[D66] 'Uitgebreide denken'

[A.O.]

Het uitgebreide denken van Huijer zit toch ook weer vast in het westerse
logocentrisme... (Van Cogito naar Cogoto)

https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/484/articles/807333/30/1

Wat denkt u er zelf van?

publieksfilosofie - interview - Het is de taak van filosofen om mensen
een uitgebreide vorm van denken aan te bieden, stelt Marli Huijer.
Vrijdag spreekt ze haar oratie uit als nieuwe hoogleraar
publieksfilosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
PETER HENK STEENHUIS

Marli Huijer: 'Ik denk dat we er niet aan ontkomen ons in de
perspectieven van bijen, van pissebedden, van het oerwoud te verdiepen.'


Als Denker des Vaderlands bevond Marli Huijer zich jarenlang in het hart
van de publieksfilosofie. Maar wist ze daardoor ook precies wat dat dan
was, publieksfilosofie? Huijer: "Bij het schrijven van mijn oratie
ontdekte ik dat ik er nog te weinig over had nagedacht".

Het is vanzelfsprekend dat de publieksfilosoof zich bezighoudt met
vraagstukken die te maken hebben met de actualiteit in onze samenleving.
Het onderwerp is goed te omschrijven, maar de methode was voor Huijer
minder duidelijk: "Wat doet de filosoof om het publieke denken op gang
te brengen? Het is verleidelijk om als filosoof een tegendraads
standpunt in het publieke domein in te nemen. Dat heb ik ook gedaan,
bijvoorbeeld toen het ging over de vluchtelingencrisis en ik in Trouw
pleitte voor een open houding ten opzichte van migranten. Daar kwamen
stevige reacties op, ik poneerde weer een tegenreactie; al denkend en
tegendenkend stimuleerde de publieksfilosoof het denken."

Dit lijkt toch een adequate methode.

"Het gevaar is dat het publieke domein denkt dat jíj het als
publieksfilosoof beter weet. En vervolgens nemen mensen over wat jij te
zeggen hebt. Ik heb in het voorjaar een boekje gepubliceerd over
seksuele vrijheid, waarin ik me kritisch uitlaat over het zich
publiekelijk bekennen tot seksuele identiteiten. Ik had verwacht dat het
veel weerzin zou oproepen, maar ik kreeg vooral lovende reacties. Dat is
fijn voor de filosoof, maar het doel van de publieksfilosofie - aan het
denken zetten - wordt niet bereikt. Steeds sterker begon ik mij af te
vragen of filosofen niet veel meer moeten doen dan scherpe diagnoses
stellen. Doen we genoeg als we klimaatwetenschappers stimuleren om hun
kennis dwingender in het publieke domein te brengen? Is het aan de
filosofie om de machtigen der aarde te overtuigen van het terugdringen
van nucleaire wapens of het belang van de democratie?"

Uw toon vertelt het antwoord. Nee dus. Maar wie moet het anders doen?

"We moeten het zélf doen. Het doel van de publieksfilosofie is niet
anderen jouw standpunt te laten innemen, het doel moet zijn het denken
te stimuleren. Hannah Arendt noemt 'gedachteloosheid' een van de
grootste gevaren van onze tijd. Dat je gedachteloos meegaat in een
maatschappelijke organisatie, ook als die overgaat in een efficiënt,
dienstverlenend bedrijf. Of dat je meegaat in de gewoonte de wereld over
te vliegen, zonder na te denken wat je daarvan vindt. Filosofen, en
vooral publieksfilosofen, moeten niet alleen zelf denken, maar alles en
iedereen aan het denken zetten."

Met 'alles en iedereen' bedoelt u een kleine elite van oudere blanken.

"Nee, ik bedoel echt iedereen. Wij kunnen als filosofen niet een
alleenrecht op het denken claimen. Maar we kunnen mensen wel een
uitgebreide vorm van denken aanreiken."

Een uitgebreide vorm van denken?

"Een denken dat verder reikt dan het vergaren van kennis, het opstellen
van logische redeneringen of het zoeken naar efficiëntie. Het
uitgebreide denken is een activiteit waarin niet zozeer de waarheid of
het nut wordt gezocht, maar de betekenis van iets. Wat betekent de
klimaatopwarming voor ons en anderen? Hoe oordelen we over goed en kwaad
in relatie tot de verwachte hittegolven, watertekorten, bosbranden,
heftige regenval, overstromingen, en de toename van de armoede onder
juist de armsten? Uitgebreid denken betekent dat je niet zozeer denkt
vanuit grote concepten - bijvoorbeeld universele rechten - maar meer
vanuit concrete levenservaringen. Belangrijk is verder dat je leert
denken vanuit de perspectieven van anderen."

