[D66] Eurolijstduwer Terlouw: D66 had het neoliberalisme eerder moeten bestrijden

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  24 januari 2019
Auteur: Christoph Schmidt
URL:    
https://www.trouw.nl/democratie/jan-terlouw-wordt-europese-lijstduwer-d66-had-het-neoliberalisme-eerder-moeten-bestrijden-~a0b48e63/


Jan Terlouw wordt Europese lijstduwer: 'D66 had het neoliberalisme
eerder moeten bestrijden'
------------------------------------------------------------------
D66-coryfee Jan Terlouw wordt lijstduwer voor zijn partij bij de 
Europese verkiezingen van 23 mei.

De 87-jarige Terlouw is met lichte tegenzin ingegaan op het verzoek van 
lijsttrekker Sophie in 't Veld om lijstduwer te worden. 'Je kunt er 
bezwaar tegen hebben. Stel dat ik gekozen word. Dan doe ik het niet, dat 
zal iedereen begrijpen. Ik ben te oud om nog naar Brussel of naar 
Straatsburg te gaan. Dus daar zit een bedenkelijk kantje aan.'Trouw had 
een dubbelgesprek met hem en Sophie in 't Veld.


Landgoed

'Het is maar een paar uur nul graden. Dus ik moet nu naar buiten om de 
koeien te drinken te geven.' Op even subtiele als dwingende wijze geeft 
Jan Terlouw na een uurtje te kennen dat het interview is afgelopen.

Het is knisperkoud in Twello, tussen Apeldoorn en Deventer, waar de 
87-jarige D66-coryfee ons op zijn prachtige landgoed ontvangt om bekend 
te maken dat hij lijstduwer wordt voor de Europese verkiezingen. Die 
worden in Nederland op 23 mei gehouden.

Tussen ons in zit Sophie in 't Veld (55), die we inmiddels ook wel een 
D66-coryfee mogen noemen. Zij is Europarlementarier sinds 2004 en trekt 
ook dit keer de lijst van de links-liberale, pro-EU-partij die het 
doorgaans goed doet bij Europese verkiezingen. Vijf jaar geleden kreeg 
D66 de meeste stemmen, voor CDA, PVV en VVD.


Bent u gevraagd om lijstduwer te worden of was het uw eigen voorstel?

Jan Terlouw (JT): 'Het was verre van mijn eigen voorstel. Sophie heeft 
me gevraagd, een week of drie geleden.'


Zo te horen was u niet enthousiast.

JT: 'Je kunt er bezwaar tegen hebben. Stel dat ik gekozen word. Dan doe 
ik het niet, dat zal iedereen begrijpen. Ik ben te oud om nog naar 
Brussel of naar Straatsburg te gaan. Dus daar zit een bedenkelijk kantje 
aan, en dat heb ik ook gezegd tegen Sophie. Zij zei: het congres heeft 
besloten dat een lijstduwer mag. Dus dan voeg ik mij naar het congres.'


Vijf jaar geleden was u ook lijstduwer, maar dan van de Vlaamse liberale 
partij Open Vld.

'Dat is ook een reden om te zeggen: Ik heb het al een keer gedaan, dus 
waarom niet nog een keer. Partijleider Guy Verhofstadt heeft me toen 
gevraagd.'

Sophie in 't Veld (SV): 'Het komt vaker voor. We proberen in de liberale 
familie dat soort uitruilen te hebben, om te laten zien dat we inderdaad 
een familie zijn en Europees denken.'


Stel dat u inderdaad gekozen wordt, wat zegt u dan tegen de mensen die 
op u hebben gestemd?

JT: 'Dan zeg ik: Fijn dat u D66 hebt gekozen, maar jullie begrijpen toch 
ook wel dat ik daar te oud voor ben. En als ik echt mee had willen doen, 
was ik iets hoger op de kieslijst gekomen dan plaats 25.'

SV: 'Ik heb Jan gevraagd omdat zijn verhaal heel goed past bij ons 
Europese verhaal. De grote thema's: klimaat, wat gebeurt er met de 
democratie in de wereld, de sociale rechtvaardigheid, hoe we de economie 
hebben ingericht... Over die vraagstukken is Jan heel uitgesproken.'

JT: 'Je zegt: klimaat, maar het is breder dan dat. Hoe we met de natuur 
omgaan. Het gaat ook over de oceanen, de geindustrialiseerde landbouw, 
het kappen van de tropische regenwouden, enzovoorts.'


Veel partijen die geen 'groen' in hun naam hebben, zie je zoeken naar 
een herkenbaar klimaatprofiel. De PvdA heeft het over 'sociale 
duurzaamheid'. Hoe omschrijven jullie het specifieke klimaatprofiel van 
D66?

