[D66] Wie moet Alexander Pechtold opvolgen?

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  13 april 2018
Auteur: Thijs Niemantsverdriet, Barbara Rijlaarsdam
URL:    
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/04/13/wie-moet-alexander-pechtold-opvolgen-a1599391


Wie moet Alexander Pechtold opvolgen?
-------------------------------------

Alom wordt verwacht dat Alexander Pechtold, partijleider van D66 sinds 
2006, ergens tijdens deze regeerperiode vertrekt. Maar wie kan hem 
opvolgen?

Alexander Pechtold heeft 'historische verdiensten' voor D66, zegt 
oud-minister Laurens Jan Brinkhorst. Hij bevindt zich zelfs 'op het 
niveau' van de legendarische oud-leiders als Hans van Mierlo en Jan 
Terlouw. Toch gaat de partij de komende jaren wel 'op weg naar nieuw 
leiderschap', zegt Brinkhorst. 'Ik vermoed dat dit zijn laatste Tweede 
Kamerverkiezingen geweest zijn. Al is die beslissing natuurlijk helemaal 
aan hemzelf.'

Het is de roze olifant in de kamer bij D66: de opvolging van Pechtold 
(52). Brinkhorst is de enige die hardop zegt wat vrijwel iedere D66'er 
in de wandelgangen beaamt: de partijleider zal niet nog een keer 
lijsttrekker worden. Ergens in de komende jaren zal Pechtold, 
partijleider sinds 2006, vertrekken. Misschien zelfs al eerder dan 
menigeen verwacht: een D66-ingewijde suggereert dit najaar.

Pechtold zelf wil naar buiten toe geen enkele ruimte geven voor twijfel. 
Hij heeft 'alle ambitie om nog een paar verkiezingen te winnen. Ook een 
Tweede Kamerverkiezing.'

Toch maakt hij de laatste maanden een minder scherpe indruk dan 
voorheen. In de Tweede Kamer moet hij zichtbaar wennen aan een rol als 
verdediger van de coalitie, in plaats van vrij en spitsvondig het 
kabinet te kunnen bekritiseren aan de interruptiemicrofoon.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart leed D66 voor het eerst in 
twaalf jaar een nederlaag. Een daverende dreun was het niet, de 
Democraten bleven qua grootte nog steeds de derde landelijke partij. 
Maar de partij raakte wel haar koppositie kwijt in de meeste grote 
steden. In de campagne was Pechtold niet in topvorm: bij tijden maakte 
hij een nerveuze en zoekende indruk. Zo kreeg hij veel kritiek op de 
manier waarop hij de strijd zocht met Forum voor Democratie, met name op 
zijn suggestie dat de partij van Thierry Baudet zijn kinderen zou lastig 
vallen op sociale media.

Wanneer hij precies vertrekt, weet niemand bij D66. Dat besluit moet 
Pechtold zelf nemen, klinkt het in de partij. Maar in kleine kring, 
zeggen vertrouwelingen, spreekt hij wel eens voorzichtig over het hoe en 
wanneer van een exit. De timing daarvan is ook afhankelijk van een 
nieuwe baan die zich aandient. Burgemeester? Eurocommissaris?

Maar als hij gaat, en dat weerspreekt niemand bij D66, zal de opvolging 
een lastige kwestie worden. In de afgelopen jaren heeft zich geen 
serieuze kroonprins aangediend. Deels heeft dit te maken met de grote 
verdiensten van Pechtold: hij blies D66 hoogstpersoonlijk nieuw leven in 
nadat de partij bijna ten onder was gegaan aan interne ruzies en 
verkiezingsnederlagen. Deels is het ook een kwestie van karakter: 
Pechtold, vertellen D66'ers, is niet een politicus die een sterke tweede 
man of vrouw naast zich duldt. Zoals een ingewijde zegt: 'Je gaat je 
concurrentie niet te vroeg organiseren.'


