[D66] Leven in het antropoceen

[A.OUT]

(Sterven in het antropoceen)

Trouw 2/10

Kun je hoopvoller denken over de klimaatcrisis?
boekrecensie Filosofie
SOFIE MESSEMAN
Jacques Voort000

De schrijvers

Criminoloog Marc Schuilenburg en filosoof Sjoerd van Tuinen vroegen tien
experts, onder wie wijsgeren, planologen, architecten en milieukundigen,
om een essay te schrijven over wat zij in hun vakgebied zien als de
grootste uitdaging van het antropoceen.

Wat is het antropoceen?

Het begrip antropoceen werd gelanceerd door de Nederlandse
Nobelprijswinnaar Paul Crutzen. Het betekent 'geologisch tijdperk van de
mens', waarin de (desastreuze) invloed van de mens overal op aarde
aanwezig is. Het is controversieel, omdat het grootheden samenbrengt die
niet samen passen: de korte geschiedenis van de mens en de gigantische
tijd van de geologie. De term is gretig opgepikt in de
geesteswetenschappen. Terecht, want over maatschappelijke domeinen als
migratie, onderwijs en stedenbouw moeten anders worden gedacht als de
nefaste invloed van de mens op aarde doorzet.

Verdiepende analyses

Sjoerd van Tuinen concentreert zich op onze voorstellingen van het
antropoceen. Wetenschappers voorspellen een 'positief antropoceen' in
het managen van de atmosfeer, maar films als 'Anthropocene' tonen juist
een onbewoonbare wereld.

De vraag is of de apocalyptische bijklank van de term antropoceen
verbindende waarde heeft. Veel mensen reageren met scepcis, terwijl we
volgens Van Tuinen verbeelding nodig hebben.

De crisis van de verbeelding staat ook bij Dan Hassler-Forest centraal.
De populaire cultuur overvoert ons met apocalyptische beelden, maar er
zijn juist hoopvolle toekomstvoorstellingen nodig.

En hoe reageren we op klimaatvluchtelingen? Martijn Stronks stelt vast
dat zij geen statuut hebben in het migratierecht. Daarom wil hij de
mondiale mobiliteit opnieuw overdenken. Er zijn menselijke bewegingen
over de aardbol die als gewenst dan wel ongewenst gelden: die van
toeristen en die van migranten. Maar de klimaatverandering waar de
klimaatvluchteling voor op de loop gaat, wordt door de toerist
bestendigd. De twee moeten verbonden worden vanuit de vraag 'hoe
verhoudt deze beweging zich tot het klimaat?'.

Lisa Doeland betoogt dat het antropoceen wordt gekenmerkt door
niet-plekken die overal hetzelfde zijn: vliegvelden, winkelcentra,
hotelkamers. Het tegenbeeld is de 'opofferingsplek' (Naomi Klein): een
plek die wordt geofferd om andere plekken mogelijk te maken, denk aan de
onleefbare teerzandvelden in Canada. Beide plekken lopen in het
antropoceen door elkaar, wat een onherbergzaam gevoel geeft. Maar we
mogen ons niet overgeven aan environmental melancholia. Wie leeft, laat
ecologische voetafdrukken achter. We kunnen ons enkel bezinnen op
watvoor sporen we nalaten.

Waar moeten we beginnen?

Stedenbouw is een andere uitdaging. De gevaren die steden bedreigen zijn
hallucinant. Toch is er stedelijk meer milieusturing mogelijk dan
planetair, weet Floris Alkemade. Zijn voorstel: 'Doordenk alle
mechanismes waarmee onze maatschappij en onze steden gevoed worden en
maak ze circulair'.

Pieter Hilhorst ziet meer in een politieke renaissance. Die begint bij
de erkenning dat klimaatverandering mensenwerk is en dat de rampen die
eruit voortkomen geen pech zijn, maar onrecht.

Marc Schuilenburg gaat in op de vraag waarom milieucriminaliteit zelden
bestraft wordt: het zijn feiten die heel lastig te bewijzen zijn. Aetzel
Griffioen weigert het antropoceen te zien als een eindtijd, Derk
Loorbach zit op dezelfde golflengte: 'Kan het antropoceen ook niet een
positief verhaal zijn, de aanzet van een grotere transitie naar gewenste
toekomsten?' Het is tenslotte hoopvol dat zoveel mensen werken aan
alternatieven.

Redenen om dit boek niet te lezen

Hoewel de essays allemaal over het antropoceen gaan, lopen de bijdragen
uiteen. Niet elke invalshoek is even geslaagd. Sommige auteurs willen zo
graag af van het apocalyptische van het concept, dat hun insteek
uitmondt in een hoera-achtig kansendiscours dat licht ongeloofwaardig
overkomt.

Redenen om dit boek wel te lezen

Door de vele verwijzingen naar belangrijke auteurs over het antropoceen,
onder wie Bruno Latour en Donna Haraway, is het boek erg actueel. Het
levert een mooi overzicht van de vele bedreigende aspecten van het
nieuwe tijdperk. Leuk is ook dat elke auteur een voorstel tot oplossing
formuleert.

Leven in het antropoceen

Marc Schuilenburg en Sjoerd van Tuinen (redactie)

Uitgeverij Boom; 200 blz. € 22,50

***