[D66] Eurolysis : Stiglitz: 'De euro splijt Europa'

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  4 oktober 2016
Auteur: Jan Kleinnijenhuis, Marco Visser
URL:    
http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/4389052/2016/10/04/De-euro-splijt-Europa.dhtml


'De euro splijt Europa'
-----------------------
Als de eurolanden niet hervormen en blijven aanmodderen is een nieuwe 
crisis onvermijdelijk, verwacht de Amerikaanse econoom en 
Nobelprijswinnnaar Joseph Stiglitz.

Tien jaar lang werkten twaalf landen binnen de EU aan een enorm 
economisch laboratorium, dat op 1 januari 2002 de deuren opende. Joseph 
Stiglitz had er naar uitgekeken. De inmiddels 73-jarige winnaar van de 
Nobelprijs voor de economie was altijd al gefascineerd door economische 
integratie. De euro zou het grootste experiment zijn dat hij ooit zou 
meemaken. En het leidt helemaal nergens toe, concludeert de Amerikaanse 
econoom veertien jaar later. 'De euro zou welvaart moeten brengen', zegt 
hij. 'En solidariteit. Maar de euro zorgt juist voor het tegendeel. De 
munt verdeelt Europa in noord en zuid. Het zorgt voor achterdocht, woede 
en wrok.'


Euro zet landen tegen elkaar op

Het is de centrale boodschap van Stiglitz' boek 'De euro' die als 
ondertitel heeft: 'Hoe de gemeenschappelijke munt de toekomst van Europa 
bedreigt'. Deze hoe-vraag beantwoordt Stiglitz door aan te tonen dat de 
euro landen tegen elkaar opzet. Rijke landen profiteren van de munt ten 
koste van de zwakke lidstaten. Dat is terug te zien aan de overschotten 
op de handelsbalans. Duitsland en Nederland bijvoorbeeld exporteren veel 
meer dan zij invoeren. Onder de streep blijft een positief saldo over 
van miljarden euro's. Nederland is daar best gelukkig mee. Het resultaat 
van goed economisch beleid, vinden bewindslieden.

'Maar het overschot van de een, is het tekort van de ander', zegt 
Stiglitz, die afgelopen weekend Nederland bezocht. 'Dat overschot roept 
in landen als Duitsland en Nederland een gevoel op van deugdzaamheid.' 
Een overschot is volgens Stiglitz prima voor een individueel huishouden, 
maar niet voor een land. 'Als een land een overschot heeft, gaat dat ten 
koste van anderen. Het is een zero sum game.'


Papieren afspraak

Dat ziet niet iedereen zo. In het voorwoord van Stiglitzs boek schrijft 
de Belgische econoom Geert Noels dat 'de eurozone geen eiland is, zoals 
in de economisch-theoretische modellen die we op de universiteiten en 
uit economische handboeken leren'. Eurolanden handelen ook met andere 
continenten. Daarom is het volgens Noels best mogelijk dat alle landen 
in de eurozone een overschot boeken.

Waar Stiglitz volgens critici ook aan voorbijgaat, is dat de eurozone de 
regels verbetert. Zo spraken Europese leiders in 2011 af dat de 
overschotten niet te hoog mochten worden. Zeer tegen de zin van 
Duitsland en Nederland.

Probleem is dat het vooral een papieren afspraak is. Niemand tikt 
Duitsland op de vingers. Hetzelfde dreigt te gebeuren bij een eventuele 
redding van Deutsche Bank. Volgens de nieuwe regels mag de staat de bank 
niet te hulp schieten. Het zijn vooral de noordelijke landen geweest die 
hier op aandrongen. Zo willen zij voorkomen dat zij indirect opdraaien 
voor de verliezen van Zuid-Europese banken. Maar nu een Duitse bank 
wankelt, denkt Stiglitz dat er ergens een achterdeurtje opengaat. Het 
zijn dat soort machtsspelletjes waar hij voor waarschuwt. Zij zetten 
kwaad bloed in het zuiden van Europa, dat wel aan de strenge regels moet 
voldoen. Dat is vooral terug te zien in Griekenland, waar bondskanselier 
Angela Merkel geregeld met een smal snorretje op haar bovenlip is 
afgebeeld.


