[D66] Pia Dijkstra: Onomstreden in de scherpste debatten

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:  Trouw
Datum: 20 november 2016
Auteur Wilma Kieskamp
URL:   
http://www.trouw.nl/tr/nl/39683/nbsp/article/detail/4418603/2016/11/20/Onomstreden-in-de-scherpste-debatten.dhtml


Onomstreden in de scherpste debatten
------------------------------------

Ze is de rijzende ster van D66, die met opmerkelijk gemak ingrijpende 
wetsvoorstellen door het parlement loodste. Het geheim van Pia Dijkstra 
(61): nooit fel worden of het eigen gelijk benadrukken. 'Natuurlijk 
helpt het als ik de juiste toon kies.'

Zelfs voor iemand die al jaren herkend wordt op straat, was het wennen. 
Nog nooit is Pia Dijkstra (61) zo vaak aangesproken. 'Voorbijgangers 
riepen me vanaf de fiets toe: 'Wat fantastisch, die donorwet van jou'. 
Met de duim omhoog. Of ze hielden me staande om juist hun grote bezwaren 
uit te leggen: 'De staat wordt eigenaar van mijn organen'. Veel mensen 
stelden me praktische vragen, over de rol van nabestaanden bijvoorbeeld. 
Ik heb ze allemaal geantwoord; ik snap waarom dit mensen zo diep raakt. 
Want eigenlijk vraag ik dat mensen nadenken over hun eigen 
sterfelijkheid.'

Pia Dijkstra, Kamerlid voor D66, heeft wat losgemaakt met haar 
initiatiefwet voor 'actieve donorregistratie'. Die wet verlangt dat 
iedereen boven de achttien beslist: wel of geen orgaandonor zijn. Met 
als zeer gevoelig detail: wie herhaaldelijk niet reageert, wordt 
verondersteld organen te willen afstaan.

De afgelopen jaren heeft Dijkstra vaker gevoelige voorstellen gedaan, en 
door de Tweede Kamer geloodst. Het verbod op de weigerambtenaren, de 
verwijsplicht voor artsen bij euthanasie, verplichte voorlichting over 
homoseksualiteit op scholen, en een conceptwet van D66 die al klaar ligt 
om ouderen het recht op zelfbeschikking te geven bij 'voltooid leven' - 
allemaal waren ze een initiatief van Pia Dijkstra. .


Neutrale stijl

Bijzonder is: hoe scherp de discussies in de Tweede Kamer ook waren over 
al deze onderwerpen, zelf was Pia Dijkstra nooit omstreden. Vriend en 
vijand prijzen haar om haar beheerste, voor Haagse begrippen bijna 
'neutrale' stijl van debatteren. Binnen D66 stijgt haar ster snel. Ze 
verstrekte D66 het bredere profiel dat de partij zo naarstig zocht. Ze 
snijdt dilemma's aan die mensen zeer persoonlijk raken. Sommigen bij D66 
zeggen zelfs: Pia brengt de menselijkheid en warmte die de partij soms 
mist.

Terugkijkend op het debat over donorregistratie, wil ze eerst iets 
kwijt. Ze vond het jammer dat haar vreugde na het binnenhalen van een 
Kamermeerderheid voor de donorwet verkeerd werd begrepen door sommigen. 
Ze was niet triomfantelijk. 'Mijn emotie was een mengeling van 
blijdschap, verrassing en vooral ontlading. Ik was er jaren mee bezig 
geweest. Ik dacht: ik kan het wel weer laten liggen, omdat het zo 
kansloos lijkt. Maar ik probeer het. Dan wordt het maar weggestemd.' 
Alsof ze zegt: Vergeef me voor een keertje.


Hoe verklaart u dat uw plan zoveel losmaakt? Er is al jaren discussie 
over orgaandonatie, maar nooit eerder liep het zo hoog op.

'Die emoties waren er steeds al. In de zaaltjes waar ik de afgelopen 
vier jaar debatten voerde, nadat ik met het wetsvoorstel kwam, maakte ik 
telkens mee dat dit, naast positieve, ook negatieve reacties losmaakt. 
Ik weet dat sommige mensen tegen zijn, als ze er voor het eerst over 
horen. Ik ken de emoties, de vragen. Ik heb al 100.000 keer uitgelegd 
dat veel van de beelden over mijn wet niet kloppen. Dat geeft niet. 
Sommige aantijgingen naar mijn hoofd, ik kijk er maar een beetje 
doorheen. Mensen zijn bang dat er iets met hun lichaam gebeurt dat ze 
niet willen. Ik moet dus blijven uitleggen: Dat is niet zo. Je eigen 
keus wordt juist gerespecteerd, wat die ook is.'


Mensen zijn toch ook tegen omdat ze er principieel anders over denken 
dan u?

