[D66] Ik ben een algoritme, dus ik ben niet meer

[A.O.]

https://www.vn.nl/ik-ben-een-algoritme/

Dinsdag 8 mei
Carel Peeters’ Literaire Kroniek 764: Ik ben een algoritme, dus ik ben
niet meer


Algoritmen gaan ons leven steeds meer beïnvloeden. Maar wat als
algoritmen je een smaak gaan opdringen en je persoonlijke ontwikkeling
gaan sturen? Dan worden we zelf overbodig.

Carel Peeters
Tekst Carel Peeters
Fotografie Casper Kofi
4 tot 6 minuten

‘Elke dag polijst de mens aan zijn persoonlijkheid en vaardigheden tot
hij het punt heeft bereikt dat zijn deugden en talenten tot in de
perfectie zijn geslepen. Sommigen bereiken die perfectie nooit, altijd
ontbreekt het hun aan iets, anderen doen er lang over.’ Dit schrijft
Baltasar Gracián in het jaar 1647 in zijn Handorakel en de kunst van de
voorzichtigheid, een verzameling van 299 scherpzinnige en licht cynische
adviezen en suggesties voor een zelfbewuste, onsentimentele manier van
leven.

Het ontwikkelen van een ‘persoonlijkheid’ klinkt misschien hopeloos
ouderwets en ‘polijsten’ is misschien ook niet iets dat in deze ruwe
tijden voor de hand ligt, maar in hedendaagse termen gaat het Gracián om
wat we nu ons ego noemen, ons ik of het zelf. Dat zou nooit af zijn,
maar zich permanent in ontwikkeling bevinden. Er wordt aan gewerkt zodat
het beter bestand zal zijn tegen de voetangels en obstakels in het
leven. Zorgen voor een weerbaar ik, dat er een even luchtig als grimmig
genoegen in gaat scheppen het leven te vlug af te zijn, daar komt het op
neer.

Gracián was een intelligente Spaanse jezuïet die de spreekwoordelijke
jezuïtische dubbelhartigheid en doortraptheid omsmolt tot een scherp
inzicht in menselijke verhoudingen, verlangens en listen. Het polijsten
van de persoonlijkheid stond in dienst van het verwerven van ‘een
welomlijnde smaak’, een ‘rijp oordeel’ en een ‘heldere manier van
redeneren.’ Dat komt je niet aanwaaien, dat is het resultaat van leren,
lezen, nadenken, afwegen, twijfelen, moed vatten, zelfvertrouwen opdoen,
oordelen en op het juiste moment relativeren. Het gaat bij dat
‘polijsten’ om het zelf verwerven van kennis en inzicht die dan
onverwisselbaar van jou zijn. Een individu is geboren.
Een kolossaal drama

Er gaat zich een kolossaal drama met betrekking tot dat ‘polijsten’
voordoen wanneer de invloed van algoritmen zo groot wordt als nu wordt
voorzien. Als een anonieme dataverwerker gaat het algoritme de
menselijke autonomie, individualiteit en persoonlijke ontwikkeling
vermoorden. Het algoritme is een veelkoppig monster. Op basis van
gegevens (data) van internet, Google, Facebook, Twitter, Instagram en
alle andere bedrijven die gegevens verwerken, worden analyses en
ordeningen gemaakt. Dat levert een enorme hoeveelheid kennis op, meer
dan de homo sapiens aankan.
De schrijver van 'Homo Deus' heeft niets met mensen Lees verder

Vandaar dat Yuval Noah Harari in Homo Deus, zijn ‘kleine geschiedenis
van de toekomst’, met een bijna satanisch genoegen zegt dat de homo
sapiens een ‘verouderd algoritme’ is. Misschien moeten we de homo
sapiens met pensioen sturen, zegt hij, zoals we ook gedaan hebben met de
paardenkoets toen de auto werd uitgevonden. De homo sapiens is eenvoudig
niet gebouwd op het bijhouden van eenentwintigste-eeuwse dataflows.

Het algoritme is je altijd een stap voor.

Dit zou betekenen dat de homo sapiens over niet al te veel tijd
overbodig wordt. In Money, een boekje over geld van Harari dat blijkt te
bestaan uit fragmenten gebloemleesd uit zijn boeken Sapiens en Homo
Deus, schrijft Harari over ‘de belangrijkste economische vraag van deze
eeuw’: wat te doen met de overbodige mensen. ‘Wat zullen bewuste mensen
doen zodra we uiterst intelligente niet-bewuste algoritmen hebben die
bijna alles beter kunnen?’ Dit is niet de belangrijkste economische
vraag, het is de belangrijkste existentiële, menselijke vraag.
Geen greintje karaktervorming

Wanneer algoritmen bijna alles beter kunnen en jou beter kennen dan jij
jezelf kent, waar blijft dan de ontwikkeling van de mens tot een
persoonlijkheid zoals Baltasar Gracián die zich voorstelde? Die wordt
hem uit handen genomen. De mens wordt een lege huls, louter aangestuurd
door algoritmen van buiten. Zoals de telmachine het tellen met potlood
en papier overbodig maakte, zo wordt het zelf denken overbodig.

