[D66] Ollongren over bestuurlijke vernieuwing

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  26 juni 2019
Auteur: Remco Meijer en Frank Hendrickx
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/de-democratie-behoeft-onderhoud~b95abe172/


'De democratie behoeft onderhoud'
---------------------------------

Minister Kajsa Ollongren baarde opzien door het raadgevend referendum af 
te schaffen. Nu komt de D66-bewindspersoon met een reeks voorstellen 
voor bestuurlijke vernieuwing. Een ander kiesstelsel, de 
'depolitisering' van de Eerste Kamer en wellicht stemrecht voor iedereen 
boven de 16. 'Met mijn nalatenschap ben ik helemaal niet bezig.'

Het ligt sinds december op het sta­bureau van Kajsa Ollongren: het 384 
pagina's dikke rapport 'Lage drempels, hoge dijken' van de 
staatscommissie onder leiding van Johan Remkes, met in totaal 83 
aanbevelingen om het parlementaire stelsel te verbeteren. Belangrijkste 
doel: kiezers die zich niet meer vertegenwoordigd voelen weer beter 
betrekken bij de democratie.

In haar werkkamer op de achtste verdieping van het ministerie van 
Binnenlandse Zaken kijkt de buste van Johan Thorbecke over de schouder 
van Ollongren mee. 'De democratie behoeft onderhoud', zegt de 
D66-bewindspersoon verschillende keren. 'Democratie is niet 
vanzelfsprekend.'

Dat betekent nog niet dat ze alle aanbevelingen 1 op 1 overneemt. Veel 
wel, maar veel ook zijn eerder een zaak van de Kamers zelf, meent de 
minister, daar moet een kabinet zich niet mee bemoeien. Over andere 
suggesties willen Ollongren en het kabinet 'nog langer nadenken', of ze 
'nader bestuderen', staat keer op keer in de woensdag verschenen 
kabinetsbrief.

Veranderingen moeten lang mee en daarom moeten ze volgens Ollongren 
'zorgvuldig' zijn - ook een woord dat vaak terugkomt. Als 
rechtvaardiging voor die behoedzame aanpak wijst ze naar het alweer 
verdwenen raadplegende referendum. 'Als je iets doet, moet je het echt 
goed doen. Er kleefden nadelen aan dat raadgevend referendum, niet op de 
laatste plaats dat raadgevende karakter. Wat de politiek in staat stelde 
om de uitslag naast zich neer te leggen. Dat was echt heel moeilijk 
uitlegbaar.'

Wat gaat er dan wel gebeuren? Remkes stelde een top-7 op van de 
belangrijkste aanbevelingen. Ollongren legt uit hoe het kabinet op die 
suggesties reageert.


Aanbeveling 1

Aanpassing van het kiesstelsel voor de verkiezingen van de Tweede Kamer

'Het kabinet is het met de staatscommissie eens dat wij het kiesstelsel 
moeten moderniseren', zegt Ollongren. 'Wij delen de analyse dat een deel 
van het electoraat zich niet in de politiek vertegenwoordigd voelt. Veel 
mensen zijn heel tevreden over hoe onze democratie werkt, maar zoom je 
in, dan is grofweg eenderde dat niet. De basis van ons parlementaire 
stelsel ligt in het kiesstelsel en dus gaan we dat aanpassen.'

Vooropstaat dat aan de in de Grondwet vastgelegde evenredige 
vertegenwoordiging met 150 zetels in de Tweede Kamer niet wordt getornd. 
Maar naar een al in 2006 voorgesteld model van het Burgerforum - ooit 
ingesteld door Alexander Pechtold − krijgen op individuele kandidaten 
uitgebrachte stemmen meer gewicht. Kandidaten met veel stemmen kunnen 
makkelijker in de Kamer komen, ook als ze door de partij laag op de 
lijst zijn gezet.


De voorkeurstem wordt belangrijker?