JT: 'Je kunt het klimaatprobleem niet oplossen als je niet naar het 
grotere probleem kijkt. Dat vat ik het liefst samen als de 
internationale concurrentie. Sinds de globalisering in gang is gezet, 
heeft het bedrijfsleven meer macht gekregen. De macht ligt bij het 
kapitaal. Dat kan alles dicteren. Als het kapitaal regeert en niet de 
politiek, los je het klimaatprobleem niet op. Daarom is Europa zo 
belangrijk.'

SV: 'De politiek raakt ook macht kwijt door vast te blijven houden aan 
de fictie van nationale soevereiniteit, terwijl alle grote vraagstukken 
mondiaal zijn. Dat sommige landen denken dat je soeverein kunt zijn bij 
het beheersen van kapitaalstromen, klimaatverschijnselen, veiligheid, 
migratie, dat is totale fictie. Maar wel eentje waar sommige mensen 
halsstarrig aan vasthouden.'


Als iemand u zo hoort praten, meneer Terlouw, over de macht van het 
kapitaal, dan zou die kunnen denken dat u een PvdA'er bent. Daarom 
nogmaals de vraag: waarin onderscheidt het D66-klimaatprofiel zich van 
dat van andere partijen? Waarom zou een klimaatbewuste kiezer D66 moeten 
stemmen?

JT: 'Het sociaal-liberalisme is altijd in beweging. D66 heeft bij de 
oprichting gezegd: We willen geen opgeschreven beginselen, want dan 
staan die niet meer ter discussie. De wereld verandert, het 
sociaal-liberalisme moet mee veranderen. Sinds ongeveer 1991 zijn 
regeringen overal, ook in Nederland, gaan zeggen: De markt kan het 
beter. Wij deden eraan mee, hoor. De paarse kabinetten, dat was 
liberaliseren.

'Wat blijkt? De markt kan het helemaal niet beter. Voortdurend en overal 
wordt een vrije markt - hoe eerlijk het ook lijkt - onmiddellijk een 
oligarchie. Daar heerst de wet van de sterkste, net als in de jungle. 
Een markt is alleen maar mooi als die een heel strenge marktmeester 
heeft. Die zegt: Hoor eens, je mag geen producten maken die de grutto 
doen verdwijnen, om maar wat te noemen. Maar zo gaat het niet. Overal in 
de vrije markt hebben de oligarchen de macht, of ze nou Google heten of 
Uber, of de energiebedrijven. Dat functioneert niet want het neemt de 
macht van de politiek weg. Dat baart me veel zorgen.'

SV: 'Ik geloof niet dat je een socialistisch of een liberaal 
klimaatbeleid hebt. Uiteindelijk zul je samen dezelfde doelen moeten 
bereiken. Minder uitstoot, minder uitputting van natuurlijke 
hulpbronnen.'

JT: 'Nog even een aanvulling op wat ik net zei. De socialisten zijn gaan 
meedoen aan die vermarkting, aan het liberaliseren. Daarmee is het 
socialisme zijn ziel kwijtgeraakt. Overal zijn ze in een vrije val 
terechtgekomen. Toen ik in de jaren zeventig in de politiek zat, zeiden 
de socialisten: Wij zorgen voor u van de wieg tot het graf. En dan zei 
iemand als ik: Een beetje eigen verantwoordelijkheid mag ook wel he? Nu 
zeg ik: Jongens, als iemand het echt nodig heeft, moet de overheid 
inderdaad zo iemand verzorgen van wieg tot graf. Dat zijn de socialisten 
vergeten. Daarom zijn ze zo weggezakt. Maar wij, liberaal-democraten, 
vergeten dat niet. Want daar is de overheid ook voor. Daarom stem je D66 
en geen Partij van de Arbeid.'


En waarom D66 en geen GroenLinks?

SV: 'Als het gaat over milieu zitten we bijna op een lijn met 
GroenLinks. Maar als ik kijk naar de Groenen in het Europees Parlement: 
die stemmen vaak hetzelfde als de SP. Die staan een economisch beleid 
voor dat honderd jaar geleden misschien leuk was, maar nu niet meer.'

