
de eurozone via eurobonds) niet zo'n groot probleem hoeft te zijn. 
Teulings verwijst bijvoorbeeld vaak naar Japan. Dat land heeft een zeer 
hoge staatsschuld, maar kent toch amper inflatie. De Japanse centrale 
bank financiert al dertig jaar lang een groot deel van de Japanse 
overheidsuitgaven zonder dat dit tot rampen heeft geleid. Wel kampt het 
land al drie decennia met een stagnerende economie. De casus Japan wordt 
ook door MMT-aanhangers vaak aangehaald als bewijs voor hun theorie.

Maar dat monetaire financiering in Japan al dertig jaar geen grote 
ongelukken veroorzaakt, overtuigt Hoogervorst niet. 'Het is ook lang 
goed gegaan met het bankensysteem, terwijl de buffers van de banken al 
sinds de jaren tachtig slonken. Toen de kredietcrisis in 2008 uitbrak, 
had ING maar 2 procent eigen vermogen, wat natuurlijk krankzinnig was. 
Hoe langer het goed blijft gaan, hoe extremer de situatie wordt. Totdat 
het vertrouwen opeens helemaal weg is. Zo gaat dat.'

Andere economen claimen dat de ECB de kosten van de coronacrisis kan 
financieren door eeuwigdurende obligaties van eurolanden op te kopen. En 
Willem Buiter, economisch adviseur van zakenbank Citigroup, heeft een 
nog radicaler plan: helikoptergeld.

Eeuwigdurende obligaties zijn staatsleningen die landen nooit hoeven af 
te lossen, dus waarover ze alleen rente betalen. Die rente kan de ECB 
aan de eurolanden 'terugschenken' door middel van dividenduitkeringen. 
De negentien eurolanden zijn via hun nationale centrale banken immers 
aandeelhouders van de ECB. Zo blijven de kosten van de coronacrisis 
eeuwig op de balans van de ECB staan en kost de corona-uitbraak de 
eurolanden feitelijk niets.

Buiter vindt dat de ECB alle eurolanden een bedrag ter grootte van 20 
tot 30 procent van hun bbp moet schenken. De centrale bank kan het 
benodigde bedrag (2.600 tot 3.900 miljard euro) met een paar aanslagen 
op het toetsenbord uit het niets creeren en overmaken op de bankrekening 
van de negentien eurolanden. Ook dit is een vorm van gratis geld. Als de 
eurolanden de kosten van deze crisis met leningen moeten financieren, 
legt dat volgens Buiter een te zware hypotheek op de toekomst van de 
volgende generaties Europeanen.


Deze economen komen met creatieve oplossingen. Vraagt deze unieke crisis 
daar niet om?

'Natuurlijk moeten overheden en centrale banken inspringen in deze 
moeilijke tijden. Het probleem is alleen dat zij de afgelopen tien jaar 
al veel kruit hebben verschoten door de staatsschulden zo ver te laten 
oplopen en de rente zo sterk te verlagen. Als alle landen deze crisis 
waren ingegaan met een staatsschuld van 48 procent van het bbp, zoals 
Nederland, hadden ze de kosten veel beter kunnen opvangen. Nu worden we 
afhankelijk van steeds extremer beleid. Als centrale banken straks meer 
dan de helft van alle staatsschulden opkopen, zullen politici alle 
noodzakelijke hervormingen op de lange baan schuiven.'

'Feitelijk is dit een bail-out van landen met hoge schulden. Die kunnen 
nu ongestraft schulden blijven maken. Dat is klassieke moral hazard: het 
geven van verkeerde gedragsprikkels. Daarom is dit politiek zo 
ongelooflijk naief van die economen. Als ik Coen Teulings in Buitenhof 
hoor zeggen dat de Italiaanse staatsschuld eigenlijk nog vrij laag is in 
vergelijking met die van Japan, en dat Japan toch uitstekend omgaat met 
al zijn economische problemen, dan denk ik: hoe kan een econoom dat 
zeggen?

'Als je zegt: het doet er niet toe hoe hoog de schuldenniveaus zijn in 
een economie, dan wordt alles makkelijk. Maar alle financiele crises uit 
het verleden zijn veroorzaakt door een combinatie van een te hoog 
schuldenniveau en te hoge prijzen van vermogenstitels. Van de 
tulpenmanie uit de 17de eeuw tot de kredietcrisis van 2008. Waarom zou 
het deze keer dan wel ongestraft kunnen doorgaan? Dit is toch gewoon 
gezond verstand?

