[D66] Hysterie is een verdienmodel geworden

[A.O.]

(Denk eerder dat de veiligheidsideologie een verdienmodel is geworden en
hysterie daar een gevolg van is. De NOS is dagelijks hysterisch over de
veiligheid)

https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/532/articles/836206/28/1

Hysterie is een verdienmodel geworden
Marc Schuilenburg in Rotterdam, waar hij al jaren betrokken is bij het
project 'Buurt Bestuurt', waarin buurtbewoners zelf mogen aangeven wat
de gemeente voor hen kan doen. arie kievit

samenleving - interview - Mag je het huidige debat over veiligheid en
migratie hysterisch noemen? Volgens Marc Schuilenburg wel. Maar erken
ook het gevoel waar het uit voortkomt.
LEONIE BREEBAART

Je merkt het aan kleine dingen, zegt Marc Schuilenburg, criminoloog en
filosoof, aan ons taalgebruik bijvoorbeeld. "Tegenwoordig hoor je vaak
dat verdachten voor de rechter worden gesleept. Hahaha, zie je het voor
je? Vroeger zei je gewoon dat de verdachte voor de rechter zou
verschijnen." Of neem het debat over veiligheid, waar de Rotterdamse
criminoloog zich zelf regelmatig in mengt. "Zodra ik op radio of tv zeg
dat we in een heel veilig land leven, krijg ik de volgende dag
tientallen reacties in mijn mailbox dat ik een linksmens ben en dat ik
gek ben en waarom ik les geef op de universiteit."

Hoe zou je zulke oververhitte reacties eigenlijk beter kunnen
beschrijven dan hysterisch - een medische term die sinds de jaren
tachtig nou juist ferm uit het DSM-handboek voor psychiaters werd
gehaald "als een soort afrekening met Freud", zegt Schuilenburg. Waarom
dat gebeurde begrijpt hij wel, want 'hysterisch gedrag' werd in de
praktijk bijna uitsluitend gebruikt voor vrouwen. Die zouden volgens de
oudste theorieën kampen met een onrustig zwervende baarmoeder. Die
stigmatiserende traditie werkt nog altijd door, erkent Schuilenburg.
"Als vrouwen klagen over pijn, krijgen ze een kalmeringsmiddel, mannen
krijgen in zo'n geval een pijnstiller."

Maar dat neemt niet weg dat de samenleving van dit moment trekken
vertoont die je hysterisch noemen kunt, vindt Schuilenburg, wiens nieuwe
boek 'Hysterie' maandag uitkomt. Niet dat hij hysterici wil wegzetten
als irrationele schreeuwers. Hij wil er alleen op wijzen dat we de
gevoelens achter het symptoom niet moeten miskennen: angst en woede en
vooral gebrek aan geborgenheid. "Dat merk ik ook aan de mensen die me na
zo'n uitzending brieven schrijven: hun boosheid is wel degelijk echt."

We spreken elkaar in een werkcel aan de Vrije Universiteit in Amsterdam,
maar in de no-nonsense formuleringen van Marc Schuilenburg - stoere
houding, zachte stem - herken je de Rotterdammer. In de stad van
Aboutaleb ("de beste burgemeester die Rotterdam had kunnen overkomen"),
is hij al jaren betrokken bij het project 'Buurt Bestuurt', waar
buurtbewoners zelf mogen aangeven wat de gemeente voor hen kan doen.
Uitgebreide gesprekken voerde hij met bewoners van de buurt Hillesluis,
een wijk waar zo'n 160 nationaliteiten op een paar vierkante kilometer
met elkaar moeten samenwonen.

Door die gesprekken weet hij zeker dat sómmige Nederlanders wel degelijk
reden hebben om boos te zijn - wat dus kan leiden tot hysterie.
"Hysterie is de reactie op een gevoel dat je ook in oude medische
verklaringen aantreft, het gevoel dat je de greep op je leven verloren
bent. Tijdens de gesprekken in Hillesluis vielen me twee dingen op. In
de eerste plaats voelen de bewoners zich niet gehoord door de gemeente.
In de tweede plaats missen ze een gevoel van geborgenheid - vooral door
de komst van nieuwkomers in hun wijk. Ze hebben de indruk dat de wijk
van de ene op de andere dag volledig is veranderd. In werkelijkheid is
dat geleidelijk gegaan, maar hun gevoel niet thuis te zijn in eigen land
is wel degelijk echt. En dat kan bij bepaalde personen omslaan in
hysterische taferelen. Dat zie je terug op Twitter en Facebook: aan al
die uitroeptekens, die drollen, die extreme emoticons. En soms ook aan
bedreigingen van burgemeesters."

Er is dus een groep mensen die wel degelijk reden heeft boos te zijn,
hysterie is daarvan alleen een symptoom. Tegelijk verwijt u diverse
partijen hysterie onnodig aan te moedigen. De overheid maakt zich
daaraan schuldig, net zo goed als Facebook - en de voedingindustrie met
haar hysterische bangmakerij voor bijvoorbeeld gluten.

"Er worden tegenwoordig zelfs glutenvrije lolly's gemaakt, terwijl er in
lolly's nooit gluten hebben gezeten! Dat kun je wel hysterisch noemen.
Maar het achterliggende probleem is dat hysterie tegenwoordig een
verdienmodel is geworden. Allereerst op social media: Facebook plaatst
de meest hysterische berichten bovenaan je tijdlijn."

