[D66] Versleten metaforen en mal taalgebruik

[J.N.]

http://www.groene.nl/artikel/versleten-metaforen-en-mal-taalgebruik#

Versleten metaforen en mal taalgebruik


‘Betonrot verbindt Pechtold met Bolkestein’, las ik dit weekeinde in
Trouw. Ton van den Boon haalde in de taalrubriek een uitspraak aan van
Alexander Pechtold: ‘Coalitie moet oppassen voor betonrot.’

door Martin Reints
23-03-2015

Niemand zal Pechtolds uitspraak interpreteren als een bouwtechnisch
oordeel, zegt Van den Boon: ‘Blijkbaar interpreteren lezers betonrot in
deze context meteen figuurlijk, als een metafoor voor bederf of verval
dat de stabiliteit van iets aantast.’

Volgens Van den Boon wordt het woord vanaf de jaren negentig figuurlijk
gebruikt, nadat het letterlijke gebruik in de jaren tachtig in omloop
was geraakt. In die jaren werd het verval aangetroffen in de
galerijflats van na de oorlog. In 1992 zei Bolkestein: ‘Er zit betonrot
in de fundamenten van dit kabinet.’

Metaforische betonrot. Het beeld van beton dat afbrokkelt doordat de
wapening roest en uitzet. Van binnenuit kapot gedrukt beton. Maar het
woord betonrot zelf is al een metafoor. Want echt rotten doen alleen
dode organismen: lijken en plantenresten. Op Wikipedia kun je een smerig
filmpje zien van een perzik die zes dagen ligt te rotten. Dat gaat heel
anders dan een betonnen balkon dat afbrokkelt en nog weer anders dan een
coalitie die macht aan het verliezen is. Maar we begrijpen de
beeldspraak. En natuurlijk is ook de wapening in het beton alleen een
metaforische wapening, want van echte wapens is het beton niet voorzien.

We leven en spreken in een duizelingwekkende chaos van metaforisch
gebruikte metaforen van metaforen. Dat we ons ermee redden komt doordat
de uitdrukkingen worden herhaald totdat ze versleten zijn.

Is er iets tegen clichés? Weinig. Waarom zou taalgebruik niet saai mogen
zijn? Als we elkaar maar begrijpen. Maar ik raak soms wel afgeleid
wanneer ik de sleetse metaforen van de politiek erg vaak achter elkaar
hoor. Tijdens de campagnes, zoals in de afgelopen weken, ga ik steeds
meer nadenken over de letterlijke betekenissen, en het politieke betoog
dringt niet meer tot me door. Ik kijk naar de televisie en ineens zit ik
me af te vragen: wat is een proefballonnetje eigenlijk? Of een
achterkamertje?

Het zijn toch vooral signalen die wijzen op gemakzucht. Ook het
tegengestelde bestaat: raar taalgebruik dat niet voortkomt uit
gemakzucht maar uit de behoefte je deftiger uit te drukken dan in het
gewone leven. De organisatoren van ons wegenverkeersnet zijn er dol op.
Ik stel me altijd graag voor hoe ze overleggen. Dat is wel wat
gewoontjes, vinden jullie niet? Het mag wel een beetje officieel. Iemand
een idee hoe we het anders kunnen formuleren? En in plaats van ‘de
slagbomen gaan vanzelf dicht’ wordt er gekozen voor een bord met de
tekst ‘slagbomen dalen automatisch’. Zulk taalgebruik haalt mij uit mijn
concentratie. Voordat ik besef dat er een slagboom op mijn auto terecht
kan komen, zit ik me af te vragen: kunnen slagbomen dalen?

Ik lees ook geregeld: ‘U rijdt te snel’. Heel verwarrend. Want eerst
denk ik dan: dat kan niet op mij slaan, ik rij keurig zeventig
kilometer, die tekst licht kennelijk op door de auto achter mij. En
vervolgens denk ik: maar die rijdt toch niet te snel? Die rijdt te hard.

Toen de ov-chipkaart nieuw was en we moesten worden gedrild in het
zogenaamde uitchecken, klonk in de trams en de bussen bij iedere halte:
‘Verlaat u het voertuig? Vergeet dan niet uit te checken met uw
ov-chipkaart. Are you leaving the vehicle? Remember to check out with
your public transport chip card.’ Zulke malligheid kan alleen maar om
zeep worden geholpen door het belachelijk te maken. Ik zat op een avond
in lijn 5, richting Amstelveen, en toen we in de Beethovenstraat reden
begon dat bandje weer: ‘Verlaat u het voertuig?’ Maar nu draaide de
trambestuurder het geluid weg en vulde zelf aan: ‘Of rijdt u gezellig
mee naar het eindpunt?’ Als ik verantwoordelijk was voor een politieke
campagne zou ik deze trambestuurder willen inhuren als tekstschrijver.