'Als Japan de oplossing heeft - dat land is op weg naar een staatsschuld 
van 250 procent van het bbp - waarom dan niet 300 of 400 procent? En als 
Willem Buiter gelijk heeft, waarom geven we dan niet alle burgers een 
basisinkomen van 50 duizend euro en laten dat door de ECB financieren? 
Dus serieuze economen dragen dit soort redeneringen uit, terwijl de 
normale burger donders goed weet: dit kan niet goed gaan. Als er geen 
grenzen meer gesteld worden aan die schuldenmakerij, leidt dat vroeg of 
laat tot een implosie. Dan wacht ons een nog veel grotere crisis.'

Is dit geen redenering van het hellend vlak? Buiter spreekt over een 
eenmalige noodgreep, niet over permanente monetaire financiering. En wat 
is het alternatief? Als landen hun staatsschuld niet meer kunnen 
betalen, heeft dat ook dramatische gevolgen.

Het hellend vlak is in de politiek een reeel risico, betoogt 
ervaringsdeskundige Hoogervorst. Alleen al het feit dat overheden 
structureel meer begrotingstekorten dan -overschotten realiseren, 
bewijst dat volgens hem. Ook de centrale banken hebben de rente de 
afgelopen veertig jaar veel vaker verlaagd dan verhoogd en hebben de 
geldhoeveelheid per saldo steeds verder verruimd, niet verkrapt. 'Niets 
is zo permanent als een tijdelijk overheidsprogramma', zei de 
Amerikaanse econoom Milton Friedman ooit.

Het gevaar van het hellend vlak is in de eurozone extra groot, 
waarschuwt Hoogervorst. De Zuid-Europese lidstaten en Frankrijk ijverden 
immers al geruime tijd voor de eurocrisis voor schuldendeling met 
Duitsland en Nederland. Ook pleiten ze al lang voor het versoepelen van 
de begrotingsregels en voor een ruime geldpolitiek van de ECB. Achter 
deze 'eenmalige' noodoplossing zit dus een structurele politieke wens. 
Dat vergroot de kans dat de uitzondering regel wordt.

'Het kabinet moet beter uitleggen wat de risico's voor Nederland zijn. 
Dat zal de mensen in Nederland ongerust maken, maar dan kunnen Hoekstra 
en Rutte met nog meer kracht in Brussel zeggen: 'Jullie willen 
eurobonds, maar dat krijgen we in eigen land niet verkocht. Als we 
hiermee instemmen, komen de Nederlandse kiezers in opstand.' Zolang je 
dingen tegenover de burgers een beetje vaag houdt, kun je als politicus 
op korte termijn weer instemmen met bepaalde zaken zonder dat je er last 
mee krijgt. Maar uiteindelijk loopt het toch een keer fout. Het is voor 
een politicus nooit goed als men achteraf zegt: 'Waar was u toen dit 
allemaal gebeurde?''


Maar wat is nou uw oplossing voor deze crisis? In plaats van alleen maar 
kritiek te leveren...

'Nogmaals: ik snap dat overheden en centrale banken moeten optreden, 
maar aan dat opkopen van staatsschulden door de ECB zouden op zijn minst 
voorwaarden gesteld moeten worden. De landen die de ECB te hulp schiet, 
zouden als tegenprestatie economische hervormingen moeten doorvoeren, 
bijvoorbeeld in hun pensioenstelsels. Dat gebeurt nu helemaal niet. Nu 
de ECB staatsschulden zo goedkoop maakt, zal het zelfs voor politici in 
Nederland moeilijk worden draagvlak voor hervormingen te creeren. Welke 
minister van Financien gaat het Nederlandse parlement er nog van 
overtuigen dat we moeten bezuinigen als de hoogte van de staatsschuld er 
klaarblijkelijk niet meer toe doet? Terwijl we er de afgelopen decennia 
veel profijt van hebben gehad dat we in Nederland altijd hebben hervormd 
als dat nodig was. In de jaren tachtig had Nederland hetzelfde bbp per 
hoofd van de bevolking als Frankrijk. Nu is ons bbp per capita 22 tot 25 
procent hoger dan het Franse. En dat komt doordat wij noodzakelijke 
hervormingen hebben doorgevoerd, terwijl dat in Frankrijk meestal spaak 
liep.

'Dit monetair en budgettair nihilisme leidt op zijn best tot langdurige 
economische stagnatie. Op zijn best. Maar ik vrees dat... Uiteindelijk 
gaat er iets onvoorspelbaars gebeuren. Ik weet niet of dat hoge inflatie 
of een grote depressie is, maar dit kan gewoon niet goed aflopen. Gratis 
geld bestaat niet, er is altijd een prijs.'

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.