[D66] Jan Terlouw telt tot Tien

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  29 december 2018
Auteur: Arjan Visser
URL:    
https://www.trouw.nl/cultuur/voor-jan-terlouw-wordt-het-mysterie-steeds-mooier~a7ad5b04/


Voor Jan Terlouw wordt het mysterie steeds mooier
-------------------------------------------------
De Tien Geboden

Jan Terlouw (Kamperveen, 1931) is natuurkundige, schrijver en politicus. 
Van 1971 tot 1982 was hij voor D66 actief in politiek Den Haag. Terlouw 
begon in 1970 met het schrijven van jeugdboeken. In 1972 verscheen 
'Oorlogswinter', een bestseller die net als 'Briefgeheim' en 'Koning van 
Katoren' werd verfilmd. Dit jaar debuteerde hij als dichter met de 
bundel 'Gedichte gedachten'.


I - Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben

'Ik was een logisch jongetje. Als een verhaal niet logisch was, had ik 
daar een probleem mee. 'God is oneindig liefdevol', zei mijn vader. 
Oneindig liefdevol? Het was oorlog, er vielen doden, er heerste honger - 
waar was dan die liefdevolle God? 'Dat zijn moeilijke vragen', 
antwoordde mijn vader, 'vragen waar ik zelf ook mee zit.' Hij was een 
Gereformeerde Bondsdominee, streng in de leer, maar hij stond alle 
vragen toe. Hij zag hoe ik langzaam maar zeker een agnost werd. Ik denk 
dat het agnosticisme voor hem beter te verdragen was dan het atheisme; 
ik wees God in ieder geval niet helemaal af.

Ik zei dat ik niets zeker wist. Mijn moeder - die zeer gelovig was - had 
grotere problemen met mijn opvattingen. Het maakte haar verdrietig dat 
ik 'verbinding en troost' miste. En ik probeerde haar duidelijk te maken 
hoe prettig ik het juist vond om niet te hoeven geloven wat ik niet kon 
weten. Het heeft nooit een verwijdering tussen ons gegeven, maar op een 
dag zei ze wel, enigszins berustend: 'Als ik niet meer met jou over God 
kan praten, kan ik altijd nog met God over jou praten.''


II - Gij zult u geen gesneden beeld maken noch enige gestalte van wat 
boven in de hemel, noch van wat beneden op de aarde, noch van wat in de 
wateren onder de aarde is

'De meester op de lagere school leerde ons dat vooral de katholieken 
zich bezondigden aan dit gebod. Hun kerken stonden vol gesneden beelden 
- dat mocht helemaal niet van God. Katholieken, dat waren enge, slechte 
mensen. Ik kan me nog goed herinneren hoe zeer ik schrok toen ik als 
klein jongetje, op weg naar het huis van mijn grootouders in Utrecht, 
een katholieke kerk passeerde en iemand naar buiten zag komen... daar 
heb je er een, die gaat mij nu vast verdoemen! Dus nee, afgoderij, daar 
deden wij niet aan. Zoiets hoorde bij de hele foute mensen onder ons. 
Misschien dat ik daardoor ook nooit aan dweepzucht heb geleden. Ik heb 
respect voor sommige mensen, heb veel van anderen geleerd, maar iemand 
op een voetstuk zetten? Dat zult u mij niet snel zien doen.'


III - Gij zult de naam van de Here, uw God, niet ijdel gebruiken

'Ik vind het onbeschaafd, maar het staat u natuurlijk vrij om gvd te 
roepen of, om het wat breder te trekken, een spotprent van de profeet 
Mohammed te maken. Punt is: ik geloof niet dat het effectief is. Ik denk 
dat standpunten zich alleen maar verharden als je anderen willens en 
wetens gaat kwetsen.

Ik begrijp wel waarom de islam, met al die terroristische aanslagen 
wereldwijd, voor onrust zorgt en ik vind ook dat je orthodox-gelovigen 
die zich, bij wijze van spreken, melden aan onze grens duidelijk moet 
vertellen hoe het er hier aan toe gaat. Luister goed, je bent vervolgd 
en we willen je helpen, maar in Nederland worden homoseksuelen niet 
verdrukt en vrouwen slaan is uit den boze. Wil je je daar aan houden of 
niet? Nee? Sorry, dan is hier geen plaats voor je. Onze wetgeving gaat 
namelijk boven jouw godsdienst. Aanvaard dat, en je bent welkom.

