[D66] Interview: Van Dissel (Wuhan Coronavirus 2019-nCoV #495)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Algemeen Dagblad
Datum:  31 december 2020
Auteur: Niels Klaassen
URL:    
https://www.ad.nl/binnenland/van-dissel-over-versoepelingen-in-februari-een-spannende-periode~abc40c9c/?referrer=https://embed.scribblelive.com/


Van Dissel over versoepelingen in februari: 'Een spannende periode'
-------------------------------------------------------------------
Als de coronabesmettingen na deze lockdown onverhoopt weer snel oplopen, 
zal eerder worden ingegrepen. De signaalwaarden op het coronadashboard 
gaan omlaag. Dat zegt RIVM-directeur Jaap van Dissel in gesprek met deze 
site.

Critici stellen dat Nederland het virus dit najaar te lang heeft laten 
voortwoekeren, waarna alleen nog deze zware lockdown mogelijk was.

De voorzitter van het Outbreak Management Team bestrijdt dat er 
getreuzeld is, maar vindt wel dat na toekomstige versoepelingen eerder 
ingegrepen moet worden als het aantal besmettingen toeneemt. 'De 
signaalwaarden gaan naar beneden, zodat je eerder overgaat op strengere 
maatregelen. Nu bleken die waarden toch uit te nodigen om steeds verder 
op te rekken.'

De alarmbellen op het dashboard staan nu op zeven besmettingen per 
100.000 inwoners per dag, en dagelijks veertig ziekenhuis- en tien 
ic-opnames. Bij die aantallen zijn maatregelen logisch, maar toch 
gebeurde dat afgelopen najaar niet automatisch. Inmiddels worden alle 
waarden fors overschreden.

2020, een jaar dat we vooral door corona nooit zullen vergeten. Tot 31 
december schrijven onze verslaggevers verhalen over grote en kleine 
gebeurtenissen, over verdriet en hoop, over ruzie en over liefde in het 
nieuwsjaar dat nu bijna achter ons ligt. Dit was 2020

Dus gaan de drempels omlaag, al is nog onduidelijk met hoeveel. Van 
Dissel: 'Wel vraag ik me af wat de reactie is als je adviseert om heel 
snel een heel zware maatregel te nemen. 'Moeten we nu alweer in 
lockdown, de aantallen zijn beperkt?' hoor je dan waarschijnlijk.'

De RIVM-directeur verwacht dat door de lessen van corona de 
infectieziektebestrijding en de zorgcrisisstructuur verandert. 'Je wil 
eigenlijk al kunnen zien welke virussen in de dieren rondgaan die 
potentieel kunnen overspringen. Maar tegelijkertijd kijk je ook naar 
zaken als mondkapjes, andere voorraden en medicijnen: nu zijn we vaak 
afhankelijk van China en India. (...) In het voorjaar bleek gewoon dat 
een pandemie in deze omvang ons voorstellingsvermogen te boven ging. Het 
begrip lockdown bestond hier niet eens.'

Capaciteitsproblemen zullen bij een volgende pandemie niet zo'n 
prominent probleem meer moeten zijn. 'Zo is het testen in Nederland 
klassiek ingericht rond relatief kleinschalige microbiologische labs bij 
ziekenhuizen. Dat functioneert uitstekend in vredestijd, maar naarmate 
massaal testen meer nodig is, gaat dat kraken. Dat geldt ook voor de 
GGD's, die decentraal werken en telkens moesten opschalen. En dan stuit 
je gaandeweg steeds op een volgende zwakke schakel: beperkte 
testcapaciteit, de grenzen van de ic-capaciteit, tekort aan 
beschermingsmiddelen.'

Als het niet over corona gaat, veranderen de stem en houding van Jaap 
van Dissel (1957) een beetje. Dan oogt hij ontspannen. Als de 
RIVM-directeur over de crisis praat, de bestrijding van het virus, zit 
hij rechtop, staat alles op standje serieus, is het wikken en wegen.

Maar als het even over zijn fascinatie voor sterrenkijken gaat, over de 
absurdistische coronaspecial van South Park ('er zitten een paar erg 
grove scenes in') of over zijn hobby om parafernalia van oude 
infectieziekten te verzamelen, dan zit er een andere Van Dissel. Dan is 
er meer ontspanning, praat hij makkelijker. 'Ik heb gisteren nog even 
gekeken met de telescoop', zegt Van Dissel als hij foto's van Saturnus, 
de maan en planeet Jupiter op zijn iPhone laat zien. 'Saturnus en 
Jupiter lijken in een lijn te staan, conjunctie heet dat.' Dat komt maar 
eens in de zoveel eeuwen voor. 'Dat heb ik gisteren alvast even 
meegepakt.'

