[D66] Schokkend: De macht van neofascisten in Ukraine

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   HP/De Tijd
Datum:  4 september 2014
Auteur: Peter Blasic
URL:    http://www.hpdetijd.nl/2014-09-04/schokkend-de-macht-van-neofascisten-oekraine/


Schokkend: de macht van neofascisten in Oekraine
------------------------------------------------

In de Oekraiense regering hebben extreemrechtse politici cruciale 
posten in handen, zoals die van vice-premier en minister van Defensie. 
Wat zijn dit voor mensen, en hoe ver reikt de invloed van het 
neofascisme in Oekraine?

Volgens de Russische president Vladimir Poetin was de invasie van de 
Krim noodzakelijk om de etnische Russen daar te beschermen tegen de 
'nazistische en antisemitische Oekrainers'. Westerse regeringen op hun 
beurt verwijten Poetin - zelf ook niet vies van contacten met 
extreemrechts - juist voorwendselen te verzinnen voor het binnenvallen 
van Oekraine. Hoewel Poetin daar ongetwijfeld minder altruistische 
motieven voor had dan hij de buitenwereld wil doen geloven, is het een 
feit dat een aanzienlijk deel van de regering in Kiev - en van de 
demonstranten die haar aan de macht brachten - inderdaad onder 
fascistische invloed staat.

Een duidelijk bewijs hiervan is de opkomst van Svoboda, een van de 
meest invloedrijke extreemrechtse bewegingen van nu. Representanten 
van de partij staan bekend om hun afkeer van kleurlingen en 
homoseksuelen. Ook joden moeten het regelmatig ontgelden, hetgeen al 
resulteerde in een oproep van het Joods Wereldcongres aan de EU om 
Svoboda - net als de Griekse Gouden Dageraad en het Vlaams Belang - te 
verbieden, omdat de beweging een gevaar zou vormen voor de veiligheid 
van joden in Oekraine. Een van de eerste acties van de nieuwe 
regering, waar Svoboda deel van uitmaakt, bestond uit het uitroepen 
van het Oekraiens tot enige formele taal van het land, wat nogal tegen 
het zere been van de Russische minderheid was. Daarna probeerden de 
nieuwe machthebbers een bestaande wet ongedaan te maken die het 
verbiedt de misdaden van het fascisme te bagatelliseren.


Wolf in schaapskleren

Svoboda werd midden jaren negentig opgericht onder de toenmalige naam 
Sociaal-Nationale Partij. Geheel in lijn met het nazi-erfgoed bedient 
de Sociaal-Nationale partij zich openlijk van fascistische symboliek, 
in dit geval het Wolfsangel-embleem. Verder doet haar naam denken aan 
die van de Duitse nazi's, de Nationalsozialistische Deutsche 
Arbeiterpartei (NSDAP). Het lidmaatschap was voorbehouden aan etnische 
Oekrainers. In 2004 gaf de partij zichzelf haar huidige naam, Svoboda, 
dat 'Vrijheid' betekent, en ontdeed zich van al te duidelijke 
nazi-retoriek. Wel bleef ze neonazistische waarden nastreven.

In de tien jaar die volgden, zag de partij haar electorale aanhang 
groeien. Na de Majdan-protesten verwierf Svoboda invloed in de 
allerhoogste kringen. Zo kreeg ze met Oleksandr Sytsj iemand op de 
positie van vice-premier. De wereld sprak schande van Sytsj' 
uitspraken over abortus en over vrouwen die verkrachting zouden 
uitlokken; hij had gezegd dat 'vrouwen moeten leven op een manier 
waardoor ze geen risico lopen op verkrachting, dus bijvoorbeeld geen 
alcohol drinken of zich in dubieus gezelschap begeven'.

Svoboda kreeg ook de ministeries van Milieu en - van cruciaal belang 
in Oekraine - Landbouw. Milieuminister Andrij Mochnyk geldt als de 
rechterhand van de fractieleider van Svodoba in het Oekraiense 
parlement, Oleh Tjahnybok. Hij ziet - naast criminele 'buitenlanders' 
- Rusland als het grootste gevaar voor zijn land, omdat 'Rusland de 
Oekrainers wil onderdrukken, de rijkdommen wil beheersen en de 
toenadering tot de EU wil saboteren'. In 2012 zei hij dat de 
Oekrainers 'net zo zwaar hadden geleden als de joden' en dat de 
Holodomor-genocide, de door het Sovjet-regime gecreeerde hongersnood 
in de jaren dertig die het leven koste aan 7,7 miljoen mensen, de 
Oekraiense bevolking 'bijna geelimineerd had'.


Joseph Goebbels Politiek Onderzoekscentrum

Landbouwminister Ihor Sjvajka deed vooral van zich spreken in zijn 
voortrekkersrol in de strijd tegen schaliegas. Prive kwam hij in 2013 
in een kwaad daglicht te staan toen een van zijn ex-vrouwen - hij is 
drie keer getrouwd geweest - hem ervan beschuldigde hun kind te hebben 
ontvoerd. Sjvajka bracht het kind later dat jaar weer terug bij zijn 
ex. Met oud-admiraal Ihor Tenjoech had Svoboda een ervaren rot als 
minister van Defensie, totdat hij op 25 maart opstapte vanwege zijn 
besluiteloosheid rond de annexatie van de Krim. Svoboda-lid Oleh 
Machnitski was tot zijn aftreden in juli procureur-generaal. Nu wordt 
die positie bekleed door Vitali Jarema van de Batkivsjtsjyna- oftewel 
Vaderlandspartij van Joelia Timosjenko, die als centrumrechts te 
bestempelen is.