Prins Kees

Wie zou Pechtold kunnen opvolgen? Een naam die wel eens valt is die van 
Kees Verhoeven (41), de vice-fractievoorzitter. Hij behoort, samen met 
Sjoerd Sjoerdsma (36) en Steven van Weyenberg (45), tot de 
'Pechtold-boys': jonge, mannelijke Kamerleden die opereren in de stijl 
van de leider: assertief, strategisch en soms een tikje pesterig. Maar 
'Prins Kees', zoals hij soms gekscherend in de fractie genoemd wordt, 
maakt een moeilijke fase door: hij is het gezicht van de D66-draai over 
de inlichtingenwet.

Een andere potentiele kroonprins zou het nieuwe Kamerlid Jan Paternotte 
(34) zijn. Onder zijn leiding onttroonde D66 vier jaar geleden in 
Amsterdam de PvdA als grootste partij. Aan ambitie geen gebrek: zelf 
fantaseerde hij al eens grappend over 'premier Paternotte'. Maar hij 
wordt ook gezien als een politicus die wel erg bezig is met beeldvorming 
en politieke handigheidjes - en dat levert hem weinig sympathie op. 'Het 
zijn vooral de media die hem een grote toekomst toedichten', zegt een 
betrokkene.

Bij het grote publiek is Pia Dijkstra bekend: zij verwierf faam met haar 
donorwet en bij de gemeenteraadsverkiezingen stond haar beeltenis 
prominent op de D66-bus. Intern geldt zij niet als kandidaat om Pechtold 
op te volgen.

Sommige ingewijden zien de opvolger sowieso niet uit de fractie komen. 
Daar zitten vooral veel 'felle haantjes'. Die zijn goed in het 
Kamerwerk, 'maar voor een politiek leider gelden andere kwalificaties: 
ervaring, rust en gezag.'

In het kabinet dan? Daar zijn twee D66-ministers vooralsnog het meest 
zichtbaar: Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken) en Sigrid Kaag (Hulp en 
Handel). De laatste oogst alom lof voor haar diplomatieke behendigheid, 
talenkennis en bijna a-politieke manier van optreden. Maar, zo vrezen 
D66'ers, dat a-politieke zou juist een zwakte kunnen zijn als de 
56-jarige Kaag partijleider wordt. Ollongren (50) wordt gezien als 'te 
technocratisch' voor het politiek leiderschap. En, net als Verhoeven, 
torst ze de inlichtingenwet en het intrekken van het raadgevend 
referendum met zich mee.


Opstomende Jetten

De meest genoemde naam als toekomstig leider is die van Rob Jetten (31). 
Hij zit pas een jaar in de Tweede Kamer maar mag het woord voeren over 
een aantal zware onderwerpen: klimaat, democratische vernieuwing en de 
gaswinning in Groningen. Jetten moest de voor D66 pijnlijke afschaffing 
van het raadgevend referendum verdedigen in de Kamer. Dat was geen 
makkelijk debat, maar hij kwam er probleemloos doorheen. Pechtold heeft 
serieuze plannen met Jetten: tijdens de kabinetsformatie wilde hij hem 
aanvankelijk staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat maken. Na 
een interne lobby ging die post uiteindelijk naar Stientje van 
Veldhoven, de nummer twee op de lijst.

Alleen: is Jetten er al klaar voor? Vermoedelijk komt het vertrek van 
Pechtold voor hem te vroeg. Een mogelijke oplossing is de aanstelling 
van een tussenpaus, een ervaren politicus die de leiding op zich neemt 
totdat Jetten zo ver is.

Er zijn ook D66'ers die met klem zeggen dat ze Pechtold de komende drie 
jaar niet zien vertrekken. Volgens hen wil hij, nu D66 na elf jaar 
eindelijk weer in het kabinet zit, Rutte III de komende jaren 
persoonlijk tot een succes maken.

En tegen de tijd dat de volgende Kamerverkiezingen in zicht komen, zo 
luidt het mantra van deze D66'ers, heeft zich hopelijk een geschikte 
opvolger aangediend. Al zal die volgens Pechtold zelf 'nog even geduld' 
moeten hebben. 'Ik heb het nog reuze naar mijn zin.'

--------
(c) 2018 NRC Handelsblad