[D66] Akkerman's kapitalisme

[A.OUT]

(Afscheid nemen van kapitalisme blijkt moeilijk...)

Trouw  25/10
Kapitalisme
STEVO AKKERMAN

Er hangt iets in de lucht in het rijke Westen, en nee, het is niet
alleen woede en onvrede. Er zijn ook signalen van een kentering,
ontluikende pogingen het kapitalisme te corrigeren, te repareren of
zelfs te hervormen. Ik wil niet overdrijven, maar misschien krijgt het
ooit wel een menselijk gezicht.

De signalen zijn divers, ze komen uiteraard van links, maar ook wel van
rechts, dat maakt het zo spannend. Ik noem wat recente voorbeelden. Half
augustus kwamen de toplieden van 's werelds 181 grootste ondernemingen,
verenigd in de US Business Roundtable, met een verklaring die ronduit
revolutionair was. Ze namen afscheid van het aloude principe dat
'bedrijven in de eerste plaats bestaan om hun aandeelhouders te dienen'.
In plaats daarvan erkenden ze nu dat bedrijven 'fundamentele
verplichtingen hebben jegens al hun stakeholders'. Dan hebben we het
over een brede cirkel van belanghebbenden, zowel binnen als buiten de
bedrijfspoorten. Nu is een verklaring natuurlijk slechts een verklaring,
maar toch.

In de Nederlandse politiek vond iets soortgelijks plaats, toen bij de
jongste Algemene Beschouwingen zo goed als alle partijen zich
distantieerden van het neoliberalisme, inclusief VVD en CDA. Collectief
werd 'de kilte van de markt' gehekeld. Oude termen worden afgestoft, er
schijnt weer gesproken te mogen worden over 'volkshuisvesting' en
onlangs viel zelfs het woord 'solidariteit', toen het onderwijs met
eigen voorstellen kwam voor een nieuw lesprogramma. Dat alles had ik in
mijn achterhoofd toen ik afgelopen zaterdag het mooie Trouw-interview
las met Heinz Bude. De Duitse socioloog schreef een boek over
solidariteit en spreekt van 'de toekomst van een groot idee'. Een
samenleving die is ingericht op de winnaars loopt vast, zegt Bude. Het
is tijd om de kwetsbaarheid van iedereen te erkennen en een nieuwe
solidariteit af te kondigen, 'niet vanuit klasse of voorgegeven groep'.

Als we dit serieus nemen, en dat lijkt me geen slecht idee, dan gaat het
niet zomaar om een eerlijker verdeling van wat er overschiet nadat de
rijken hun bonussen hebben opgestreken en de multinationals hun
belasting hebben ontweken. Er moet meer veranderen. Economisch
commentator Martin Wolf van de Financial Times, een krant die zich het
liefst in krijtstreep laat lezen, publiceerde onlangs een analyse van
wat hij ons huidige 'rentier capitalism' noemt. Ik vertaal dat maar even
als een rentenierskapitalisme, waarbij de 'rente' slaat op allerlei
vormen van winst waar geen prestatie tegenover staat, vermogen dat
vermogen creëert en niets bijdraagt aan de samenleving. Niet de
globalisering bedreigt onze economie, niet de immigratie, maar een
systeem dat heeft geleid tot 'de heilloze drie-eenheid van verlaagde
productiegroei, sterk groeiende ongelijkheid en grote financiële
schokken', aldus Wolf, die het ene onderzoek na het andere citeert.

Wat we nodig hebben, is een kapitalisme - als het zo heten moet - dat de
samenleving dient. In plaats van andersom.