[D66] Mythen rond de MH17

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  10 september 2014
Auteur: Romana Abels
URL:    http://www.trouw.nl/tr/nl/31523/Vliegtuigcrash-Oekraine/article/detail/3744676/2014/09/10/Mythen-rond-de-MH17.dhtml


Mythen rond de MH17
-------------------

De tragedie met Malaysia Airlines vlucht MH17 bracht onmetelijk veel 
verdriet en woede teweeg. Maar klopten achteraf die verhalen over de 
gestolen trouwring, de ontvreemde paspoorten en het gezeul met 
lichamen? De brandweermannen uit de Oekraiense stad Torez beheersen 
het Nederlands niet. Zolang niemand het vertaalt, zullen ze niet weten 
dat Tweede-Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg hun werk 
'onmenselijk' noemde, afgelopen week, bij de parlementaire herdenking 
van de ramp met de MH17. Ze had het over de emoties in Nederland, in 
de dagen na die rampzalige 17 juli. 'Er was woede over de onmenselijke 
manier waarop er met slachtoffers werd omgegaan.'

Van Miltenburg had het over die eerste dagen, waarin we van het ene 
ongeloof in het andere vielen. Eerst al dat een Maleisisch 
passagiersvliegtuig kon worden neergeschoten in een Oekraiense 
burgeroorlog. Vervolgens dat de plaatselijke bevolking te midden van 
de brokstukken en lichamen klaarblijkelijk trouwringen van dode 
vingers rukte. Dat een separatist lallend poseerde met het 
knuffelkonijn van een omgekomen kind. Dat de lichamen van de 
inzittenden als vuilnis werden opgestapeld, in vrachtwagens gegooid en 
in een treinwagon gesmeten. Dat zo op het oog zwakbegaafde 
pro-Russische separatisten de komst van Nederlandse onderzoekers 
frustreerden. Dat die mannen het belangrijker vonden om hun oorlog 
voort te zetten, dan om ons te laten onderzoeken wie dat vliegtuig 
neerhaalde. Dat het dagen van onderhandelen kostte voor de lichamen 
naar Nederland konden worden gebracht. Woedend waren we. Zijn we nog. 
Maar het is ook bijna twee maanden later, en langzaam, hier en daar, 
vallen gaten in de verontwaardiging. Blijken dingen anders dan we 
dachten. Oordeelden we niet te snel, en op basis waarvan eigenlijk?


Wrakstukken vol bewijsmateriaal

Gisteren verscheen het eerste tussenrapport van de Onderzoeksraad voor 
de Veiligheid over de ramp met de MH17. Een 'feitenrelaas' is het, nog 
niet het eindrapport. Wereldwijd is er reikhalzend naar uitgekeken, om 
tal van redenen: het is een eerste stap naar de berechting van de 
schuldigen, al zal het nog een paar tussenrapporten duren voor die 
worden aangewezen. Het rapport gaat evenmin in op de afwikkeling van 
de ramp. Het zegt niets over hoe dat beeld dat Anouchka van Miltenburg 
vorige week in herinnering riep, kan zijn ontstaan. 'Onmenselijk' - 
niet alleen de Nederlandse Kamervoorzitter, iedereen zei het. John 
Kerry, Mark Rutte, Frans Timmermans. Destijds dan. Nu is het anders. 
Nu schrijft dezelfde Timmermans anderhalve week geleden aan de Kamer 
dat het bij nader inzien daar in Oost-Oekraine misschien helemaal zo 
slecht nog niet ging, die eerste dagen na 17 juli. 'Het bergen van de 
lichamen bleek doelmatiger dan aanvankelijk werd gedacht.'