Laten we wel wezen: links Nederland is jarenlang slap geweest. Oh, we 
hebben zoveel respect voor jouw religieuze overtuiging en voor jouw 
cultuur! Ja, prachtig, maar daardoor zitten we nu wel met heel wat 
vreemdelingenhaat, zijn we op het gebied van de integratie 
tekortgeschoten en kon een club zoals DENK ontstaan; een politieke 
beweging die nota bene haar oren laat hangen naar Erdogan, de Turkse 
dictator - let op: de leider van een ander land. Hoe dan ook, ik vind 
dat we onze, in honderden jaren bevochten, democratische rechtsstaat wel 
iets beter hadden mogen - of in ieder geval voortaan zullen moeten - 
verdedigen.'


IV - Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt, zes dagen zult gij 
arbeiden en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat van de 
Here uw God, dan zult gij geen werk doen

'Een dagje rust per week is niet gek en ik heb 's zondags heus wel eens 
iets minder te doen maar... ja, moet u eens horen: als je vijftig jaar 
hard hebt gewerkt en je kunt het nog, dan ga je daar toch niet ineens 
mee ophouden? Use it or lose it. Er zijn achter de geraniums al veel 
mensen doodgegaan. Bovendien heb ik een groot besef van 
verantwoordelijkheid. Ik heb de oorlog meegemaakt, de vrede en de 
wederopbouw. Ik heb natuurkunde gestudeerd aan een prachtige 
universiteit, elf jaar in het buitenland gewoond - en daarvandaan goed 
naar Nederland kunnen kijken -, ik heb in de Haagse politiek gezeten, 
zo'n beetje iedereen leren kennen die daar rondloopt en ik ben ook nog 
eens een gewaardeerd schrijver geworden... Als je dat nou allemaal hebt 
gekregen, dan moet je daar toch ook iets mee doen?'


V - Eer uw vader en uw moeder

'Tijdens de laatste oorlogswinter trokken al die arme hongerlijders over 
de Zuiderzeestraatweg door Wezep. Na spertijd, in het aardedonker, 
bezocht mijn vader hen in het verenigingsgebouwtje voor een bemoedigend 
woord. Ik ging met hem mee, gebruikte mijn knijpkat - woesj, woesj! - om 
de weg te vinden. Ik zie het allemaal nog voor me: die uitgeputte, vaak 
oudere mensen in het ritselende stro, iemand met een EHBO-kist die bij 
kaarslicht blaren zit door te prikken, mijn vader die voorleest uit een 
bijbeltje, maar vooral: hoe iedereen hem nog even wil aanraken, hoe ze 
zijn dikke winterjas even willen aaien in het voorbijgaan. Dat 
emotioneerde mij ... en dat doet het me weer, nu ik het u vertel. Ik 
dacht er aan hoe die arme mensen de volgende ochtend op pad zouden gaan, 
hoe ze met hun karretje de IJsselbrug over moesten zien te komen, 
terwijl ik gewoon weer met mijn vader meeging. Terug naar huis. Ik denk 
vaak aan mijn ouders. Misschien wel meer dan ooit. Ik heb een zeer goede 
band met hen gehad, ook al bleef er altijd een zekere afstand tussen ons 
bestaan. Mijn vader kwam uit zwaar christelijke kringen, wist zich 
enigszins te bevrijden maar bleef toch zeer religieus, een echte 
dominee, terwijl ik een betawetenschapper werd.


(c) Mark Kohn

'We voerden goede, eerlijke discussies hoor - het is echt zijn 
verdienste dat ik geen vijandschap jegens de kerk heb ontwikkeld -, maar 
mijn logische benaderingen lagen hem niet zo. We waren gewoon te 
verschillend. Tussen mijn moeder en mij bestond absolute, 
onvoorwaardelijke liefde, maar knuffelen - zoals ik later met mijn eigen 
kinderen zou doen - daar deed ze niet aan. Bij moeder op schoot? Zoiets 
was in het milieu waar zij vandaan kwam niet gebruikelijk. Dat heb ik 
altijd een beetje jammer gevonden; ik had wel iets vaker door haar 
geknuffeld willen worden. Ik was erbij toen mijn moeder overleed. Ik 
hield haar hand vast, had mijn vinger aan haar pols. Mijn vader is heel 
plotseling gestorven. Ik was op een zondag met mijn dochter Sanne bij 
hem op bezoek. Zij vroeg hem iets over een Grieks spreekwoord. Hij zei: 
'Dat heb ik nu even niet paraat, maar ik zal het morgen voor je 
opzoeken.' De volgende ochtend is hij naar boven gelopen, naar zijn 
werkkamer, heeft het antwoord opgezocht, kwam terug, ging zitten en 
stierf. Ja...