'Wat mij opvalt: veel bezwaren, ook bij politieke tegenstanders, zijn 
praktische bezwaren. Veel mensen worstelen met het begrip 'hersendood'. 
Maar er is in Nederland een heel streng en goed protocol om dat vast te 
stellen; deze zomer is het nog verder aangescherpt. Of neem het beeld 
dat mensen eigenlijk 'ja' horen te zeggen op orgaandonatie. Dat vraag ik 
niet. Je mag ook 'nee' zeggen.

'Natuurlijk helpt het als ik de juiste toon kies. Maar dat is geen 
tactiek, ik vind dat sowieso belangrijk bij deze onderwerpen. Elke keer 
begin ik het debat in de Kamer met benadrukken dat we niet tegenover 
elkaar staan. We vinden allemaal: er wachten te veel mensen op een 
orgaan. Alleen over het middel zijn we het oneens. Ik heb steeds 
geprobeerd de verbinding te zoeken: wat we kunnen doen om je te 
overtuigen - dat leidde tot verregaande aanpassing. Ook straks in de 
Eerste Kamer zal ik de critici weer de hand proberen te reiken, ik hoop 
dat ze die willen aannemen.'


Kwam u in 2010 met de missie naar de Tweede Kamer: nu ga ik de 
orgaandonatie en de zelfbeschikking regelen?

'Zo is dat niet helemaal gegaan. Dat ik me in 2008 als lid meldde bij 
D66 had vooral te maken met de toon in het politieke debat, die door de 
opkomst van de PVV enorm verhardde. Ik wilde mijn steentje bijdragen aan 
een andere manier van politiek bedrijven. Zo sta ik er nog steeds in: 
elk onderwerp grondig onderzoeken, het debat genuanceerd voeren, met 
respect voor de tegenstander of andersdenkenden. Ik ging niet de Kamer 
in met een missie om voorop te lopen in het regelen van zelfbeschikking 
voor ouderen die klaar zijn met leven, en gelijke rechten voor vrouwen 
en homo's. Wel lag op dat punt veel werk te doen.'


Was u toen nog geen echte liberaal dan?

Op het belang van zelfbeschikking kwam ik via een bijzondere weg. Als 
presentator van 'Vinger aan de pols' had ik meegemaakt hoe onze 
werkwijze veranderde: vroeger stelden we vragen aan dokters, nu aan 
patienten zelf. Dankzij al die patienten die ik interviewde voor 
televisie heb ik pas echt de eigen kracht van mensen ontdekt. Daarom pas 
ik ook bij D66. Mensen zijn heel goed in staat zelf beslissingen te 
nemen, als ze goed geinformeerd zijn. Daar geloof ik in.'


Voor uw partij, D66, is het recht op zelfbeschikking een ideologisch 
speerpunt. Het is toch ook gewoon een echte liberale overtuiging?

'Ik ben liberaal met een armslag: vrijheid en zelfbeschikking zijn 
belangrijk, maar ze staan nooit op zichzelf. Vrijheid gaat niet zonder 
verbondenheid en verantwoordelijkheid; je hebt een taak in de 
samenleving. Dat onderscheidt D66 van partijen die een liberalisme 
aanhangen waarbij de overheid het over de schutting van de burger gooit.

'Het is ook de manier waarop ik groot ben gebracht. Ik groeide op in een 
doopsgezind, Fries onderwijzersgezin in Leeuwarden. We waren heel 
vrijzinnig protestants. Een heel normaal gezin. Er was bij ons thuis 
veel ruimte voor andersdenkenden, het idee was: ieder heeft recht op 
zijn eigen overtuiging en beslissingen. Zelfs de manier waarop mijn 
ouders met ons spraken over het geloof had dat in zich: er was veel 
aandacht voor je eigen, persoonlijke manier van geloven.

'Geloof is voor doopsgezinden naar binnen gericht, met een grote 
verantwoordelijkheid voor de maatschappij. Je legt naar buiten toe geen 
nadruk op je principes. Die gebruik je door je maatschappelijke 
verantwoordelijkheid. Zelf ben ik helemaal niet meer kerkelijk - ik voel 
me inmiddels meer thuis bij het humanisme - maar die doopsgezinde 
traditie zit nog in me. We discussieerden ook veel over politiek. Nog 
steeds. Met mijn vader, die bijna negentig is, praat ik vaak over mijn 
werk in de Kamer. Thuis kreeg ik met de paplepel ingegoten: niet 
discrimineren, niet oordelen op uiterlijk, proberen de wereld beter te 
maken. Al die zaken zijn voor mij nog steeds vanzelfsprekend. Dat hoef 
ik niet telkens expliciet te maken. Liever kijk ik wat ik kan 
veranderen.'


