[D66] Terugkijken: Interview met Van Dissel (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #213)

Sat Jun 6 10:41:36 CEST 2020

Bron:   Volkskrant
Datum:  6 juni 2020
Auteur: Maarten Keulemans
URL:    
https://www.volkskrant.nl/wetenschap/jaap-van-dissel-de-corona-adviseur-des-vaderlands-en-dan-weet-je-dit-wordt-bijna-onmogelijk-om-te-beheersen~bd3682bb/

Jaap van Dissel, de corona-adviseur des vaderlands:
'En dan weet je: dit wordt bijna onmogelijk om te beheersen'
------------------------------------------------------------

Sinds de uitbraak van de corona-epidemie is viroloog Jaap van Dissel met 
zijn kalme stem en erudiete uitstraling uitgegroeid tot de behandelend 
arts van Nederland. Echt goed nieuws voor de patient heeft hij nog niet. 
'Het is een illusie te denken dat het virus verdwijnt.'

Een halfjaar geleden is het nu dat de wereld voor het eerst vernam dat 
er in Wuhan een nieuw coronavirus was opgedoken. In de maanden die 
volgden, zou het virus de wereld - en Nederland - op zijn kop zetten. 
Tijd voor een tussenstand, met wetenschapsadviseur van het kabinet Jaap 
van Dissel. 'Er waren niet veel vrijheidsgraden om dit heel anders te 
doen'.

Meneer Van Dissel, het is komend najaar, de r komt weer in de maand. En 
het coronavirus grijpt weer om zich heen, net als in februari. Wat is er 
dit keer anders?

'Hopelijk hebben we dan een heleboel dingen op orde om dit in de kiem te 
kunnen smoren. Beter testbeleid en een uitstekend systeem van bron- en 
contactonderzoek. Dat is tegen die tijd natuurlijk anders dan toen we 
voor het eerst met dit virus geconfronteerd werden.'

Zal het genoeg zijn om het virus in bedwang te houden?

'Dat weet ik echt niet. Hoe het loopt, kunnen we gewoon niet met 
zekerheid zeggen. We zien dat 5,5 procent van de Nederlanders 
geinfecteerd is geweest. Dat betekent dat haast 95 procent er nog 
gevoelig voor is. Ik heb niet het idee dat we klaar zijn.'

Een tweede golf is een reeel gevaar.

'Het is niet zozeer de tweede golf, het is gewoon dat je weet dat het er 
nog is. Dit is een pandemisch virus, in talloze landen nog zeer 
nadrukkelijk aanwezig. We zijn op nog geen enkele manier aan het einde 
van de bestrijding.'

De corona-adviseur des vaderlands is neergestreken in een werkcel op het 
ministerie waar hij sinds februari kind aan huis is, dat van 
Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Een soort beroemdheid is hij 
geworden: de zorgvuldig formulerende, erudiete, wat studieuze professor 
met de witte baard die in maart ineens naast premier Rutte stond. Hij is 
het die, als hoofd van het 'outbreak management team', als geen ander de 
medische wetenschap vertolkt aan de Haagse vergadertafels. De stem kalm 
en emotieloos, de blik altijd op ernstig: de rol van behandelend arts 
van Nederland past hem goed.

De adviezen van het OMT zijn 'heilig', zei Mark Rutte bij een van zijn 
persconferenties. Eigenlijk zei Rutte: ik geef het roer van de BV 
Nederland aan het OMT. Is dat niet ongemakkelijk?

'Dat vind ik overdreven gesteld. Het ging om de context waarin hij die 
uitspraak deed: in dit opzicht luisteren we nu naar adviezen van het 
OMT. In het begin was het spannend, met al die stijgende getallen. Dan 
is het allemaal meer technisch gericht dan in latere fasen. Op een 
gegeven moment heb je geen tijd om wekenlang te confereren over allerlei 
vragen. Het is meer: nu moeten we dit doen, we denken dat het mis 
loopt.'

Het geeft uw rol en die van het OMT wel politieke lading. Zie de 
stekelige reacties die u soms krijgt. Van Dissel vindt zus, Van Dissel 
vindt zo, we mogen geen mondkapjes van Van Dissel, heet het dan al snel.

'Kijk, ik ben ook niet gek, natuurlijk voel je die spanning wel. Maar 
mijn opvatting over het OMT is helder. We hebben een verzameling experts 
samengebracht die, in wisselende samenstelling, adviezen uitbrengt over 
hoe je het virus het beste kunt bestrijden. En daar ben ik nou eenmaal 
het boegbeeld van.

'Je moet je trouwens wel realiseren hoe beperkt de keuzemogelijkheden 
zijn aan het begin van zo'n uitbraak. Infectieziektebestrijding is ook 
gewoon een praktisch vak. Er waren binnen de wetenschap niet veel 
vrijheidsgraden om dit heel anders te doen.'