Het was een beetje een verstopte zin, maar hij betekent veel. Dat we, 
ministers en premier incluis, misschien wel woedend waren op basis van 
televisiebeelden. Dat we dachten dat we wisten wat we zagen, maar dat 
dat misschien niet zo was. Niet alleen over de berging, maar ook 
bijvoorbeeld over de trouwringen plunderende rebel, die Timmermans op 
21 juli nog zo welbespraakt veroordeelde in de VN-Veiligheidsraad. 'De 
afgelopen dagen hebben we zeer verontrustende verslagen binnengekregen 
over lichamen waarmee wordt rondgezeuld en waarvan de bezittingen 
worden geroofd. Stelt u zich eens voor, en ik spreek u niet aan als 
vertegenwoordigers van uw land, maar als echtgenoten en echtgenotes, 
stelt u zich eens voor dat u hoort dat uw echtgenoot of echtgenote om 
het leven is gekomen en dat u een of twee dagen later een of andere 
schurk de trouwring van zijn vinger ziet halen. Stelt u zich eens voor 
dat dat uw man of vrouw geweest was.'

Twee dagen voordien, op 19 juli, had Rutte er ook al iets van gezegd, 
rauwer. 'Walgelijk', zei de premier. 'Ik ben geschokt door de beelden 
van volstrekt respectloos gedrag op deze tragische plek. Tegen alle 
regels van een zorgvuldig onderzoek in blijken er mensen te zijn die 
tussen de brokstukken lopen te rotzooien met de persoonlijke en 
herkenbare bezittingen van slachtoffers.' We hadden allemaal gezien 
wat Rutte en Timmermans zagen. De foto van een man in uniform die het 
goud van het lichaam van een van onze slachtoffers rukte. Die andere 
foto met de zelfgenoegzame kop van een militair die grinnikend een 
knuffelkonijn ophield, als was het een jachttrofee. We zagen 
Twitterberichten met foto's van Nederlandse paspoorten en een dronken 
separatist die de OVSE en een groep journalisten de toegang tot de 
rampplek belette. We zagen gesjor aan lijkenzakken.


Misleidende foto's

Al de dag nadat Timmermans de VN had toegesproken, onthulden bloggers 
op YouTube dat die twee mannen misschien helemaal niet zulke boeven 
waren. De foto's waarover wij boos waren, bleken stills uit twee 
filmpjes. Op het eerste, van de man met het knuffelkonijn, zet hij in 
het volgende shot het knuffeldier neer, neemt zijn pet af en slaat een 
kruis, tranen in zijn ogen. Die man van de trouwring - 'tuig', zei 
Timmermans - doet een kleinood zorgvuldig in een doosje. 'Het Westen 
heeft zonder de feiten te controleren misleidende foto's uit 
Oekraiense media overgenomen', stellen de Russen, die zeggen te weten 
dat de gewraakte foto's het eerst in Oekraiense kranten en websites 
stonden.

Net zoiets is er met de paspoorten. Ja, die hadden mensen thuis, in 
hun Oekraiense huis. Maar wat later nooit meer geopenbaard werd: ze 
legden ze terug. Michael Bociurkiw, de woordvoerder van de OVSE die 
vanaf 18 juli op de rampplek was, schrijft in een persoonlijk 
eindverslag op CNN: 'Toen we na een paar dagen op een plek 
terugkeerden, zagen we dat een stapel paspoorten was teruggelegd - 
kennelijk door een plunderaar die spijt had gekregen'. Blijft over de 
dronken separatist en het gezeul met lijkenzakken. 'Het lijkt er heel 
sterk op dat wat in het begin werd gezien als gezeul met lijken 
achteraf een zorgvuldige bergingsoperatie is geweest', zegt 
CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, die samen met zijn collega Sjoerd 
Sjoerdsma van D66 aan Timmermans tientallen vragen over de afwikkeling 
van de ramp heeft gesteld. Hoe kan het, willen zij weten, dat het tot 
drie weken na de ramp duurde eer Nederland ontdekte dat de 
aanvankelijke berging heel zorgvuldig was? Omtzigt: 'Ze waren gaan 
zoeken naar lichamen op een plek waarvan ze wisten dat ze er veel 
zouden vinden. Ze vonden er bijna geen. Dat zal ze hebben verbaasd. Ik 
kan me zo voorstellen dat ze hebben doorgevraagd en zo ontdekten dat 
er een eerste berging was geweest. Toen hebben ze gevraagd naar het 
hoe en wat.'