Hoe is het dan om in de Tweede Kamer zo vaak tegenover christelijke 
partijen te staan, waarbij uw voorstellen er mede toe leidden dat de 
christelijke partijen soms klagen dat D66 antireligie is?

'D66 wil religie niet uit het publieke domein weren. Ook in dat opzicht 
ben ik echt D66 en echt iemand die stamt uit de doopsgezinde traditie: 
het publieke domein is er voor de democratie en de grondrechten. Dat 
kerken daar een rol spelen, heel goed, maar zij kunnen niet 
voorschrijven hoe mensen moeten leven die niet gelovig zijn.

'Het laatste wat ik wil, is christelijke waarden bestrijden. Daar ben ik 
niet op uit. Er zijn zoveel waarden die we delen. Ik heb respect voor 
religieuze waarden. Vanuit mijn achtergrond kan ik goed begrijpen dat 
mensen die gelovig zijn, vinden dat niet de mens, maar God over leven en 
dood gaat. Het is niet de God waarmee ikzelf ben grootgebracht, maar ik 
ken hem wel. Toen ik ooit in het begin van mijn loopbaan namens de Ikon 
de zendtijd voor de kerken regisseerde, heb ik van elke kerkgenootschap, 
ook de orthodoxe, vele preken gehoord. Ik ken de taal, hun zienswijze.

'Het enige dat ik vraag: leg het niet aan anderen op. Mijn donorwet 
verplicht niemand om orgaandonor te worden. De euthanasiewet verplicht 
niemand om zijn leven te beeindigen. Het CDA heeft ooit meegewerkt aan 
die euthanasiewet, dat was toen bespreekbaar. Ik hoop dat we elkaar nu 
ook kunnen vinden.'


Hoe ver was u al met uw initiatiefwet voor zelfbeschikking bij 'voltooid 
leven'? De wet is niet meer nodig omdat VVD-minister Schippers zelf met 
een wetsvoorstel komt.

'Ik ben bezig geweest met een concept gebaseerd op de 'proeve van wet' 
van het burgerinitiatief 'Uit Vrije Wil'. Dat is ook weer een onderwerp 
waar ik gaandeweg doordrongen ben geraakt dat we moeten luisteren naar 
de eigen kracht van mensen. Het burgerinitiatief zette me in 2012 aan 
het denken; ook in mijn eigen partij kwamen ouderen met dit geluid. Ik 
ontmoet mensen op hoge leeftijd die nu nog gezond zijn, maar die toch 
echt die wens hebben om zelf hun levenseinde te kunnen kiezen.

'Wat geeft de overheid het recht om te zeggen: als je waardig wilt 
sterven, gaan wij dat verbieden? We moeten afgaan op de wens van de 
oudere zelf. Vaak zijn het helemaal niet mensen die lijden onder 
eenzaamheid. Ze zijn klaar, het is mooi geweest.


Spreekt u daarover met uw eigen familie?

'Mijn vader is er een sterke voorstander van dat zelfbeschikking 
geregeld wordt, zonder dat hij weet of hij er zelf gebruik van zou 
willen maken. Hij is nu nog fit, kan nog reizen, komt sinds het 
overlijden van mijn moeder elk Kamerreces bij ons thuis logeren. Hij 
zegt: het feit dat zelfbeschikking mogelijk wordt, zou hem rust geven. 
Dat is het argument wat ik hoor van een grote groep ouderen. Ja, 
daarnaast verdienen ouderen ook hulp 'bij het leven', maar dat is geen 
oplossing voor ouderen die hulp vragen bij de dood.


U staat op nummer vier op de lijst, zien we u binnenkort als minister of 
staatssecretaris? Er moeten toch meer vrouwen in leidende functies, zei 
u altijd?

'Ik ambieer geen verantwoordelijkheid in het fractiebestuur en blijf 
Kamerlid. Een typisch vrouwenantwoord? Ik ben 62 jaar als de nieuwe 
Kamer aantreedt; mijn rol is nieuwe Kamerleden coachen. En ik heb toch 
maar mooi bewezen dat je als vrouw met drie kinderen na je vijftigste 
nog een nieuwe carriere kunt beginnen. Het was soms zwaar, maar het is 
wel gelukt.

'Het stemt me wel droevig dat er maar een vrouwelijke partijleider is op 
het Binnenhof. Dat heeft ook te maken met de polariserende manier waarop 
veel politieke partijen bezig zijn. Ik snak naar een ander soort debat 
in de Kamer. Alexander Pechtold doet dat goed, waarbij hij gelukkig 
steeds meer hart laat zien in plaats van alleen maar hoofd. Het is na de 
economische crisis de tijd om de gespleten samenleving weer bij elkaar 
te brengen en mensen te bereiken die zich tekortgedaan voelen. Precies 
waarom ik de politiek ben ingegaan, acht jaar geleden.'

--------
(c) 2016 Persgroep