'Ja, daar komt het eigenlijk wel op neer. We versterken de 
herkenbaarheid van de volksvertegenwoordiging. Aan dit advies van de 
commissie voegen wij nog twee elementen toe. Het kabinet wil bekijken of 
de regionale component in het kiesstelsel verder kan worden vergroot. We 
onderzoeken hiervoor de manier waarop dat in Denemarken is geregeld. Er 
zouden dan 100 Kamerzetels via 20 districtslijsten worden gekozen. De 
overige 50 zetels worden zo verdeeld dat de evenredigheid gewaarborgd 
blijft. Daarbij nemen we ook de rol van de kieskringen nog onder de 
loep, die nu louter administratief zijn. We willen weten of regionale 
lijsten mogelijk zijn. Als we daar uit zijn, komen we met een voorstel 
tot wijziging van de Kieswet.'


Staat het vast dat we straks anders gaan stemmen?

'Ja, dat besluit heeft het kabinet genomen. Maar dit kost natuurlijk wel 
tijd, hè. De Kieswet moet ervoor worden aangepast.'


En wat merkt de kiezer er dan concreet van?

'Dat personen belangrijker worden en partijen hun lijsten anders moeten 
gaan samenstellen. Ze doen er verstandig aan mensen op hun lijst te 
zetten die op bepaalde groepen kiezers, bijvoorbeeld in een regio, grote 
aantrekkingskracht hebben. Mensen krijgen meer, partijen minder invloed 
op wie er in de Kamer komt.'


Aanbeveling 2

Invoering van een bindend correctief referendum

Hierover neemt het kabinet 'nu geen definitief standpunt' in, wetende 
'dat hierover zeer verschillend wordt gedacht', aldus de brief aan de 
Kamer. Dat geldt in de eerste plaats voor de coalitie zelf: alleen D66 
is voorstander; VVD, CDA en ChristenUnie zien er niets in.

'Wij vinden dat we moeten kijken naar vormen van directe democratie', 
zegt Ollongren diplomatiek. 'We snappen dat daar mogelijkheden zijn om 
tegemoet te komen aan de wens uit de samenleving om meer invloed te 
kunnen uitoefenen. Maar dan moeten we heel zorgvuldig kijken hoe dat zou 
moeten.'


De politieke realiteit is dat op dit punt voor 2021 niets mogelijk is.

'De politieke realiteit is dat we dit gaan uitwerken. Die stap gaan we 
zetten, zegt het kabinet.'


Wij mogen niet cynisch denken: van uitstel komt afstel?

'Nee, natuurlijk niet! (Lacht.) Maar los van de politieke component: dit 
is nogal wat. Moet dit in de Grondwet komen te staan? Moet de Grondwet 
alleen een opening bieden en wordt het verder bij gewone wet geregeld? 
Er zit nogal wat aan vast. Dus hier geldt: festina lente. Haast u 
langzaam.'


Houdt u zo niet mensen voor de gek? Iedereen weet toch dat het niet gaat 
gebeuren?

'Hoor eens, er ligt een dik rapport met belangrijke aanbevelingen. Dit 
is een serieus punt, maar ik denk dat het heel goed aan de samenleving 
is uit te leggen dat we dit goed moeten doen. Niemand wil een herhaling 
van het raadgevend referendum. Dat was geen goede wet, ik vind nog 
steeds dat we die terecht hebben ingetrokken. Dus geef ons wat tijd.'


Dat is ook aan het D66-deel van de samenleving te verkopen?

'Ja, maar ik zit hier in de eerste plaats als minister van Binnenlandse 
Zaken, die de taak heeft dit verstandig te doen.'