JT: 'Wat ik ook zo gek vind in de hele discussie over het Nederlandse 
klimaatakkoord, is dat je steeds hoort: Nee, je moet het niet op de 
burger verhalen, je moet naar de bedrijven. Maar lieve mensen, als je 
het de bedrijven oplegt -- en dat moet gebeuren natuurlijk -- dan 
berekenen die dat natuurlijk doooor naar hun klanten. Dat hoor ik nooit. 
Een eventuele CO2-heffing wordt doorberekend, en de consument betaalt 
het toch. Het bedrijfsleven heeft dan wel een drijfveer om minder CO2 te 
produceren. Dat is de weg die je moet gaan. Als dan ook nog alle landen 
van in ieder geval Europa hetzelfde doen, dan los je het probleem op. De 
kosten voor de consument worden hoger, en dan moet je als overheid 
zeggen: als mensen niet mee kunnen komen, zorgen wij ervoor dat ze wel 
kunnen meekomen. Dat is het goede verhaal.'

SV: 'Het feit dat het ook wat kost als je niks doet, wordt genegeerd. 
Het uitblijven van klimaatmaatregelen treft ook de mensen waarvoor de 
PvdA zegt op te komen.'


Jullie schetsen D66 als een partij die blijft discussieren en af en toe 
accenten durft te verleggen. Is er in uw lange carriere een moment 
geweest waarvan u achteraf denkt: we hadden eerder met dat 
klimaatprofiel moeten beginnen?

JT: 'Niet zozeer met het klimaatprofiel, maar met het bestrijden van het 
neoliberalisme. Dat hadden we eerder kunnen doen. Ik zat begin deze eeuw 
in de Eerste Kamer en heb toen, met tegenzin, meegedaan aan die 
vermarkting. De fractie vond dat, het idee was: de markt kan het beter. 
Ik ben daar heel gauw van teruggekomen. Vanaf begin deze eeuw hadden we 
meer moeten zeggen: jongens, sorry, die vermarkting van de wereld werkt 
niet. Er moeten altijd sterke overheden zijn. Dat hebben we niet goed 
aan gedaan.'


Hoe komt het toch dat prominente oud-politici zoals u, maar ook Van Agt 
en tot voor kort Lubbers, op hoge leeftijd afbuigen naar links?

JT: 'Het is makkelijker praten, want je hebt geen verantwoordelijkheid 
meer en je hoeft geen compromissen te sluiten. Maar het is ook zo dat de 
samenleving enorm is verrechtst. Er gebeuren allemaal dingen die in onze 
tijd niet zouden zijn gebeurd. Dan lijkt het alsof wij allemaal linkser 
worden, maar de samenleving wordt vooral rechts.'


Mevrouw In 't Veld, de huidige D66-ploeg in het Europees Parlement bevat 
een paar toppers die allemaal hun vertrek hebben aangekondigd, zoals 
Marietje Schaake en Gerben-Jan Gerbrandy. De vierde man, Matthijs van 
Miltenburg, vertrekt zelfs met slaande deuren. Dat duidt op een slechte 
sfeer bij jullie.

SV: 'Als je puur kijkt naar wat we met z'n vieren de afgelopen vijf jaar 
hebben neergezet, kun je alleen maar concluderen dat wij goed werk 
hebben geleverd en goed hebben samengewerkt.'


Van Miltenburg verwijt u persoonlijk dat u hem van de kieslijst heeft 
geweerd.

SV: 'Ik ga daar in de krant niets over zeggen. We hebben met de 
commissie een stemadvies gemaakt. We hebben veel aanmeldingen gekregen, 
en doen geen uitspraken over individuele kandidaten.'


Meneer Terlouw, als je aan een Nederlandse borreltafel 'Europees 
Parlement' zegt, begint er altijd wel iemand te mopperen over dat 
maandelijkse verhuiscircus naar Straatsburg. Voelt u zich niet bezwaard 
dat u uw naam verbindt aan dat CO2-uitstotende parlement?

Terlouws ogen beginnen al halverwege de vraag te glimmen. 'Ik heb 
onlangs tot mijn eigen verrassing een klein gedichtenbundeltje 
uitgegeven ('Gedichte gedachten', red.). Daar staat een liedje in over 
Straatsburg, uit een musical die ik ooit heb geschreven. Zal ik het u 
even voorlezen?'

Terlouw verdwijnt even in een belendende kamer om het boekje op te 
scharrelen.
'Het komt dus uit een musical, he:
Je zou je een betere wereld toewensen
Denk je bij vlagen melancholiek
De politiek is zo gek als de mensen
De mens is zo dwaas als de politiek
We zijn, zou je zeggen, begiftigd met rede
Logica is ons als regel niet vreemd
We streven naar orde, naar recht en naar reden
Rentmeesters zijn we, wordt dikwijls geclaimd
Maar zie je dan onze potsierlijke daden
Zo niet te geloven, zo irrationeel
Dan sla je de mens met verwondering gade
Dan steekt onze vork toch heel raar in de steel
We pakken computers in koffers en tassen
En al het andere broodnodige spul
En dan gaan we naar Straatsburg, een weekje verkassen
Op grond van een regel bedacht in het jaar nul'

SV: 'Je zou de vraag over die Straatsburg-kwestie eigenlijk moeten 
stellen aan premier Rutte. Hij heeft het nog nooit op de agenda gezet. 
Verzet Frankrijk zich? Ja, maar het idee dat 27 landen dolgraag weg 
willen uit Straatsburg is echt kolder. Ze gaan gewoon de discussie niet 
aan.'