De nachtelijke kijksessies in het heelal kunnen helpen om de aardse 
beslommeringen even te vergeten. Al lijkt Van Dissel in crisisjaar 2020 
amper van zijn stuk te brengen. Minister Bruins viel letterlijk om, 
opvolger De Jonge oogt soms afgemat. Maar Van Dissel ziet er nog steeds 
hetzelfde uit, slechts een keer raakte hij uit balans en werd hij boos 
(daarover later meer). Maar verder blijft hij stoicijns, geduldig. En 
dat terwijl hij on-Nederlandse lockdowns moet adviseren, ziekenhuizen 
vol raken, nieuwe virusvarianten opkomen, en de temperatuur op Twitter 
en aan talkshowtafels tot boven het kookpunt stijgt. Inmiddels is Van 
Dissel een BN'er en rijdt de politie uit voorzorg 'een extra rondje' bij 
de hoogleraar door de straat.

Maar van nervositeit of emotie is bij de OMT-voorzitter niks te merken. 
Hij weigert zichzelf Enorm Belangrijk te vinden, weet viroloog Marion 
Koopmans. Tegen haar zegt hij een keer terloops: 'Jullie vinden jezelf 
allemaal veel te belangrijk. We zijn allemaal maar kleine radertjes'. 
'Typisch Jaap', zegt Koopmans: 'Als anderen boos of opgewonden doen, 
relativeert hij altijd.'

Je kunt misschien weinig anders als je dagelijks merkt hoe nietig de 
aarde is in het sterrenstelsel, als geschiedenisboeken beschrijven hoe 
door de eeuwen heen infectieziekten komen, maar vaak ook weer gaan. Op 
zijn kamer in het Leidse ziekenhuis - Van Dissel leidt een dag in de 
week ook de polikliniek voor afweerstoornissen - bespreekt de 
RIVM-topman de corona-aanpak en zijn eigen rol.


Het vaccin wordt als grote verlosser gepresenteerd. Maar we hobbelen 
achteraan. Wat vindt u daarvan?

'Ik weet het niet hoor, dat moet je aan de beleidsmakers vragen... Nou 
ja, dat er zo snel vaccins zijn, dat vind ik echt een triomf van de 
wetenschap. Voor de pokken hebben we eeuwen moeten wachten, nu is het 
acht maanden na een nieuwe ziekte en hebben we effectieve vaccins. 
Ongekend. Maar nu moet het nog een triomf van de publieke 
gezondheidszorg worden. Wat heb je aan een vaccin als niet iedereen het 
kan krijgen op de juiste manier? Dat vergt veel voorbereiding, 
logistiek, je zit met koeling, registratie. Moet je dan kijken naar 
andere landen die een week of twee eerder zijn? Kranten vinden dat 
misschien interessant, ik niet.'


Nou ja, mensen snakken naar het vaccin. Elders pakken ze het groots aan, 
met  ronkende missienamen. Een vriend van u zegt ook: er mag best wat 
meer elan in de boodschap. Yes we can.

'Dat ben ik wel met hem eens, hoor. Ik vind het ook echt een geweldige 
prestatie dat we binnen no time zoveel kansrijke vaccins hebben, dat 
betekent dat er ergens iets heel goed gaat.'

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
SLEUTELMOMENT 1 - Zondagmiddag 8 maart - Uden

De laatste zondag in het oude Nederland is cruciaal voor de verdere 
corona-aanpak. Ruim een week na 'patient zero' wordt duidelijk dat het 
coronavirus als een sluipmoordenaar is binnengekomen. Na onderzoek in de 
Brabantse ziekenhuizen blijkt dat de hele strategie anders moet: van 
alleen isolatie van zieken naar voorzorgsmaatregelen voor de massa. Het 
besef landt in de periode dat bijna elke nieuwe ic-patient nog los in 
het nieuws komt en premier Rutte de families van de eerste 
coronaslachtoffers apart condoleert via Twitter. Van Dissel: 'Toen bleek 
dat het virus ook onder de radar rondging. Dat betekende een enorme 
omslag.'
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Nu zitten we in de strengste lockdown tot dusver. Is er niet te laat op 
de rem getrapt?