Wil je weten welk boek je wilt gaan lezen? Dat vertelt je je literaire
algoritme. De mens hoeft niets meer zelf te verwerven, niet meer zijn
karakter op de proef te stellen, nooit meer aan zelfbeheersing te doen,
met moeite zijn verlangens uit te stellen: het algoritme suggereert hem
beter dan hij het zelf kan wat hij moet willen, vinden, denken en laten.
Het algoritme is je altijd een stap voor.

Wanneer zich existentiële vragen voordoen – ben ik man, ben ik vrouw,
wil ik me binden, ben ik homoseksueel, moet ik mijn leven veranderen? –
dan is het niet jouw bewustzijn die de afwegingen maakt, maar het uit
jouw levensfeiten en geschiedenis ontstane algoritme dat uitsluitsel
geeft. De existentiële aard van de vraag verdwijnt: er gaat geen
worsteling aan vooraf die uiteindelijk tot een conclusie leidt die
zoveel mogelijk beantwoordt aan wat iemand het meeste of diepste wil. Er
heeft geen greintje karaktervorming meer plaats, zou Gracián zeggen.
Alle avontuur verdwijnt

Wanneer algoritmen het bijna altijd beter kunnen, verdwijnt het avontuur
uit het leven. Avontuur betekent voor verrassingen komen te staan,
weerstanden moeten overwinnen, het ongewisse te lijf gaan. In een wereld
waarin algoritmen domineren kun je met een druk op een knop het
algoritme raadplegen dat je nodig hebt om een probleem op te lossen. Met
die druk op de knop sijpelt het avontuur weg uit je leven.

Je hoeft zelf dus niet meer te piekeren, te twijfelen of voors en tegens
af te wegen.

Het algoritme kent jou immers beter dan je jezelf kent. Het algoritme
houdt je beter in de gaten dan jezelf, het houdt als het ware je archief
bij. In het algoritmisch archief op het Internet is nooit iets zoek, er
raakt nooit iets weg. Vergeten is niet meer mogelijk, alles blijft. Iets
per se willen vergeten kan niet meer. Je kunt een algoritme vooralsnog
niet vragen iets te wissen, daarvoor zijn al die data veel te veel met
elkaar verknoopt geraakt.

‘We hoeven alleen onze ervaringen maar vast te leggen voor opname in de
grote dataflow, dan zullen de algoritmen de zin ervan wel ontdekken en
zeggen wat we moeten doen’, zegt Harari. Je hoeft zelf dus niet meer te
piekeren, te twijfelen, voors en tegens af te wegen, op je nagels te
bijten, wakker te liggen, nachtmerries te hebben.
Niks meer aan te doen

Yuval Noah Harari beschrijft in Homo Deus de toekomstige toestand alsof
er niets meer aan te doen is: zo zal het gaan, alles zal in het teken
staan van het dataïsme. De mensheid zit gevangen in een onvermijdelijke
ontwikkeling waarin zij zichzelf overbodig maakt. De algoritmen zijn nu
eenmaal beter. Harari is bereid daarin ver mee te gaan, overtuigd van
het verdwijnen van het humanisme en gefascineerd door wat ervoor in de
plaats komt: het dataïsme, ook al heeft dat creepy kanten.

Zoals het manipuleren van miljoenen Amerikaanse kiezers door Cambridge
Analytica, dat in bezit was van hun gevoelige data. ‘Nu zeggen dat je
naar je gevoel moet luisteren is echt een verkeerd advies. Want je hart
kan nu best gekaapt zijn door Vladimir Poetin, die via allerlei
algoritmen heel goed weet hoe hij bij jou op de angst- en haatknop moet
drukken. Wanneer je dan naar je hart luistert, luister je in feite naar
een vreemde macht’, zei Harari in een interview in NRC afgelopen week.

Baltasar Gracián zou gehuiverd hebben bij de gedachte dat alles wat hij
deed door derden (Facebook, Twitter, Instagram, Google) werd gebruikt om
geld mee te verdienen. En niet minder bij het idee dat hij ongevraagde
suggesties op zijn computer zou krijgen voor wat hij zou moeten lezen,
in de bioscoop of het theater zou moeten zien om zichzelf te blijven.
Speciaal voor hem geselecteerd, helemaal toegesneden op zijn smaak door
een machine: een onpersoonlijk algoritme.

Vroeger, vóór het dataïsme, deed een persoonlijke vriend zo’n suggestie.