Ik wil u meenemen naar het begin, eind januari. Het coronavirus heeft 
zich verspreid over elf landen, vijfduizend mensen zijn ziek, ruim 
honderd gestorven. Twittert het RIVM aan een bezorgde burger: 'De ziekte 
lijkt, met wat we nu weten, niet heel besmettelijk en niet makkelijk van 
mens op mens overdraagbaar.'

Hij schiet in de lach. 'Het zijn niet mijn tweets... Maar het is 
natuurlijk een terechte vraag. Als je met de kennis van nu terugkijkt, 
moet je vaststellen dat we een hele ontwikkeling hebben doorgemaakt in 
ons denken over dit virus.

'Ik kan me de allereerste berichten uit China nog goed herinneren. Die 
luidden: dit verspreidt zich niet makkelijk van mens op mens. Zo is het 
begonnen. Ook de WHO rapporteerde: dit is een lokale uitbraak, een virus 
dat is overgegaan van dier op de mens, en daar lijkt het meestal dood te 
lopen.'

'Vlak voor Chinees Nieuwjaar, op 25 januari, werden in Wuhan allerlei 
maatregelen afgekondigd. Het effect was dat eenderde van de bevolking 
uit Wuhan vertrok en zich over China verspreidde. Dat leidde tot 
verspreiding. En het gaf ons het idee: wacht eens even, het kan zich dus 
wel van mens op mens verspreiden!'

Was de uitbraak in Nederland te vermijden, denkt u?

'Nee. In Italie bleek de verspreiding in de beginfase vele malen breder 
dan op dat moment bekend was. Nu we het hebben kunnen reconstrueren, 
begrijpen we dat er een heleboel mensen naar ons land zijn teruggekomen 
die daar op vakantie waren geweest. Er hebben ook Italiaanse 
vakantiegangers carnaval gevierd, die hebben het daar gedurende de 
carnavalsdagen verspreid. Dus had je dit kunnen voorkomen? Ik zou niet 
weten hoe. Omdat je toen niet wist dat dit incubeerde.'

Waarom eigenlijk niet? Nu zou je zeggen: hadden we die mensen maar voor 
de zekerheid in quarantaine gezet. Destijds was de lijn: pas melden als 
u ziek bent.

'Je moet begrijpen, alles wat we deden was gebaseerd op de 
gevalsdefinitie die vanuit de WHO en China werd gepropageerd. Die 
luidde: koorts, en vaak lagere luchtwegklachten. Totdat het Jan 
Kluytmans van het Amphia Ziekenhuis in Breda begon op te vallen dat er 
ook mensen waren met heel weinig klachten. Dat was iets heel nieuws. We 
hebben toen in een weekend een onderzoek gedaan onder zorgverleners van 
de Brabantse ziekenhuizen met milde klachten: 4 procent had het virus. 
Dat heeft ons geweldig veel inzicht gebracht.'

U schrok zich rot.

'Het was het eerste onderzoek wereldwijd dat zo werd uitgevoerd. En het 
was toch wel een paradigmaverandering. Het onderzoek maakte dramatisch 
duidelijk: dit is totaal anders dan sars, waarbij mensen altijd naar het 
ziekenhuis kwamen, zodat je ze kunt isoleren. Covid speelt zich vaak af 
onder de medische radar. Niet iedereen die het doormaakt gaat zelfs maar 
naar de huisarts. Dan weet je: het wordt bijna onmogelijk om dit te 
beheersen.'

Welke inschattingsfout heeft u achteraf gezien gemaakt?

'Dat kun je pas zeggen als je over een jaar of zo evalueert. Een van de 
belangrijkste dingen die we hebben gedaan, is Brabant vragen om binnen 
te blijven, zodat je de ziektegevallen beperkt tot de huishoudens. 
Opmerkelijk genoeg zie je vanaf dat moment ook dat de R0-curve (maat 
voor verspreidingssnelheid van het virus, red.) begint te dalen.'

Toen Wuhan begon met een lockdown, keek de hele wereld verbaasd op. 
Daarna namen haast alle landen het over, met enorme economische en 
andere schade als gevolg. En eerlijk is eerlijk, dat heeft vooral 
ouderen gered. Van de zesduizend doden in ons land zijn er 15 onder de 
40, constateert medisch-ethicus Erwin Kompanje in de Volkskrant. Had het 
niet een tandje minder gekund?

'Dat wil ik toch nuanceren. De vraag is wat er was gebeurd als je had 
gezegd: laat maar gaan. Je moet je realiseren dat dit virus iedereen kan 
treffen. En als het 80 of 90 procent van de mensen raakt, dan gaat ook 
een belangrijk deel daarvan naar de ic. De zorg was dan overrompeld 
geweest en ook jongeren waren geraakt: bij een gewoon griepseizoen 
belanden er ook altijd jongeren op de ic. Het gaat dus niet alleen om de 
mensen die komen te overlijden. Ik vraag me af of men zich dat wel 
voldoende realiseert.'

