[D66] Waarom bijna ieder financieel begrip het omgekeerde betekent van wat er staat

[Oto]

https://decorrespondent.nl/1717/Waarom-bijna-ieder-financieel-begrip-het-omgekeerde-betekent-van-wat-er-staat/44283952273-0bb97dd6

Waarom bijna ieder financieel begrip het omgekeerde betekent van wat er
staat

door Ewald Engelen

De crisis heeft niet alleen krassen op onze ziel gemaakt, onze taal is
ook niet ongeschonden gebleven. Sinds 2008 staan de krantenkolommen vol
met woorden die we daarvoor zelden of nooit tegenkwamen: buffers,
balansen, hefbomen, verpakte hypotheken, multipliers,
depositofinancieringsgaten. Om maar te zwijgen van residential mortgage
backed securities, credit default swaps en collateralized debt obligations.

Geen nauwgezettere chroniqueur van het bancaire crisisjargon dan de
Britse auteur en romancier John Lanchester. Als zoon van een bankier van
de oude stempel (tegen drie procent lenen, tegen drie procent uitlenen
en om drie uur op de golfbaan) is hij bij uitstek toegerust om de crisis
te fictionaliseren.

In het kader van het onderzoek voor zijn ambitieuze roman uit 2012,
Capital, schreef Lanchester een aantal fraaie essays over verschillende
aspecten van het bancaire verdienmodel voor The London Review of Books.
Het vormde de grondstof voor Whoops! Why everyone owes everyone and no
one can pay, een hilarische vertaling van het financiële potjeslatijn
waarmee bankiers en toezichthouders ons voor de crisis trachtten te
intimideren en dat in 2008 in hun verwaande smoelen is ontploft.
Ze draaien gewoon alles om

Vorige maand verscheen de tweede bijvangst van Lanchesters onderzoek
naar bancaire kul: How to speak money: What the money people say - and
what they really mean.Meer informatie over dit boek vind je hier. Het
boek bestaat uit een introducerend essay van 63 pagina's, gevolgd door
een lexicon van ruim 180 kantjes, waarin Lanchester financieel jargon
voor leken toegankelijk maakt. Het gaat dan om termen als AAA, deflatie,
rente, zombiebanken, zwarte zwanen en wat dies meer zij.

    Volgens Lanchester kenmerken financiële termen zich door een
betekenis die het omgekeerde is van wat de gefinancialiseerde versie
ervan geacht wordt aan te duiden

Hoezeer ik Lanchesters motief om dit boek te schrijven ook toejuich -
niemand hoeft zich door financieel jargon te laten intimideren, iedereen
kan de Financial Times begrijpen, en als het echt moeilijk snappen
bankiers het zelf ook niet - is het toch een teleurstellend boek
geworden. Dat komt doordat Lanchester uiteindelijk te veel eerbied voor
de bankier heeft, waarover zo dadelijk meer.

Eén vondst maakt het boek echter meer dan de moeite waard. En dat is
Lanchesters ontdekking dat bancair jargon vaak het product is van wat
hij 'reversificatie' noemt, of in goed Nederlands: 'omkering.' Volgens
Lanchester kenmerken financiële termen zich door een volstrekt
contra-intuïtief gebruik van woorden en begrippen wier alledaagse
betekenis het omgekeerde is van wat de gefinancialiseerde versie ervan
geacht wordt aan te duiden.

In Lanchesters woorden: 'I mean by this a process in which words come,
through a process of evolution and innovation, to have a meaning that is
opposite to, or at least different from , their initial sense.' Oftewel,
dit is niet een pijp - maar dan anders.
Zie je die muur daar?

De voorbeelden die Lanchester geeft zijn 'Chinese muren,' 'hedge funds,'
'securitisatie' en 'hefboom.' Wat deze termen kenmerkt, is dat ze alle
vier metaforisch gebruik maken van zaken waar de meesten van ons zich
concrete voorstellingen van kunnen maken.

Zo is de Chinese muur een honderden kilometers lang bouwwerk dat bedoeld
was om de horden uit Mantsjoerije buiten de grenzen van het Chinese rijk
te houden. Die verwijzing wordt overdrachtelijk geprojecteerd op het
gebruik binnen banken om afdelingen virtueel van elkaar te scheiden om
misbruik van informatie te voorkomen. Zo mogen de beleggingsanalysten
van de bank niet weten wat de beleggingen van de bank zelf zijn. Maar er
is geen muur te zien en misbruik is dan ook schering en inslag. Toch
blijven toezichthouders geloven dat hogere, betere, langere Chinese
muren toekomstig misbruik zullen voorkomen.

