[D66] "De revolte kwam van boven"

[A.O.]

https://www.nrc.nl/nieuws/2018/01/12/de-revolte-kwam-van-boven-a1588085

De revolte kwam van boven

Merijn Oudenampsen Socioloog De opkomst van Pim Fortuyn was niet het 
gevolg van onderbuikgevoelens, maar van de afgebroken opmars van Frits 
Bolkestein, zegt Merijn Oudenampsen na jaren onderzoek.

     Clara van de Wiel

12 januari 2018

Merijn Oudenampsen moest zich op feestjes nog weleens verantwoorden, 
wanneer hij vertelde over zijn onderzoek naar de politieke ideeën achter 
de Fortuyn-revolte in 2002. „Bestaan die dan?”, werd hem dan gevraagd.

Politicoloog Oudenampsen beschrijft de anekdote in het proefschrift 
waarop hij deze vrijdag aan de universiteit van Tilburg hoopt te 
promoveren. Hoewel de gangbare gedachte is dat Pim Fortuyn vanuit het 
niets de Nederlandse politiek binnenstormde, zit er volgens Oudenampsen 
een duidelijke intellectuele, conservatieve ideologie achter. In zijn 
analyse van de „opmars van nieuw rechts” richt Oudenampsen zich op de 
„revolte in de bovenkamer, in plaats van op de veelbesproken onderbuik”.

Over Pim Fortuyn en het populisme is al het nodige verschenen. Wat voegt 
u toe?

„Om de verrechtsing van Nederland te begrijpen, is populisme alleen een 
te dunne verklaring. De andere stijl en vorm van rechtse politici kunnen 
niet het enige verhaal zijn. Al in de jaren negentig ontstond in 
Nederland een groeiende beweging van conservatieven met kritiek op de 
progressieve consensus. Zij drukten een belangrijk stempel op het 
publieke debat en waren de wegbereiders voor de latere revolte. Als je 
terugkijkt op het publieke debat van de jaren negentig, dan zie je dat 
rechtse, conservatieve ideeën daarin een belangrijke rol speelden. Frits 
Bolkestein was niet van de opiniepagina’s weg te slaan, onder H.J. Schoo 
voerde Elsevier een duidelijke conservatieve koers, er verschenen tal 
van essays die de ‘consensusmaatschappij’ en het politiek-correcte 
denken ter discussie stelden.”

Waar kwam die conservatieve golf vandaan?

„Ik zie die als een duidelijk evenbeeld van nieuw rechts in de Verenigde 
Staten en het Verenigd Koninkrijk, waar al veel eerder een backlash 
tegen de progressieve revolutie van de jaren zestig en zeventig 
plaatsvond. Nieuw rechts in Nederland haalde die intellectuele bronnen 
ook expliciet aan: Bolkestein verwees veelvuldig naar conservatieve 
denkers als Leo Strauss, Samuel Huntington en Francis Fukuyama. Omdat de 
progressieve waarden in Nederland echter veel sterker door de elite 
waren omarmd en geïncorporeerd, ontstond die tegenbeweging hier veel 
later en had deze ook een ander karakter. Zo werd de seksueel 
progressieve moraal, met nadruk op vrouwen- en homorechten, hier 
onderdeel van de conservatieve beweging.”

Waren in de jaren negentig politici het niet grotendeels met elkaar eens?

„In de politiek was er inderdaad een sterke consensus. Het midden was 
dominant geworden, de rechterflanken van de partijen werden niet 
afgedekt, ook Bolkestein werd eind jaren negentig vervangen. De 
conservatieve denkers slaagden er niet in daadwerkelijk politieke 
invloed te hebben. Je kunt de opkomst van Fortuyn ook zien als het 
gevolg van een gefaalde paleisrevolutie van nieuw rechts.”

Er was eind jaren negentig, begin jaren nul toch ook veel onvrede. Het 
was niet alleen onderbuik: de problemen waren reëel.

„Er was onvrede, zeker, maar dat kan nooit de enige verklaring zijn. Uit 
onderzoek blijkt dat de opvattingen over bijvoorbeeld de multiculturele 
samenleving en immigratie nauwelijks veranderden. Nieuw rechts slaagde 
erin maatschappelijke problemen op een nieuwe, succesvolle manier te 
framen. Voorheen was integratie bijvoorbeeld vooral een 
sociaal-economisch probleem, terwijl rechts de nadruk ging leggen op de 
culturele kloof. Ze bleven weg van het besmette discours van 
extreem-rechts en benadrukten het verdedigen van onze cultuur.”

U maakt er geen geheim van zelf aan de uiterste linkerkant van het 
politieke spectrum te zitten. Kunt u wel een zuivere analyse van het 
rechtse discours maken?

„Ik geloof niet dat je een ideeëngeschiedenis kunt schrijven vanuit een 
strikt objectieve blik. Als je politieke ideeën wil definiëren, ben je 
altijd bezig met interpretatie. En ik denk juist dat ik als relatieve 
buitenstaander veel scherper de huidige conservatieve consensus kan zien 
en beoordelen. Uit de eerste reacties blijkt bovendien dat ook ter 
rechterzijde veel interesse is voor mijn analyse.”