Hoewel de partij tegenwoordig haar nazi-ideologie probeert te 
verdoezelen, is die nog steeds alom aanwezig. Zo is het parlementslid 
Joeri Michailisjyn de oprichter van het Joseph Goebbels Politiek 
Onderzoekscentrum. De Holocaust noemde hij een 'heldere periode' in de 
geschiedenis van de mensheid.

Volgens de Zweeds-Amerikaanse Oekraine-expert Pers Anders Rudling, 
hoogleraar aan de Lunds universitet, zijn er ook nog regeringsposten 
die niet rechtstreeks in handen zijn van Svoboda, maar wel binnen haar 
invloedsfeer vallen. Rudling doelt daarbij onder meer op posten die in 
handen zijn van de Vaderlandspartij. Een daarvan is die van Arseni 
Jatsenjoek, de minister-president. Jatsenjoek is bankier en zeer 
westers georienteerd. Hij is niet openlijk fascistisch, al ontkent hij 
wel stelselmatig het gerucht dat hij joodse wortels zou hebben, 
mogelijk vanwege de antisemitische sentimenten binnen zijn partij.

Ook Andrij Paroebij is van de Vaderlandspartij. Hij was tot zijn 
terugtreden begin augustus de secretaris van de Nationale Veiligheids- 
en Defensieraad, waaronder onder meer het leger, de politie, de 
rechtbanken en de inlichtingendienst vallen. Paroebij maakte naam als 
veiligheidschef tijdens de Majdan-protesten in Kiev, maar was ook al 
bekend als mede-oprichter van de fascistische Sociaal-Nationale 
Partij. Later werd hij lid van de Vaderlandspartij, maar bleef het 
extreemrechtse gedachtegoed aanhangen.

De kleinere, nog extremere Pravi Sektor (Rechtse Sector), een groep 
ultranationalistische straatvechters, was eerder ook nog even in beeld 
om in de persoon van haar voorman Dmitro Jarosj de plaatsvervangende 
voorzitter van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad te leveren. 
Jarosj, die eerder nog opschepte dat zijn beweging klaar zou zijn om 
Oekraine gewapenderhand te bevrijden, sloeg dit aanbod evenwel af, 
omdat het 'onder zijn niveau' zou zijn. Jarosj steekt zijn nazistische 
ideeen niet onder stoelen of banken. In een BBC-interview zei hij: 
'Nationaal-socialistische ideeen zijn hier populair. We willen een 
zuiver volk, niet zoals onder Hitler, maar wel een beetje zo.'

Binnen Pravi Sektor zat Jarosj bij de hardcore-nationalisten van de 
Oekraiense paramilitairen die slag leverden met Russische troepen in 
Tsjetsjenie en Moldavie. Leden van deze groeperingen paraderen 
gemaskerd en in uniformen met extreemrechtse symbolen. Hoewel Jarosj 
in 1989 korte tijd lid was van de gematigd nationalistische Oekraiense 
Volksbeweging, stapte hij in 2005 over naar de eveneens zeer 
nationalistische organisatie Trizoeb, waarvan hij de leider werd. 
Binnen deze organisatie maakte hij zich sterk voor een revolutie.


'Joden en ander gespuis'

Geen ministerspost in de nieuwe regering - op eigen verzoek - heeft 
Svodoba-leider Oleh Tjahnybok. Tjahnybok is tevens een van de 
oprichters van de Sociaal-Nationale Partij. Hij was de man die de 
partij een gematigder gezicht gaf, om te beginnen door de 
naamswijziging in 2004, al liet een toespraak van hem in datzelfde 
jaar zien hoe flinterdun het onderscheid was. Sprekend bij een 
gedenkteken voor een commandant van het Oekraiense Opstandelingenleger 
(OePA), dat samen met de nazi's tienduizenden Polen, joden en 
communisten heeft afgeslacht, riep hij de Oekraiense burgers op de 
'Moskous-joodse maffia' te bestrijden. Tjahnybok prees de OePA en de 
Organisatie van Oekraiense Nationalisten onder leiding van Stepan 
Bandera, die 'vochten tegen de Russen, Duitsers, joden en ander 
gespuis dat onze Oekraiense staat wilde inpikken'. Tijdens de 
Majdan-protesten was Tjahnybok een van drie prominentste actieleiders 
en onderhandelde hij rechtstreeks met het Janoekovitsj-regime. Nu is 
hij een van de machtigste figuren in het land.

De huidige regering in Kiev is een coalitie tussen rechtse en ronduit 
fascistische krachten, waartussen het verschil vaak moeilijk te maken 
valt. Bovendien hebben de fascistische krachten, zoals de 
Svoboda-partij, cruciale posten als Defensie in handen. Inmiddels 
hebben verschillende partijleden hun functie neergelegd, mede vanwege 
de annexatie van de Krim en de schermutselingen in het oosten van het 
land. Maar Svoboda blijft populair, en de partij kan naar verwachting 
bij de parlementsverkiezingen van 26 oktober op een goede uitslag 
rekenen.

Daar komt bij dat het niet enkel om Svoboda draait. De steun voor de 
fascisten van onder meer Pravi Sektor neemt toe, en onder het 
anti-Russische volksdeel is er veel sympathie voor de erfenis van 
Stepan Bandera en de OePA.

Eind oktober moet duidelijk worden hoe groot de politieke kracht van 
neofascisme in Oekraine wordt. Als er een duidelijk neofascistische 
nieuwe regering aantreedt, zullen Europa en de Verenigde Staten zich 
moeten beraden op de vraag of ze nog wel met Kiev wil optrekken in de 
gemeenschappelijke strijd tegen Poetin.

--------
(c) 2014 HP/De Tijd