Dat is niet nieuw. Filosofen als Foucault zijn altijd op zoek geweest
naar verschillende perspectieven.

"Foucault was inderdaad op zoek naar verschil, naar nieuwe
perspectieven. Maar hij deed dat via historische analyses. Stel je voor
dat het in het verleden anders was gelopen, dan zouden we nu een ander
heden hebben. Maar het ons een voorstelling maken van de perspectieven
van anderen met wie we de wereld delen, kom ik in zijn werk niet tegen.
Neem Foucaults beschrijving van Seneca die 's avonds zijn dag doorneemt
en bedenkt hoe hij zich tegenover anderen heeft gedragen. Doel van die
denkoefening is om tot wijs gedrag te komen. Maar niet door een weging
van de gezichtspunten van die anderen, maar door wat Seneca zelf wijs
acht. De innerlijke betrekking tot zichzelf blijft bij Foucault hoofdzaak."

Dat doet de publieksfilosoof anders?

"Ja. Zij kan in publieke gesprekken, bijvoorbeeld in debatten, ervoor
zorgen dat de deelnemers zich voorstellingen kunnen maken bij de positie
van anderen. Misschien kunnen die anderen zich dan ook een voorstelling
maken van hun gezichtspunt."

Is uitgebreid denken te vergelijken met de Bildung op scholen?

"De invulling van de Bildung is mij te weinig politiek. De ontwikkeling
en de oefening van het 'uitgebreide denken' is een burgervaardigheid,
die je nodig hebt om ervoor te zorgen dat democratie behapbaar blijft,
mensen zich niet buitengesloten voelen en daarom hun hoop op een sterke
leider vestigen."

U wilt dat iedereen zich voorstellingen maakt van elkaars denken. Voelt
u zich als publieksfilosoof ook verantwoordelijk voor de samenstelling
van uw publiek?

"Toen ik Denker des Vaderlands was, heb ik me er geregeld druk over
gemaakt dat het publiek zo weinig divers was. Ik voel me er
verantwoordelijk voor dat het publiek gevarieerder wordt. Daarom
organiseer ik met filosofen en theatermakers begin volgend jaar
DenkStation, een filosofisch theaterfestival in de Krakeling, het
Amsterdamse jeugdtheater. Om niet alleen de bollebozen van de gymnasia
te trekken, hebben we een lespakket ontwikkeld voor leerlingen uit
diverse wijken van de stad. Die lessen monden uit in
theatervoorstellingen. Wil je de verschillende perspectieven in de
discussie naar voren laten komen, dan moet je nieuwe initiatieven nemen."

Geldt dat ook voor uw colleges aan studenten?

"Ja. Op de campus van de Erasmus Universiteit hangt een grote foto van
hoe de universiteit er in 2020 uitziet: met heel veel groen. Ernaast zie
je dezelfde omgeving, maar nu nog met veel steen. Die foto stimuleert
mij aan de studenten te vragen: 'Waarom zijn er geen planten in deze
collegezaal, waarom zijn er geen insecten? Is die leegte beter voor ons
denken, voor wie wij zijn?' We hebben zuurstof nodig, maar die is er
niet in deze zaal. Deze vragen bieden mij de mogelijkheid door te
vragen. Bijvoorbeeld over de oerwouden die in stand moeten worden
gehouden in het Amazonegebied, terwijl de inwoners daar ook collegezalen
willen hebben. Waarom hebben we het oerwoud niet hier, moet het helemaal
daar?"

Verklaren ze u niet voor gek?

"Het eerste half uur hangt hun mond open: wat gebeurt hier? Dan gaat er
iemand lachen. 'Je mag niet lachen', zeg ik dan gespeeld serieus. Ze
schrikken. Maar het gesprek begint zich te ontwikkelen. En na afloop
komen ze naar me toe: 'We vinden het zo fascinerend wat u doet'. Of: 'U
gaat echt buiten de grenzen van wat wij geneigd zijn te denken'. Daar
gaat het me om: door middel van meer perspectieven de wereld inclusiever
maken. Als ik zeg dat ik 'alles en iedereen' aan het denken wil zetten,
gebruik ik met opzet 'alles', want ons denken en spreken mag wel wat
minder antropocentrisch worden, minder de mens centraal stellen. Het is
even wennen, maar ik denk dat we er in de toekomst niet aan ontkomen ons
in de perspectieven van bijen, van pissebedden, van planten, van gras,
van het oerwoud te verdiepen en deze mee te nemen in ons uiteindelijke
oordeel. Pas dan is voor de publieksfilosoof het denken echt uitgebreid."

De oratie van Marli Huijer, getiteld 'Denkende verbeelding.
Publieksfilosofie in de 21e eeuw', vindt plaats in de aula van de
Erasmus Universiteit Rotterdam, 16 november 16.00 uur. De toegang is vrij.