Pas de vijfde augustus hoorden de onderzoekers dat al meteen vanaf de 
eerste minuut honderden Oekraiense brandweerlieden, politiemensen, 
mijnwerkers en mensen van het ministerie van binnenlandse zaken hadden 
gezocht naar lichamen. Dat het rampenteam systematisch binnen vier 
dagen een gebied van 140 vierkante kilometer wist uit te kammen en in 
totaal 192 lichamen en 87 lichaamsdelen veiligstelde.


800 vrijwilligers

Gek eigenlijk, zeggen Omtzigt en Sjoerdsma, dat dat drie weken moest 
duren, het was genoegzaam bekend. De Nederlandse ambassadeur Kees 
Klompenhouwer was namelijk zelf op 20 juli in Kiev aanwezig en hoorde 
in levenden lijve vicepresident Volodomir Groisman vertellen over de 
bergingswerkzaamheden. Tweehonderd man van de nationale rampendienst 
werken met 800 vrijwilligers, zei Groisman toen. Achteraf bleek dus 
hoe grondig ze dat deden. Een lokale brandweercommandant vertelde 
vorige week aan 'RTL Nieuws' dat het rampgebied was verdeeld in zeven 
zones, die systematisch werden uitgekamd. Dat ze op kaarten bijhielden 
wat ze waar vonden. Was het moeilijk terrein, dan doorzochten ze het 
drie of vier keer, steeds in rijen lopend, met een onderlinge afstand 
van 80 centimeter. Zorgvuldig documenteerden ze staat en vindplaats 
van de lichamen en voegden ze eventuele documenten of sieraden bij. 
Alle gegevens werden, gewikkeld in een chirurgenhandschoen, bij de 
lichamen in de zakken gedaan. 'Separatisten waren er ook', zei de 
brandweerman. 'Die bemoeiden zich eigenlijk niet met ons. Zij deden 
hun ding, wij het onze.'

De Nederlandse politie had er weinig interesse voor getoond. Pas nadat 
RTL de brandweercommandant had bezocht, vroeg een vertegenwoordiger de 
logboeken en de gedetailleerde kaarten van de operatie op. Maar 
daarmee is waarschijnlijk nog niet alles boven tafel. Omtzigt: 'Ook de 
separatisten zeggen dat ze een reddingsoperatie hebben gehouden.' Dat 
zou nog wel eens nieuw licht kunnen werpen op de dronken separatist, 
die op 18 juli de waarnemers van de OVSE wegjoeg. Zeker is: hoe meer 
er bekend wordt, hoe minder er veroordeeld wordt. Nu zegt de regering, 
op 4 september: 'Een groot compliment is op zijn plaats. Er is goed 
werk gedaan door de betrokken partijen, waaronder gemeentehuizen, 
lokale politie en het Rode Kruis. Daar zijn we erg blij mee.'

Was het een misverstand? Zijn we misleid? Hoe meer we weten, hoe meer 
vragen er rijzen. 'Wanneer, en hoe, heeft u tussen 20 juli - toen de 
Oekraiense regering bekendmaakte dat er een lokale zoekactie werd 
uitgevoerd met 800 vrijwilligers - en 5 augustus - toen u 
gedetailleerde informatie over de zoekactie ontving- proberen te 
achterhalen wat de reikwijdte was van die zoekactie?' vroegen de 
Kamerleden Pieter Omtzigt van het CDA en Sjoerd Sjoerdsma van D66 de 
regering vorige week. En ze hebben nog meer vragen. 'Het zal nog wel 
even doorvragen vergen voor we overal antwoord op krijgen', zegt 
Omtzigt.

--------
(c) 2014 Persgroep