Weet u, als natuurkundige wilde ik steeds dichter bij de waarheid komen, 
maar zodra iets me duidelijk werd, voelde ik ook een zekere 
teleurstelling omdat daarmee tegelijkertijd een deel van het mysterie 
was verdwenen. Ik ben in de loop van mijn leven het mysterie steeds 
mooier gaan vinden. En de grote vragen zijn eenvoudigweg niet te 
beantwoorden. Wat is de zin van ons bestaan? Waar komen we vandaan? Is 
er leven na de dood? We weten het niet. Ik heb geen zin om tijd te 
besteden aan zaken die ik toch nooit zal begrijpen. Wilt u nog een 
koekje?'


VI - Gij zult niet doodslaan

'Als je partner is weggevallen, als de kinderen zelfstandig zijn of in 
het buitenland wonen, als je het gevoel hebt dat je weinig meer 
bijdraagt, niet ziek bent maar toch, als de kracht je ontbreekt om nog 
verder te gaan - ja, dan mag je er een einde aan laten maken. Vind ik 
wel. Ook al zal ik zelf van die mogelijkheid waarschijnlijk geen gebruik 
maken. Je zult mij niet gauw horen zeggen: doet u mij volgende week 
dinsdag om half vier maar een spuitje. Ik zou stoppen met eten, 
versterven, of - als ik veel pijn had - vragen de dosis morfine te 
verhogen. Aan het eind van mijn vrouws leven hebben we, in overleg met 
de artsen, ook gezegd: stop maar met beademen...

Voor mij is haar dood, nu een jaar en drie maanden geleden, geen reden 
om er ook mee op te houden, maar ik moet u eerlijk zeggen: de vreugde is 
er wel een beetje af. Mijn leven heeft aan betekenis verloren en ik kan 
niet helemaal verklaren hoe dat komt, want de dingen die ik deed, deed 
ik beslist niet allemaal voor haar. Ik schreef niet alleen voor haar, ik 
trad niet op voor haar... Het heeft waarschijnlijk te maken met het feit 
dat ik het niet meer kan delen. Ja, met mijn kinderen, een beetje, 
natuurlijk, maar dat is toch anders. Alexandra en ik waren meer dan 
zestig jaar getrouwd; wij waren helemaal met elkaar vergroeid. Ik kan 
het leven nog heel goed aan hoor - ik ben een flinke jongen, probeer ik 
tegen mezelf te zeggen -, maar het is gewoon allemaal wat zwaarder nu, 
zonder haar.'


VII -  Gij zult niet echtbreken

'Ze was heel nauw betrokken, bij alles wat ik deed. Ze heeft in mijn 
politieke jaren nooit gezegd: je bent te veel weg, of zo, nee, politiek 
is belangrijk, dat begreep ze als geen ander. Ze heeft er op 
aangedrongen dat ik zou schrijven, heeft al mijn boeken geredigeerd. Ze 
ging vaak mee naar toespraken en als we dan terugreden naar huis 
vertelde ze de eerste tien minuten hoe geweldig ik was geweest om 
daarna, voorzichtig, te zeggen dat er 'misschien toch heel kleine 
dingetjes ietsje anders zouden kunnen'. We hebben, zoals de meeste 
mensen, ook wel eens spanningen gehad, maar we zijn in de loop der jaren 
vooral ontzettend naar elkaar toegegroeid. Hoe langer je samen bent, hoe 
meer je dezelfde dingen mooi gaat vinden. Het is absoluut een feit dat 
je als politicus in een glazen huis woont en dus ook je huwelijk 
nauwlettend in de gaten wordt gehouden. In mijn Haagse tijd zaten er wel 
eens mensen van Story bij een lezing. Dat was beslist niet voor de 
politieke boodschap. Dan kwam de publieke voorlichter naar me toe en 
zei: 'Kijk uit, je broer zit naast Alexandra en er loopt hier weer 
iemand van de roddelbladen rond.' Tegenwoordig bemoeit zelfs de serieuze 
journalistiek zich met het priveleven van politici. Alle kranten hebben 
vorig jaar geschreven over de relatieproblemen van Alexander Pechtold. 
Schandelijk. Dat zijn natuurlijk onderwerpen die helemaal niet in de 
politieke arena thuishoren.'