Hetzelfde geldt voor de andere drie begrippen. De heg die in naam 'hedge
fund' zit, stamt van de agrarische praktijk om velden te beschermen
tegen weer, wind, wild en rovers door er heggen omheen te zetten. De
hedge van de eerste 'hedge funds' bestond uit het financiële equivalent
van zo'n agrarische heg in de vorm van complementaire beleggingen die de
waarde van een bepaalde beleggingsportefeuille ook in tegenzittende
markten zou moeten beschermen.

    Schulden die kredieten worden genoemd. Stijgende huizenprijzen die
het einde van de crisis moeten aangeven. Minder krimp die wordt
gepresenteerd als herstel

Fast forward naar de crisis en 'hedge funds' zijn speculatieve beleggers
geworden die risico niet afschermen, maar juist opzoeken en in hun jacht
op maximaal rendement geen truc schuwen, zelfs niet als dat tot
faillissement van land of bedrijf leidt. Zie ABN Amro, zie Argentinië.

Securitisatie is nog zo'n term waarin je Lanchesters 'omkering' aan het
werk kunt zien. De Latijnse stam van het woord betekent beveiligen. De
financiële praktijk was echter exact het omgekeerde: onveilige
hypotheekcontracten transformeren in nog onveiligere obligaties die als
superveilige beleggingen werden verkocht aan Nederlandse pensioenfondsen
en Duitse staatsbanken, die onderwijl ook nog even her en der
huizenzeepbelletjes opbliezen.

Ook 'hefboom' heeft zo'n huis-tuin-en-keukenconnotatie. Met een beetje
koevoet kan je deuren, kozijnen en vensters uit hun kozijnen lichten.
Oftewel, een hefboom vermenigvuldigt het gewicht en de kracht van de
gebruiker en maakt de gebruiker sterker dan hij zonder koevoet zou zijn
geweest. In het geval van banken betekent een grote hefboom precies het
omgekeerde. Hoe groter de bancaire hefboom, hoe kleiner het eigen
vermogen, hoe kleiner de buffer en hoe groter de kans dat je failliet
gaat als je bezittingen hun waarde verliezen.

Omkering - als je het eenmaal weet, zie je het overal. Bezuinigingen die
hervormingen heten. Lastenverzwaringen die als ombuigingen worden
gekocht. Bonussen die verkleed worden als 'cash allowances' om plafonds
te omzeilen. Schaduwbanken die plotseling niet-bancaire
kredietverstrekkers heten. Schulden die kredieten worden genoemd.
Stijgende huizenprijzen die het einde van de crisis moeten aangeven,
terwijl ze alleen maar tot hogere woonlasten leiden. Minder krimp die
wordt gepresenteerd als herstel. Belastingontwijking die het wegnemen
van marktverstoringen wordt genoemd. Studentenwoningen die geen
huisvesting bieden maar een 'experience.' Afgedankte kantoorpanden die
ineens 'creatief vastgoed' heten.
Het is politiek

Als je Lanchesters How to speak money leest, lijkt het alsof het omkeren
van begrippen een ongevaarlijk tijdverdrijf van bankiers is. Nergens in
het boek laat hij doorschemeren dat er wel degelijk 'systeem achter deze
waanzin' zit. Dat deze 'omkeringen' niet politiek neutraal zijn, maar
specifieke, aanwijsbare doelen en belangen dienen.

Er werd namelijk door de banken en hun handlangers - de advocaten,
accountants, fiscalisten en trustboeren - verschrikkelijk veel geld
verdiend met het ons aansmeren van hypotheken, die hypotheken vervolgens
verpakken en die verpakte hypotheken doorverkopen aan institutionele
beleggers.

Pakweg de helft van de bancaire omzetten en winsten was voor de crisis
afkomstig uit het hypotheekbedrijf. Er is bankiers dan ook veel aan
gelegen om die geldmachine zo snel mogelijk weer aan de praat te
krijgen. Het gevecht daarover met politiek, toezichthouders en
electoraat is nu gaande. Woorden spelen in die strijd een cruciale rol.

Het lijkt de banken te zijn gelukt. Via de band van het zeehondje van de
bancaire sector, het midden- en kleinbedrijf, is nu ook de president van
de Europese Centrale Bank, Goldmanite Mario Draghi, om. Teneinde de
kredietverlening in de Eurozone weer op gang brengen, aldus Draghi
tijdens zijn persconferentie van afgelopen donderdag, is versoepeling
van de regels voor securitisatie onontbeerlijk.Draghi's persconferentie.

Het is veelzeggend dat George Orwell,Victor Klemperer en de grondlegger
van de politicologische framingtheorie, George Lakoff, ontbreken in de
literatuurlijst van How to speak money. Wat meer gevoel voor de
politieke lading van het bancaire taalgebruik had het boek tot een
linguïstische atoombom kunnen maken. Nu is het een klappertjespistool.