Boeman

Daarover gesproken, Stiglitz zelf maakte volgens critici dit weekend ook 
een uitglijder door in een interview met de Volkskrant het Duitse 
'regels zijn regels' te vergelijken met 'bevel is bevel'. Dat is wel in 
lijn met de toon die Stiglitz in zijn boek aanslaat als hij het over 
Duitsland heeft. Ook de Vlaming Noels schrijft dat Duitsland te veel 
wordt afgeschilderd als grote boeman. In het voorwoord wijst hij er op 
dat het juist Duitsland is dat de Europese kar trekt. De anti-Duitse 
sentimenten zijn wel begrijpelijk, schrijft de Belgische econoom, gezien 
het optreden tijdens de Griekse crisis. Toen hield Berlijn wel erg 
nadrukkelijk de belangen van enkele grote Duitse banken in het oog.

Griekenland heeft al jaren een tekort op de handelsbalans. Vroeger kon 
Athene het evenwicht herstellen door de drachme te devalueren. Dat 
maakte de feta en olijfolie goedkoper voor het buitenland. 
Tegelijkertijd werden buitenlandse producten duurder, wat de import 
afremde. Maar devalueren zoals vroeger kan niet meer. De oprichters van 
de eurozone hebben daar een oplossing voor bedacht: interne devaluatie. 
'Dat wil zeggen dat tekortlanden hun lonen en prijzen verlagen. Maar 
landen accepteren geen loonsverlaging van 20 procent. Stel dat ze dat 
wel zouden doen, dan zullen veel burgers het hoofd niet boven water 
kunnen houden. Er zouden minder belastinginkomsten zijn, meer 
faillissementen, banken zullen verzwakken waarna spaarders hun geld van 
de bank halen. Zo kom je in een vicieuze cirkel, zoals Griekenland is 
overkomen.'


Slechtse scenario het waarschijnlijkst

Stiglitz voorziet voor de eurozone drie scenario's. Verbetering van de 
euro door een grondige herziening van regels en instituten, stoppen met 
de munt door vriendelijk afscheid te nemen van elkaar of blijven 
aanmodderen. Welk scenario het wordt? 'Afgaand op wat ik zie is 
aanmodderen de meest waarschijnlijke optie. Dat is direct ook de 
slechtste van de drie scenario's. Vooral omdat tijdens het aanmodderen 
twee dingen gebeuren. Allereerst zijn er enorme kosten die je niet kunt 
herstellen. Je verliest complete generaties aan werkloosheid. Ten tweede 
neemt door jarenlange depressies de bitterheid tegenover elkaar alleen 
maar toe. Dat maakt het lastiger om samen tot een akkoord te komen.'

Zo'n akkoord moet zorgen voor een schuldenverdeling tussen noord en 
zuid, nauwere samenwerking, een bankenunie en stoppen met de rigide 
begrotingsregels. Want alleen dan is de euro volgens Stiglitz te redden.

Op zijn manier is Stiglitz best optimistisch over de haalbaarheid van 
dergelijke hervormingen. Op dit moment moeten vooral noordelijke landen 
niets weten van bijvoorbeeld schuldverdeling. 'Ik vertrouw er op dat 
Europa bij een nieuwe crisis wel de goede beslissingen neemt en de 
juiste instituten en regels optuigt.' Die nieuwe crisis is volgens 
Stiglitz onvermijdelijk als de eurolanden volharden in aanmodderen. Dan 
moeten de eurolanden wel actie ondernemen 'omdat zij dan het pistool 
tegen hun hoofd voelen'.


Gebrekkig economisch denken

In zijn boek vraagt Stiglitz zich af hoe het mogelijk is dat 
intelligente, goedbedoelende staatslieden zulke grote fouten hebben 
gemaakt met de euro. 'Het hele concept van deze munt was een voorbeeld 
van gebrekkig economisch denken, vermengd met ideologie', schrijft hij. 
De verkeerde keuzes die telkens weer worden gemaakt, ligt volgens 
Stiglitz besloten in de aard van politiek. 'Politiek gaat over nationale 
kwesties en is van nature gericht op de korte termijn. Je wordt gekozen 
voor vier jaar waarbij je na twee jaar al denkt aan de volgende 
verkiezingen. Bij veel hervormingen zijn de voordelen pas op langere 
termijn zichtbaar. Anders is dat bij de kosten. Die moet je direct 
betalen. Het denken in korte termijnen is dus ingebouwd in ons 
democratisch proces.'

Daar komt nog eens bij dat politici alleen rekening houden met de eigen 
inwoners. 'Door hen worden zij gekozen. Politici denken 360 dagen per 
jaar aan hun eigen bevolking. Op de resterende dagen gaan ze naar een 
topontmoeting, zoals laatst in Bratislava. Dan moeten zij de pet afdoen 
die ze 360 dagen per jaar dragen en een nieuwe, Europese pet opzetten.'