VIII - Gij zult niet stelen

Rijken worden rijker, armen worden armer; het kapitaal neemt de macht 
over van de politiek. Ons systeem maakt diefstal mogelijk. Vorig jaar 
zijn we 700 miljard euro rijker geworden. 80 procent van dat bedrag is 
bij 1 procent van de bevolking terechtgekomen. En dat zal volgend jaar 
weer gebeuren. Economie en werkgelegenheid zijn heilig. Neem Mark Rutte, 
met zijn dividendbelasting. Ik ben ervan overtuigd... nee, laat ik 
zeggen: ik acht het goed mogelijk dat hij echt gelooft dat het beter is 
voor Nederland om die grote bedrijven hier te houden en dus de 
dividendbelasting af te schaffen, maar als 89 procent van de 
Nederlanders, inclusief een groot deel van het bedrijfsleven, er op 
tegen is, dan komt er toch een moment waarop je moet zeggen: 'Jongens, 
ik begrijp het. Ik ben voor, maar jullie niet. Ik trek mijn plan in.' Zo 
werkt de democratie. Maar nee. Hij luisterde niet naar de bevolking. Pas 
toen Unilever zei: 'We blijven toch maar in Londen', kwam Rutte in 
actie.

Ander voorbeeld: Lelystad Airport moet uitbreiden. Goed voor 100 of 200 
arbeidsplaatsen. Maar hoe zit het met de 100.000 mensen die er last van 
krijgen? Om nog maar te zwijgen over het milieu: hoezo 40.000 meer 
vluchten van en naar Schiphol? Mijn hemel! We moeten juist minder 
vliegen! Wanneer zien politici in dat er iets moet veranderen in onze 
manier van denken? Sybrand Buma moet, als christen, het begrip 
rentmeesterschap kennen als geen ander. En toch lijkt hij meer waarde te 
hechten aan economische winsten dan aan het principe dat we de aarde 
niet slechter mogen achterlaten dan we hem hebben aangetroffen.'


IX - Gij zult geen valse getuigenissen spreken tegen uw naaste

'Daar ging mijn 'Touwtje uit de brievenbus'-pleidooi bij 'De Wereld 
Draait Door' (uitgezonden op 30 november 2016, AV) over: er is een 
enorme terugloop van vertrouwen. Onze samenleving werkt niet zonder 
vertrouwen. Durf je je kind naar school te sturen als je de leraar niet 
vertrouwt? Durf je je te laten opereren? En u, durft u mijn thee wel te 
drinken? Het touwtje was een metafoor, natuurlijk. En ik ben echt niet 
van de school die zegt dat vroeger alles beter was. Sterker nog: het 
gaat op veel gebieden beter dan ooit. We weten hoe je epidemieen moet 
bestrijden, de kans dat je door geweld om het leven komt is kleiner 
geworden, de slavernij is afgeschaft, de rechten van vrouwen zijn 
verbeterd enzovoort. Maar er zijn een paar grote kwesties - de 
klimaatverandering, de macht en de invloed van schurken zoals Donald 
Trump, het gebrek aan vertrouwen onder de mensen - die mij grote zorgen 
baren. Vergis u niet: ik vind mezelf een optimist, ook al zijn mijn 
analyses vaak behoorlijk pessimistisch. Wat ik steeds probeer te doen is 
te proberen een balans te vinden tussen de analyse en mijn aard.'


X - Gij zult niet begeren uws naasten huis; gij zult niet begeren uws 
naasten vrouw, noch zijn dienstknecht, noch zijn dienstmaagd, noch zijn 
rund, noch zijn ezel, noch iets dat van uw naaste is

'Het zou zeer ondankbaar zijn als ik nu nog iets begeerde. Ik heb toch 
alles? Ik ben een zondagskind. Ik heb een prachtig leven gehad.'

--------
(c) 2018 Persgroep