[D66] Hoe de wetenschap werd overgeslagen bij het klimaatberaad | trouw.nl

[A.OUT]

Trouw  19/10

Hoe de wetenschap werd overgeslagen bij het klimaatberaad

overleg - Wetenschappelijke oplossingen voor klimaatveranderingen
dringen nauwelijks door tot het Nederlandse klimaatbeleid. Bij de
totstandkoming van het Klimaatakkoord was bijvoorbeeld niet één
wetenschapper betrokken. 'Een gemiste kans, want het huidige beleid
leidt tot kortetermijnoplossingen.'
ROSANNE KROPMAN

Eigenlijk had dit stuk moeten gaan over de vraag welke wetenschappelijke
adviezen Ed Nijpels kreeg bij de totstandkoming van het Klimaatakkoord
en welke wetenschappelijke inzichten zijn doorgedrongen in ons
klimaatbeleid. Deels daarover had de Koninklijke Nederlandse Akademie
van Wetenschappen (KNAW) deze week een symposium en paneldiscussie
georganiseerd.

Maar dat liep anders.

Klimaatberaadleider Nijpels was er, daar lag het niet aan. Hij vertelde
over het ingewikkelde polderproces en de politieke muiterij die hij
vanuit Den Haag had ervaren. Was het overleg aan de klimaattafels al
zeer moeizaam gegaan, de kikkers sprongen pas echt uit de kruiwagen bij
de zogenoemde 'cockpit', een overleg onder leiding van Mark Rutte met de
verantwoordelijke ministers en staatssecretarissen, toen ook de
fractievoorzitters zich ermee gingen bemoeien.

"De cockpit bestond uit achttien mensen. Je weet wat er gebeurt als je
achttien mensen in een cockpit propt: dan komt het vliegtuig naar
beneden", onderstreepte Nijpels nogmaals zijn ingewikkelde opgave in het
klimaatoverleg.

Op zich is dat natuurlijk een leuk inkijkje in het doolhof dat polder
heet. Maar welke wetenschappelijke inzichten zijn besproken aan de vijf
klimaattafels, daar ging Nijpels niet op in.

Waarom niet, dat maakte Richard van de Sanden in de eerste minuten van
zijn lezing duidelijk: de wetenschap had al niet aan de startstreep
mogen verschijnen. De hoogleraar toegepaste natuurkunde en directeur van
het wetenschappelijk onderzoeksinstituut Differ (Dutch Institute for
Fundamental Energy Research) stond net als andere wetenschappers bij de
totstandkoming van het Klimaatakkoord aan de zijlijn. "Naar mijn mening
is dat een gemiste kans", steekt hij van wal.

Natuurlijk, het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de
Leefomgeving hadden wel mogen aanschuiven. "Maar hun rol was reactief",
zei Van de Sanden. "Bij ieder voorstel werd de bureaus gevraagd het door
te rekenen." En zo kon het gebeuren dat de wetenschappelijke blik voor
de oplossing buiten beschouwing bleef. De tafels werden gedomineerd door
zogenoemde 'stakeholders', tafelgasten met ieder een eigen belang.

"Moet je dit polderend doen?", vroeg Van de Sanden zich af voor de volle
zaal. "Iedereen heeft belangen, is dit dan het beste traject om
klimaatverandering aan te pakken? Is het slim om hetzelfde ministerie
verantwoordelijk te maken voor economische ontwikkeling én
klimaatbeleid? Daarin is Nederland het enige land ter wereld."

Als voorbeeld om te laten zien hoe snel het kan gaan als dat polderen
even buiten beschouwing blijft, wees hij naar de Nederlandse
energie-omslag tussen 1965 en 1975. In Nederland stookte in 1975
nagenoeg geen huishouden meer op kolen dankzij een indrukwekkende
gasinfrastructuur die onder leiding van de Nederlandse overheid in één
decennium uit de grond gestampt werd.