'Dat weet ik niet. In de zomer is veel vrijgegeven, was het uitproberen 
wat kon en wat niet kon. Daarna liepen de aantallen op. En dan merk je 
in september en oktober dat de maatregelen die eerder nog effectief 
bleken niet meer zoveel impact hebben. Het urgentiegevoel leek ook 
minder, je zag meer mensen op straat, bij de winkels. Dat is 
frustrerend, ja. Eerst ging het makkelijker dan nu.'


Had eerder ingegrepen, zeggen critici. Als je weken achtereen 
verdubbelingen ziet, dan moet je toch maatregelen nemen?

'Zeker: de signaalwaarden (aantal infecties en ziekenhuisopnames per dag 
waarna maatregelen volgen, red.) gaan ook naar beneden, dat is besloten. 
Zodat je eerder overgaat op maatregelen. Nu bleken die toch uit te 
nodigen om steeds wat verder op te rekken.'

'Maar zelfs dan vraag ik me af wat de reactie is als je adviseert om 
heel snel een heel zware maatregel te nemen. 'Moeten we nu alweer in 
lockdown, de aantallen zijn beperkt', hoor je dan waarschijnlijk. Maar 
Ierland heeft zo'n systeem van snelle, harde lockdowns, daar gaat het nu 
best goed. Het kan dus een aanpak zijn, al is dat wel weer een eiland 
met een eigen cultuur. Wij wetenschappers schamen ons er niet voor om 
van opvatting te veranderen. Voor ons betekent dat winst en vooruitgang, 
in de politiek is het een doodzonde.'


Van Dissel kreeg dit jaar meer dan ooit met de politiek te maken. Tig 
zondagen moest hij naar het Catshuis komen om ministers bij te praten, 
in de Tweede Kamer legde hij in technische briefings uit hoe het ervoor 
stond met de R-waarde, waar het virus vooral rondging en wat de komende 
weken zou volgen. Op het Binnenhof maakte hij ook kennis met Haagse 
lekkages: wat op zondag in een vertrouwelijk overleg in het Catshuis 
besproken werd, kwam al snel in de media terecht. 'Dan was op zondag al 
overal te lezen wat er beleidsmatig besloten zou worden, terwijl ons OMT 
op maandag nog aan de inhoudelijke discussie moest beginnen. Lag soms 
alles al op straat. Dat is buitengewoon irritant, schrijf dat gerust op, 
ik vind het niet kunnen.'

Het OMT werd dit najaar daarom naar vrijdag verplaatst, dus voor de 
Catshuissessies. Al blijkt het expertteam ook niet waterdicht. Als in de 
media OMT'ers anoniem klagen dit najaar, wordt Van Dissel boos. Het is 
de enige keer dat collega's hun voorzitter uit zijn slof zien schieten. 
'Ik vind dat ondermijnend. Ik wil dat iedereen binnen het OMT alles kan 
zeggen en in vertrouwen, zonder aarzeling. Als er dan zaken uitgespeeld 
worden via de media vind ik dat heel vervelend.' Toch heeft hij er 
'niemand uitgeschopt', zegt een ander OMT-lid. 'Het feit dat de club er 
nog is, zegt ook wat over Jaaps stuurmanskunst.' In Belgie zijn ze 
inmiddels toe aan hun vierde variant van de corona-adviesraad.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
SLEUTELMOMENT 2 - Vrijdagmiddag 18 september 13.15 uur

Al maanden bonken de leden van het 'Red Team' op de deur van VWS en het 
OMT. De groep - bestaande uit onder anderen voormalig hoofdinspecteur 
Gezondheidszorg Wim Schellekens en veld-epidemioloog Amrish Baidjoe - 
heeft vandaag dan eindelijk een virtueel overleg met Jaap van Dissel. 
Maar het onderhoud duurt nog geen drie kwartier en de boodschap van de 
RIVM-directeur is niet mis te verstaan: dank voor het meedenken, maar 
een vervolgafspraak of formele rol voor het Red Team zit er wat Van 
Dissel betreft niet in.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

U bent tegen verbreding van het OMT met economische of 
gedragswetenschappelijke expertise, het Red Team is niet welkom. Pakken 
we de crisis wel breed genoeg aan?

'Het OMT gaat over de medisch-epidemiologische aspecten van het 
bestrijden van de uitbraak. Daar kun je niet een enkele 
gedragswetenschapper of econoom aan toevoegen, dan vermeng je binnen het 
OMT allerlei belangen. Terwijl juist de politiek die verschillende 
adviezen bij elkaar moet brengen. En dat gebeurt ook wel: het ministerie 
van Volksgezondheid krijgt ook input van anderen, de planbureaus.'