Aanbeveling 3

Invoering van de gekozen formateur

'Dit is een voorstel waarvan wij onverkort zeggen: dat nemen we niet 
over. Op zichzelf begrijp ik dat de commissie hiermee is gekomen, omdat 
dit samenhangt met de vraag van mensen: wat gebeurt er na de 
verkiezingen met mijn stem? Op deze manier zou je als kiezer invloed 
hebben op de formatie. Maar het nadeel van het commissievoorstel is dat 
het alleen invloed geeft op de eerste fase van de formatie. Als de 
gekozen formateur er na drie maanden niet in is geslaagd een coalitie te 
vormen, wordt teruggevallen op het oude systeem. Dat vind ik moeilijk 
uit te leggen.'


Het is ook sterk afgeraden door hoogleraar staatsrecht Paul Bovend'Eert, 
die de laatste twee kabinetsformaties onderzocht.

'Ja, dat is een bijkomend argument: de nieuwe wijze van formeren, 
waarbij de Kamer in de lead is, hebben we pas twee keer gedaan. Uit de 
evaluaties blijkt niet dat een gekozen formateur iets zou oplossen.'


D66 wil het wel.

'Eh, dat zou je aan D66 moeten vragen. Ik dacht dat D66 vrij consequent 
altijd de gekozen minister-president wil. Dat moet u even nakijken...'


Fractieleider Rob Jetten heeft het eerder dit jaar in zijn 
Kerdijk-lezing nog bepleit. Maar u bent er geen voorstander van?

'Aan de manier waarop de commissie het voorstelt, zitten te veel haken 
en ogen.'


Aanbeveling 4

Toetsing van wetten aan de Grondwet door een Constitutioneel Hof

'De commissie schetst een aantal voordelen, maar wij zien ook nadelen. 
In Nederland hebben we een systeem waarin het parlement en de Raad van 
State deze taak al uitvoeren. De vraag is of je het zo kunt vormgeven 
dat je daaraan geen afbreuk doet.'


U vreest ook dat rechters meer invloed krijgen en politieke besluiten 
terugdraaien?

'De politisering van de rechterlijke macht is een risico, maar het 
omgekeerde kan ook gebeuren: dat de benoeming van rechters politiek 
wordt. Vergeet dat niet.'


Het is wel duidelijk: dit maakt geen kans?

'We hebben er aarzelingen bij.'


Aanbeveling 5

Alle regels voor politieke partijen moeten worden gebundeld in één wet 
op de politieke partijen

'Dat nemen we over. Dat had ik eigenlijk ook al aangekondigd in de 
Kamer. We zijn bezig om de regels voor partijfinanciering te veranderen 
en de volgende stap is om ook een Wet op de politieke partijen (Wpp) te 
maken.'


Aan de ene kant zegt Remkes dat het goed is dat Nederland lage drempels 
heeft, maar tegelijkertijd worden de drempels voor nieuwe partijen 
verhoogd door meer eisen te stellen aan het aantal steunbetuigingen, de 
waarborgsom en de partijfinanciering.

'Dat zijn verstandige aanbevelingen. We moeten rekening houden met 
maatschappelijke ontwikkelingen, zoals het risico van buitenlandse 
beïnvloeding en de wijze waarop partijen worden gefinancierd. Het past 
bij het Nederlandse stelsel om daar transparant over te zijn.'


Partijen moeten voortaan ook een vereniging zijn. De PVV-variant is 
straks niet meer mogelijk?

'Dit is niet gericht tegen één bestaande partij of een partij die er zou 
kunnen komen. Het is bedoeld om de basis onder de parlementaire 
democratie te versterken. Transparantie hoort daarbij, bijvoorbeeld ook 
bij het organiseren van verkiezingscampagnes. Is een campagne nog wel 
eerlijk als er gewerkt wordt met microtargeting waarbij de boodschap per 
specifieke groep wordt aangepast, iets wat voor de kiezer volledig 
on­transparant is? Dat is waar Remkes voor waarschuwt en dat is wat we 
in die Wpp gaan regelen.'


Aanbeveling 6

Verbetering van de democratische kennis en vaardigheden in het onderwijs 
en daarbuiten


Een beetje een open deur. Daar zal niemand op tegen zijn, toch?