"Voor Twitter geldt hetzelfde: haal de hysterie eruit en Twitter is
morgen failliet. Hetzelfde zie je in de economie. Mensen vertrappen
elkaar als de nieuwste iPhone is uitgebracht, terwijl iedereen weet dat
die weinig verschilt van het vorige model en die twaalfhonderd euro
helemaal niet waard is. En ten derde: ook politici misbruiken hysterie.
'Geef me je hysterie en ik geef je er meer veiligheid, meer gezondheid
voor terug. Of minder buitenlanders'. Getalsmatig is migratie in
Nederland echt een non-issue. Maar als je het debat erover volgt, zou je
dat niet zeggen. Zo wordt het verlangen naar totale veiligheid of totale
gezondheid voortdurend gevoed en komt de vraag hoe groot het probleem is
amper meer aan de orde."

Alleen zijn cijfers niet meer genoeg om iedereen te overtuigen.

"Nee, en dat wil ik volstrekt serieus nemen. Je moet mensen niet
wegzetten omdat ze de statistieken niet kennen. Hun ervaring is reëel:
in sommige buurten is het gevoel van geborgenheid echt verdwenen. Daarom
begrijp ik niet dat links geborgenheid niet tot thema heeft genaakt.
Rechts doet dat volkomen paradoxaal, want enerzijds pleit ze voor muren
en dichte grenzen, maar tegelijk werkt ze mee aan ontgrenzing en
vermarkting. Dat is ongeloofwaardig. Maar waarom kan links geborgenheid
niet thematiseren zónder te vervallen in idiote maatregelen als dichte
grenzen? De Partij van de Arbeid heeft het over zekerheid, dat wordt de
slogan waar ze het de komende jaren de straat mee op gaat. Maar
zekerheid is gewoon een verzekeringstechnische term, een notarisbegrip.
Het heeft niks te maken met het gevoel van ontheemding. Ik denk dat
links geborgenheid associeert met xenofobie, racisme of nog erger:
fascisme, maar dat is het niet, het is het oergevoel van de mens."

Waarmee we terug zijn bij de baarmoeder.

"In oude hysterie-verklaringen zit inderdaad die link met het
vrouwenlichaam. En daar kun je op verder denken. De Duitse filosoof
Peter Sloterdijk werkt dat heel mooi uit. De eerste plek waar we ons
veilig en zeker voelen is in de baarmoeder. Daar ervaren we de
beschutting waar we verder ons hele leven naar op zoek zijn. Dus zodra
die beschutting en het gemeenschapsgevoel wegvallen, door ontgrenzing,
door vermarkting en in sommige wijken door de komst van immigranten, dan
tast dat het gevoel van geborgenheid aan. Dat is natuurlijk wel iets
anders dan de oude theorie dat de baarmoeder bij hysterische vrouwen
door het lichaam ging zwerven op zoek naar sperma. Daarbij zou ze
telkens op andere plaatsen terechtkomen, waar ze zou leiden tot
spastische bewegingen.

Later krijg je de christelijke verklaringen dat vrouwen door demonen
bezeten worden: dat leidt dan tot heksenverbrandingen. In de achttiende
eeuw ontdekken artsen dat hysterie ook bij mannen kan voorkomen, omdat
het in de hersenen zit en niet in de baarmoeder, maar dan blijft de
diagnose weer beperkt tot homoseksuelen, joden en klaplopers. Tot op de
dag van vandaag blijft het dus een stigmatiserende term, vooral voor
vrouwen. Toen Serena Williams onlangs op het tennisveld uitvoer tegen de
umpire, werd ze meteen een hysterische heks genoemd."

Toch zijn er ook feministen die hysterie een zinvolle term vinden. De
Franse filosofe Irigaray ziet hysterie als een gevolg van de onmacht van
vrouwen om zich te uiten in een taal die hun ervaring niet weerspiegelt,
dat leidt dan tot 'irrationeel' taalgebruik, althans in de ogen van
degenen die zich bij de norm wel thuisvoelen.

"Daarom heb ik hysterie op het eind van het boek ook positief willen
benaderen: ze kan wel degelijk iets bewerkstelligen. Opvallend is
bijvoorbeeld de parallel met het einde van de negentiende eeuw, die wel
het gouden tijdperk van de hysterie wordt genoemd. Door de uitvinding
van de trein en telefoon vond destijds een ontgrenzing plaats die je
kunt vergelijken met de globalisering in onze tijd via het neoliberale
denken en social media. Ook toen ging het gevoel van geborgenheid
verloren. Maar in diezelfde periode zie je dat vrouwenrechten terrein
wonnen. Vrouwen die wilden ontsnappen aan het korset van huwelijk en
huisgezin, kregen inderdaad vaak de diagnose hysterie, waarna ze nogal
eens werden opgesloten in een gesticht. Maar intussen kregen ze begin
twintigste eeuw wel degelijk meer rechten."

"Hysterie kan dus ook leiden tot verandering, vooral als ze niet beperkt
blijft tot individuele gevallen, maar als er een collectieve opwinding
ontstaat. Tegenwoordig zouden we alleen wat minder hysterisch mogen doen
over veiligheid en migratie, terwijl andere onderwerpen wat mij betreft
wat meer reuring, deining en verontwaardiging kunnen gebruiken -
klimaatopwarming bijvoorbeeld. Of analfabetisme. En de schrikbarende
armoede in een ontwikkeld land als Nederland.

Marc Schuilenburg: Hysterie. Een cultuurdiagnose. Uitgeverij Boom; 224
blz. € 22,50. Het boek ligt vanaf maandag 14 januari in de boekhandel.
Marc Schuilenburg

Marc Schuilenburg is criminoloog en filosoof. Voor zijn boek 'Orde in
veiligheid' (2012) kreeg hij de Willem Nagel Prijs. Schuilenburg
benadrukt de positieve betekenis van veiligheid, zoals geborgenheid. Hij
laat zich inspireren door filosofen als Gilles Deleuze.