Tegenwoordig hebben we de mond vol van het groeiende populisme en de 
euroscepsis, maar in de jaren zeventig was daar ook al een oervorm van, 
al heette die toen 'eurosclerose'. Bent u daar ooit bevattelijk voor 
geweest?

JT: 'Ik heb Europa altijd een warm hart toegedragen. Ik vind dat de EU 
zich niet met kleinigheden moet bemoeien, maar voor de grote lijn is het 
ontzettend belangrijk. Over een ding hebben we het nog niet gehad. Als 
klein kind hoorde ik van mijn ouders over de Eerste Wereldoorlog, die 
was nog zo dichtbij. De Tweede Wereldoorlog was van mijn achtste tot 
mijn dertiende jaar. Ik wist niet beter: Europese landen voeren oorlog. 
Wat ik op school leerde: een en al oorlog in Europa, de hele 
geschiedenis door. Nu is het 74 jaar geleden, en het is ondenkbaar 
geworden dat landen die lid zijn van de Europese Unie de wapens tegen 
elkaar opnemen. (Met stemverheffing:) On-voor-stel-bare verworvenheid. 
En de jeugd weet dat niet meer.'

SV: 'Het is een paradox, maar ergens is het heel mooi dat niemand het 
zich nog voorstellen, oorlog.'

JT: 'Dat is natuurlijk prachtig, dat je er niet eens meer over hoeft na 
te denken. Maar met mijn geschiedenis, denk ik daar bij wijze van 
spreken iedere dag nog over. Honderd jaar geleden eindigde de Eerste 
Wereldoorlog. Honderdtwee jaar geleden lagen de legers van Duitsland, 
Engeland en Frankrijk tegenover elkaar in de loopgraven. Vier jaar lang. 
Die werden gestuurd door keurige heren in keurige pakken, die 
waarschijnlijk iedere zondag naar de kerk gingen. Die kregen dan een 
bericht: er zijn vandaag drieduizend jongens gesneuveld, maar we hebben 
ook honderd meter terrein gewonnen. De volgende dag: vandaag 2800 
gesneuveld, en we zijn die honderd meter weer kwijt. (Met 
stemverheffing:) Vier jaar lang. Ie-de-re week. En niemand van die heren 
zei: stop deze onzin.'

SV: Ik maak nu wel een grote gedachtesprong hoor, maar zo omgaan met 
mensenlevens... Afgelopen jaar zijn er weer meer dan tweeduizend mensen 
verdronken in de Middellandse Zee. Daarmee komt het totaal van de 
afgelopen jaren op naar schatting vijfendertigduizend. En dat is te 
voorkomen. Het is het gevolg van beleid.'

JT: 'Over honderd jaar zegt iemand hetzelfde hierover wat ik net zei 
over de Eerste Wereldoorlog.'


De opkomst voor de Europese verkiezingen is elke vijf jaar gestaag 
gedaald. Wat is het tovermiddel om die opkomst een keer omhoog te 
krijgen?

SV: 'Je merkt dat Europa bij meer mensen op de radar staat, al was het 
maar vanwege de brexit. Europa wordt steeds zichtbaarder politiek. Ik 
gruw weliswaar van veel standpunten van EU-populisten, maar ze hebben 
wel gezorgd voor meer politiek debat. Als er politiek echt iets te 
kiezen valt, gaan de opkomstcijfers wel omhoog.'


Maar dan krijg je opeens premier Rutte die in Buitenhof zegt (op 13 
januari, red.): Ach, die Europese verkiezingen, die zijn niet zo 
relevant.

SV: 'Ik vind dat echt een schande. Uitgerekend hij. De VVD die altijd 
over migranten zegt dat ze onze normen en waarden moeten delen. Onze 
waarden zijn toch ook de parlementaire democratie? Dan moet je daar pal 
voor staan. Om daar zo achteloos mee om te gaan, vind ik onaanvaardbaar. 
En zeker -- sorry, ik word een beetje opgewonden -- zeker als je 
politiek leider bent.

--------
(c) 2019 Persgroep