'Dat kunt u een open deur noemen, maar dan is dat de categorie: 
democratie is vanzelfsprekend. En dat is zij natuurlijk niet. Ik geloof 
echt dat hoe eerder je ermee begint, hoe eerder je kinderen meeneemt in 
wat dat nou precies is, die democratie, hoe meer je dat meeneemt in je 
leven. Het idee om de kiesgerechtigde leeftijd te ­verlagen past in 
dezelfde lijn. Jong ­geleerd, oud gedaan.


Remkes onthoudt zich daar van advies, u bent voor? Geen biertje, wel 
stemmen?

'We vragen al best veel van 16-jarigen. Sommige jongeren stoppen op die 
leeftijd met school en gaan deelnemen aan de samenleving. Je mag met 
16,5 jaar al autorijden. Je kunt op die leeftijd al heel veel en we 
willen mensen heel graag laten meedoen en meedenken en meebeslissen.'


Maar u bent dus voor...

'Ik ben heel blij dat we het gaan bekijken.'


Waarom geeft u geen antwoord?

'Niet alles in één keer. Hij staat nu op de agenda. Het komt dus nog.'


Aanbeveling 7

Invoering van een terugzendrecht (in plaats van alleen voor of tegen een 
wet stemmen, red.) voor de Eerste Kamer

'We gaan nog eens verder kijken om te begrijpen wat dat toevoegt en wat 
dat betekent voor het stelsel. We weten niet of het per se goed is.'


U wilt wel iets gaan doen wat Remkes niet zag zitten: de Eerste Kamer 
weer kiezen zoals dat tussen 1922 en 1983 gebeurde. Elke drie jaar wordt 
de helft van de Eerste Kamer gekozen door de helft van de Provinciale 
Staten. Senatoren zitten zes jaar in plaats van vier jaar.

'In 1981 heeft D66-senator Jan Vis al gewaarschuwd dat door de huidige 
manier van kiezen de Eerste Kamer zou politiseren en dat de verkiezingen 
voor de provinciale staten niet meer over de provinciale staten zouden 
gaan.'


Dit voorstel komt voort uit het ongemak over de gepolitiseerde rol van 
de Eerste Kamer?

'De provincialestatenverkiezingen moeten geen landelijke verkiezingen 
worden over de rug van de provincies. Die kaping heeft zich voorgedaan. 
Door terug te gaan naar de situatie voor 1983 breng je de rust en 
stabiliteit terug.'

Ook een ander voorstel neemt het kabinet over: de tweede ronde van een 
grondwetswijziging moet voortaan in een gezamenlijke vergadering van 
Tweede- en Eerste Kamer.


Denkt u dat later gezegd zal worden: onder leiding van Ollongren werd de 
democratie weer herkenbaarder voor veel mensen?

'Dat weet ik natuurlijk niet. Dat zal de geschiedenis moeten uitwijzen. 
Ik ben helemaal niet mee bezig met mijn nalatenschap.'

--------
(c) 2019 Persgroep

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Bron:   Volkskrant
Datum:  26 juni 2019
Auteur: Frank Hendrickx
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hoe-ver-gaan-de-plannen-van-minister-ollongren-om-het-parlementaire-stelsel-aan-te-pakken~b9554866/


Hoe ver gaan de plannen van minister Ollongren om het parlementaire
stelsel aan te pakken?
-------------------------------------------------------------------

Minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren komt met voorstellen om 
het huidige parlementaire stelsel te veranderen. Hoe zitten de drie 
belangrijkste voorstellen in elkaar?


1. Meer ruimte voor individuele Kamerleden

Het kabinet wil dat voorkeursstemmen een grote rol gaan spelen bij 
Tweede Kamerverkiezing. Een oud voorstel uit 2006 biedt volgens 
Ollongren 'goede mogelijkheden' om dat te bereiken. De kern van het 
nieuwe stelsel: een kiezer kan zijn stem uitbrengen op de partij óf op 
een persoon. Wie kiest voor de partij, steunt daarmee ook de 
lijstvolgorde. Wie op een individueel Kamerlid stemt, kiest er voor dat 
meer parlementariërs met voorkeursstemmen worden gekozen.