Wat zult u niet missen als deze crisis voorbij is?

'Wat er allemaal in de pers gaande is. Neem die mondkapjes. Op enig 
moment ging het nergens anders meer over aan talkshowtafels, zo vaak dat 
we als OMT zeiden: neem er nu een besluit over politiek, dit 
gediscussieer zit de crisisaanpak in de weg. Het werd ook volledig op 
mij geprojecteerd, terwijl: ik heb niks voor en niks tegen een 
mondkapje. Je ziet in landen waar het mondkapje gedragen wordt, dat het 
verloop niet anders is geweest. Maar zo'n discussie wordt maar groter en 
groter.'


Wat zijn de lessen? Voor uzelf en het RIVM?

'Er zal ongetwijfeld veel veranderen, van de surveillance van zulke 
virussen rond dierenmarkten tot aan de vaccinontwikkeling. Je wil naar 
een situatie waarbij je eigenlijk al kunt zien welke virussen in de 
dieren rondgaan die potentieel kunnen overspringen naar de mens. Maar je 
kijkt ook reactief, naar zaken als mondkapjes en medicijnen. Nu zijn we 
vaak afhankelijk van China en India voor grondstoffen bijvoorbeeld. Dat 
zijn wel langjarige plannen: een mondkapjesfabriek staat er niet morgen. 
Toch moet je het wel overwegen.'


Op veel fronten waren we totaal niet voorbereid. Terwijl jullie als 
experts al lang voorspellen: zulke virusuitbraken zijn logisch in een 
globaliserende wereld.

'Dat wel, maar in het voorjaar bleek gewoon dat een pandemie in deze 
omvang ons voorstellingsvermogen te boven ging. Het begrip lockdown 
bestond hier niet eens. En bij veel facetten zeg je nu: dat hadden we 
anders moeten doen. Zo is het testen in Nederland klassiek ingericht 
rond relatief kleinschalige microbiologische labs bij ziekenhuizen. Dat 
functioneert in vredestijd uitstekend, maar naarmate massaal testen 
nodig is, gaat dat kraken en moet je naar een of meer grotere testlabs. 
Dat geldt ook voor de GGD's, die decentraal werken en nu telkens moesten 
opschalen. Dan stuit je gaandeweg steeds op een volgende zwakke schakel: 
beperkte testcapaciteit, de grenzen van de ic-capaciteit, tekort aan 
beschermingsmiddelen. En uit China kwam achteraf gezien wel een erg 
summiere, te beperkte casusomschrijving waardoor je aanvankelijk veel 
geinfecteerden mist. Ook dat is een les: de volgende keer houd je 
rekening met een breder ziektebeeld.'

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
SLEUTELMOMENT 3 - Vrijdagavond 11 december

Jaap van Dissel belt met premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge. 
In het OMT zijn die ochtend modellen gepresenteerd over de verwachte 
patientenpiek na de feestdagen. 'Door twee feestdagen kort na elkaar 
dreigt een enorme toename van nieuwe besmettingen', zegt Van Dissel 
tegen Rutte en De Jonge. Een totale lockdown is nodig.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Is dit onze laatste lockdown?

'Als ik daar iets over zeg, gaat dat weer een heel eigen leven leiden. 
Maar ik snap de vragen: dit duurt al lang, het is vermoeiend, dat merk 
ik zelf ook, zo nu en dan heb je er gewoon genoeg van. Het is een 
marathon, en dan een met steeds nog tussensprints. Komend jaar wordt wel 
een belangrijk jaar, waarin veel kan veranderen. Inmiddels hebben zo'n 
twee miljoen Nederlanders de infectie doorgemaakt, die hebben een vorm 
van immuniteit voor enige tijd, nemen we aan. We gaan vaccineren in 
januari, een tweede dosis volgt dan medio februari. Dus vanaf die 
periode zijn vermoedelijk gedeeltelijke versoepelingen mogelijk door de 
groepen die ingeent zijn. Dat wordt voor ons als OMT ook weer een 
spannende opdracht: hoe adviseer je precies de goede maatregelen, zodat 
je kunt versoepelen zonder dat het zo snel weer oploopt? Liever ga je 
niet weer in een harde lockdown.'

-------
(c) 2020 DPG Media B.V.