Begin april bleek opeens dat het virus om zich heen greep in de 
verpleeghuizen. Wat is daar mis gegaan?

'Dat is nu typisch zoiets wat goed moet worden bekeken. In de 
verpleeghuizen hebben we een groep buitengewoon kwetsbare personen. Een 
van de vragen die we hebben, is of de hoeveelheid virus waarvan je ziek 
wordt voor die kwetsbare groepen misschien niet vele malen lager ligt 
dan voor niet-kwetsbare groepen. Dat zou betekenen dat het buitengewoon 
ingewikkeld was om dit te voorkomen. Want of een interventie - 
mondkapjes, testen, of wat dan ook - het had kunnen keren, is zeer de 
vraag.'

Bij de verpleeghuizen voelt men zich achtergesteld, vergeten, genegeerd. 
Alle aandacht ging naar de ic's. Terwijl het virus op sommige 
verpleeghuisafdelingen complete slachtingen aanrichtte.

'Dat kan ik me voorstellen, maar ik weet niet of het helemaal terecht 
is. De vraag is of je het had kunnen voorkomen. Je moet beseffen dat er 
eigenlijk in alle westerse landen opmerkelijk veel infecties en 
sterfgevallen in de verpleeghuizen waren. Ik begrijp de frustratie als 
je daar werkt en je ziet de moeite die wordt gedaan voor andere 
patientengroepen.'

Er volgt een zin zoals alleen Van Dissel die kan zeggen: 'Maar misschien 
zijn die doelen niet op dezelfde wijze bereikbaar geweest.'

Had er niet veel meer getest moeten worden?

'Kijk, niemand is tegen testen, maar de tests moeten wel aanwezig zijn. 
En in het begin van de uitbraak werd alle testcapaciteit opgekocht door 
de landen die het eerst geraakt werden, zoals Italie en Duitsland. Er 
was gewoon schaarste op de wereldmarkt. Op een gegeven moment was het zo 
dat de testcapaciteit drukte op de reguliere ziekenzorg. Ik bedoel, bij 
mensen met andere aandoeningen moet je ook bepaalde dingen testen.'

'Wat ik wel zie, is dat men vaak verwijst naar richtlijnen van het RIVM 
(die tot begin april het testen op corona in het verpleeghuis 
ontraadden, red.). Maar wij maken richtlijnen voor de publieke ruimte. 
Dat betekent niet dat een individuele arts ook maar enige beperking 
heeft op wat hij aanvraagt. Elke arts kan gewoon een test aanvragen.'

Wat is nu eigenlijk de grote lijn in de strijd tegen corona? Zijn we 
bezig het virus weg te krijgen, of accepteren we dat het rondgaat?

'Die vraag suggereert dat we het helemaal in de smiezen hebben, dat dit 
maakbaar is. Dat er een knop is: nu zet ik het virus wat lager, nu zet 
ik hem naar nul. Ik heb niet die illusie. We hebben met zijn allen 
gezorgd dat het virus onder controle kwam, daarin onderscheiden we ons 
niet van een heleboel andere landen. Als we het hadden willen uitroeien, 
hadden we misschien veel langer met die lockdown door moeten gaan, en 
hadden we vervolgens moeten zorgen dat er niemand meer de grens over 
komt. Persoonlijk lijkt me dat in Nederland, zo ongeveer het 
internationale knooppunt, onmogelijk.'

'Bovendien is de realiteit dat het in landen waar het schijnbaar leek te 
lukken om het virus uit te roeien - Singapore, Zuid-Korea - gewoon niet 
is gelukt. Er blijken zich in zo'n land dan toch gemarginaliseerde 
groepen te bevinden waar het virus zich schuilhoudt en waarvandaan de 
infectie weer terugkomt.'

Dus toch wachten op die vermaledijde groepsimmuniteit.

'Uiteindelijk is dat natuurlijk toch nog steeds het vergezicht. Omdat 
dit een pandemisch virus is, is het denk ik een illusie om te denken dat 
het wel verdwijnt. En dat betekent dat je toch immuniteit moet opbouwen. 
Of het vaccin is er eerder.'

Hoe schat u dat in? We hebben het hier over een klasse virussen waar nog 
nooit een effectief vaccin tegen is gemaakt.

'Ik denk dat veel mensen ook wel een vaccin tegen verkoudheid hadden 
willen hebben, wat in een aantal gevallen ook een coronavirus is. Toch 
is dat niet gelukt. En het eerste vaccin uit Oxford is nou ook niet zo 
geweldig, is inmiddels gebleken. Dus we zullen het moeten afwachten.

'Aan de andere kant: zoveel mensen doen hier onderzoek naar, dat ik 
eigenlijk wel vertrouwen heb dat het uiteindelijk gaat lukken. Maar de 
verwachting dat het lukt in een paar maanden, zou ik willen temperen.'

--------
(c) 2020 DPG Media B.V.