Voorbeeld: een partij haalt 10 zetels waarbij 30 procent op de partij 
heeft gestemd en 70 procent op individuele kandidaten. De eerste drie 
zetels gaan dan naar de topdrie van de lijst. De overige zeven 
Kamerleden komen binnen op basis van het aantal behaalde 
voorkeursstemmen. De voorkeursdrempel (nu minimaal een kwart van de 
kiesdeler) wordt verlaagd of zelfs geschrapt.

Het kabinet onderzoekt nog of ook de regionale spreiding van Kamerleden 
verbeterd kan worden. Ollongren gaat 'een vereenvoudigde versie' van het 
Deense stelsel onderzoeken. In dat geval zouden 100 van de 150 zetels 
verdeeld worden via 20 districtenlijsten. De overige 50 zetels worden 
gebruikt om de partijen te compenseren die door dit 'districtensysteem' 
minder zetels krijgen dan ze op basis van het aantal stemmen eigenlijk 
verdienen.

Een andere optie is dat partijen per kieskring een andere 
kandidatenlijst mogen inleveren. Voor al deze voorstellen is geen 
grondwetswijziging nodig.


2. Het wordt iets makkelijker om de Grondwet te wijzigen

Een wijziging van de Grondwet vergt in Nederland een lange adem. Een 
voorstel moet twee keer door beide Kamers en bij de tweede lezing ook 
nog eens met een tweederde meerderheid. Tussendoor moet er ook nog een 
Tweede Kamerverkiezing hebben plaatsgevonden.

Het kabinet wil de blokkeermacht van de niet rechtstreeks gekozen Eerste 
Kamer inperken. Nu zijn 26 van de 75 senatoren genoeg om een 
grondwetswijziging waar jaren over gedebatteerd is, op het allerlaatste 
moment tegen te houden. Om dat te voorkomen gaat de tweede lezing van 
een grondwetswijziging voortaan plaatsvinden in een gemeenschappelijke 
vergadering van de Eerste én Tweede Kamer met 225 
volksvertegenwoordigers. Een tweederde meerderheid blijft nodig, maar de 
stem van de 75 senatoren weegt dan minder zwaar.

Nadeel: er is eerst een grondwetswijziging nodig om dit in te voeren.


3. Nieuwe verkiezing van de Eerste Kamer

Een ander kabinetsvoorstel zal bij de senatoren waarschijnlijk beter 
vallen. Als het aan Ollongren ligt, worden Eerste Kamerleden in de 
toekomst weer voor zes jaar gekozen. Dat gebeurt nog steeds door de 
leden van de Provinciale Staten, maar steeds om de drie jaar voor de 
helft van de Kamerleden. Dit systeem, dat al tussen 1922 en 1983 
bestond, leidt tot meer 'rust en stabiliteit', verwacht Ollongren.

De commissie Remkes zag er juist weinig heil in, omdat een 
verkiezingsnederlaag op die manier pas jaren later zichtbaar kan worden 
in de Eerste Kamer. Een regeringscoalitie kan bij de Provinciale 
Statenverkiezingen zijn meerderheid verliezen, maar toch nog op eigen 
houtje wetten doorvoeren, omdat zeker de helft van de Eerste Kamerleden 
gewoon blijft zitten. 'In de tussentijd zou de democratische legitimatie 
van de beslissingen van de Eerste Kamer betwist kunnen worden,' 
constateerde Remkes. Ollongren denkt juist dat de senaat zich daardoor 
minder politiek gaat gedragen en zich meer concentreert op het 
controleren van de kwaliteit van de wetgeving.

--------
(c) 2019 Persgroep