Nu wordt er volgens Van de Sanden vooral kortetermijnbeleid gemaakt dat
ingegeven is door emotie, in plaats van gebaseerd op wetenschappelijke
inzichten. Als voorbeeld noemde hij de overhaaste beslissing om
Nederlandse huishoudens niet langer te laten stoken op aardgas. "Doe je
dat op stel en sprong, berg je dan maar voor de CO2-uitstoot. Het heeft
alleen zin als de elektriciteit waarmee de huizen verwarmd wordt ook
groen is, dat is nog lang niet het geval." Nu is nog maar 8 procent van
de energie afkomstig uit hernieuwbare bronnen.

Nog zo'n voorbeeld: de subsidies die zijn uitgetrokken voor elektrisch
rijden. Zo lang die auto's rijden op de grijze energiemix die er nu door
de Europese elektriciteitskabels stroomt, zitten die qua CO2-emissies
tussen een diesel en een hybride auto in als je de emissies die
vrijkomen bij de productie meerekent.

Om de CO2-uitstoot echt naar beneden te brengen, zijn veel drastischer
maatregelen nodig: grote windparken, meer zonne-energie, investering in
de opslag van energie uit hernieuwbare bronnen zodat je ook op een
bewolkte, windstille dag nog stroom hebt. Daarvoor is het volgen van het
economische karrenspoor, met een beetje gewiebel naar links of rechts,
niet voldoende, betoogde Van de Sanden. "Bij de Deltawerken vroegen we
toch ook niet: wat levert het op?"
'Alleen de eerste zes maanden waren inspirerend'

Er mochten dan geen wetenschappers aan de klimaattafels zitten, de
wetenschap had wel een mol: Laetitia Ouillet. Zij zat aan de
energietafel vanwege haar ervaring bij energiebedrijven. Ze was
bovendien als energiestrateeg - niet als wetenschapper - aan de TU
Eindhoven verbonden.

De eerste zes maanden herinnert Ouillet zich als inspirerend. "Ik hoorde
de ideeën en kon kritische vragen stellen." Tegelijk organiseerde ze
haar achterban vanuit de wetenschap. Wat was er mogelijk met innovatie,
hoeveel geld zou ervoor nodig zijn? De antwoorden inventariseerde ze met
workshops waarbij hoogleraren en kennisinstituten zich verenigden.

Toen de overleggen overgingen in onderhandelingen bleek dat haar ideeën
hun weg niet vonden in het onderhandelingsdocument van de energietafel.
De oorzaak: de financiële rugdekking voor nieuw fundamenteel onderzoek
was er niet. "De ministeries van onderwijs, cultuur en wetenschap en
economische zaken communiceerden niet of mondjesmaat met elkaar." Het
verleggen van de geldstromen van de topsectoren, waar nu een deel van
het budget voor wetenschap op gebaseerd is, daar had Economische Zaken
geen trek in, ontdekte Ouillet.

In een overleg dit voorjaar had Ouillet alles op alles gezet om de
wetenschappelijke inzichten die zij bij haar achterban verzameld had in
het voorstel te krijgen. "Daarvan bleek 98 procent niet te zijn
overgenomen door het ministerie van economische zaken. Ik voelde me
naïef dat ik gedacht had dat hier kabinetsbeleid voor aangepast zou
worden." Ze mailde het ministerie dat ze de energietafel verliet. Er
kwam geen antwoord. "De keren erna stond ik in de notulen die ik nog wel
kreeg als 'afwezig' of als 'ziek' genoteerd. Er is nooit gemeld waarom
ik niet meer kwam."

Economische Zaken verwijst in reactie naar de selectiecriteria die in
2018 vastgesteld werden. De partijen die voor de hoofdtafels werden
uitgenodigd moesten een 'concrete bijdrage kunnen leveren aan de
transitie binnen de sector, kennis over de sector kunnen inbrengen en
met mandaat afspraken kunnen maken'. Dit leidde ertoe dat universiteiten
buiten beschouwing bleven. Het ministerie gaat niet in op Ouillets vertrek.