Stiglitz heeft het zelf van nabij meegemaakt. Tussen 2009 en 2011 was 
hij adviseur van de Griekse premier George Papandreou. Hij zag hoe de 
leiders van de eurozone bij Papandreou de duimschroeven aandraaiden toen 
de Griekse premier een referendum uitschreef over het financiele 
reddingspakket uit Europa. De woedende reacties uit de noordelijke 
lidstaten en van de Brusselse leiders Herman Van Rompuy en Jose Manuel 
Barroso vond Stiglitz moeilijk te begrijpen.

Dezelfde reflex zag de econoom bij de huidige voorzitter van de Europese 
Commissie, Jean-Claude Juncker. Deze 'trotse schepper van het 
Luxemburgse belastingparadijs' koos na de Brexit voor de harde lijn. 
'Begrijpelijk misschien, als je bedenkt dat hij weleens de 
geschiedenisboeken in kan gaan als degene onder wiens bewind zich het 
begin van het einde van de EU heeft voorgedaan', sneert Stiglitz in zijn 
boek. Europa moet streng zijn voor de Britten 'want anders zouden andere 
lidstaten er ook weleens uit willen stappen. Wat een reactie! Volgens 
Juncker moet Europa dus niet bij elkaar blijven omwille van de voordelen 
die dat biedt en die meer dan opwegen tegen de kosten, niet omwille van 
economische voorspoed, een gevoel van solidariteit, van Europese trots. 
Nee, Europa moet bij elkaar blijven uit angst om wat er zal gebeuren als 
een land eruit stapt.'


Periferie

Ook de huidige Griekse premier Tsipras kreeg te maken met felle 
weerstand uit Europa toen hij vorig jaar een referendum uitschreef. Het 
volk stemde tegen invoering van de opgelegde bezuinigingen, waarna 
Tsipras toch door de knieen ging voor Brussel. Waarom doet Griekenland 
dat? Waarom akkoord gaan met maatregelen die de Griekse economie 
aantoonbaar schaden? 'Omdat landen in de periferie zo graag deel willen 
zijn van Europa. Maar daarbij maken ze een fout. Deel zijn van Europa 
heeft niets te maken met de euro. Niemand zal zeggen dat Zwitserland 
geen Europa is. Dat land is niet eens lid van de EU.'

Wat ook bij Griekenland speelt, is het gevoel van veiligheid, zegt 
Stiglitz. Tussen 1967 en 1974 heerste in Griekenland een dictatuur. 'De 
Grieken denken: zolang wij deel zijn van Europa, zal dat nooit meer 
gebeuren. Daarom accepteren de Grieken zoveel. Nu waren er mensen in de 
regering van Tsipras die uit de euro wilden stappen, maar zij verlieten 
de regering. Inderdaad, net als de Griekse minister van financien Yanis 
Varoufakis. Hun analyse was dat de kosten van een terugkeer naar de 
drachme lager waren dan de kosten van de jarenlange economische 
depressie. Ik deel die analyse. Het enige dat nu gebeurt, is problemen 
vooruitschuiven terwijl de kans groot blijft dat Griekenland de euro 
alsnog verlaat.'

De anti-democratische reflexen uit Brussel, het aanmodderen met de euro, 
er zijn politieke partijen die er korte metten mee willen maken. Front 
National in Frankrijk bijvoorbeeld, Ukip in Groot-Brittannie en de PVV 
in Nederland. Maar Stiglitz zal geen advies geven om op de PVV te 
stemmen. Tot zijn afschuw zag hij eerder Front National-leider Marine Le 
Pen met zijn boek zwaaien. De rechts-extremistische partijen willen 
helemaal af van de EU. Stiglitz wil dat uitdrukkelijk niet. Hij is juist 
bezorgd over de toekomst van Europa en wil met een hervormde euro de EU 
juist versterken.

'Er is sprake van woede, begrijpelijke woede', schrijft hij in zijn 
nawoord. 'Maar stemmen vanuit woede - zoals bij het Brexit-referendum 
een (beslissend) aantal kiezers gedaan heeft - lost de problemen niet 
op. Mogelijk komen er dan politici aan de macht en ontstaat er een 
politiek-economische situatie waardoor deze stemmers nog slechter af 
zijn.'

--------
(c) 2016 Persgroep