[D66] Pechtold, maak de belofte van Van Mierlo uit 1966 nu eens waar

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  14 oktober 2013
Auteur: Hans Wansink
URL:    http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/3526751/2013/10/14/Pechtold-maak-de-belofte-van-Van-Mierlo-uit-1966-nu-eens-waar.dhtml


'Pechtold, maak de belofte van Van Mierlo uit 1966 nu eens waar'
----------------------------------------------------------------

Nu ons kiesstelsel niet langer een stabiel landsbestuur garandeert, 
moet de grondwet op de helling, schrijft Hans Wansink. 'Het blijft 
merkwaardig dat juist D66 niet aanhaakt nu de tijd rijp lijkt voor, om 
het deftig te zeggen, een 'constitutioneel moment'.'

Alexander Pechtold zit nog net niet zelf in de regering. Maar veel 
scheelt het niet. De man die vorig jaar zijn partij aan een bescheiden 
winst hielp - D66 kwam op 12 zetels - werd bij de formatie van Rutte 
II buiten de deur gehouden. Maar die arrogantie wordt duur betaald: de 
coalitie blijkt al bij zijn eerste begroting te smal. Pechtold weet 
dat hij nodig is om nog iets wat op regeren lijkt, in werking te 
zetten. Hij heeft vorige week een beetje z'n zin gekregen: wat extra 
geld voor onderwijs, iets minder lastenverzwaring en iets meer tempo 
bij het hervormen van de arbeidsmarkt.

Maar er had voor D66 meer ingezeten, namelijk het opnieuw agenderen 
van wat de bestaansreden van de partij is: democratisering van het 
vastgelopen politieke bestel. De verkiezingsuitslag houdt in Nederland 
geen enkel verband meer met de uitkomst van de kabinetsformatie, zodat 
de kiezers zich totaal niet met hun nieuwe regering identificeren. 
Daarom bedacht D66 hervormingen als een districtenstelsel, een gekozen 
premier en referenda. Die agenda werd opgepikt door de populisten, 
maar toen de kiezers in 2005 niet de gewenste keuze maakten bij het 
referendum over de Europese grondwet, was de animo voor 
staatsrechtelijke hervormingen in Den Haag tot het nulpunt gezakt.


Onbetrouwbare gedoogpartner

Maar nu laait het debat over het gebrek aan stabiliteit, effectiviteit 
en legitimiteit van de huidige politieke constellatie opnieuw op. De 
kunstgrepen van de afgelopen jaren, zoals een akkoord sluiten met een 
onbetrouwbare gedoogpartner, een coalitie vormen met je tegenstander 
in de verkiezingscampagne en begrotingen maken met drie 
oppositiepartijen staan niet op zichzelf.

Op Prinsjesdag voorspelde premier Rutte zelfs dat we de komende 
twintig jaar zullen vastzitten aan minderheidskabinetten - hetzij in 
de Tweede Kamer, hetzij in de Eerste. Met andere woorden: in ons 
versplinterde partijenlandschap leveren verkiezingen niet langer een 
mandaat op voor een stabiele coalitie. De populistische 
buitenstaanders (SP, PVV, Partij voor de Dieren) spinnen garen bij het 
gebrek aan legitimatie voor het regeringsbeleid. Bij Maurice de Hond 
zijn deze drie tegenpartijen goed voor 61 zetels; PvdA en VVD staan 
samen op 32.

Zo zijn de politieke partijen in het begin van de 21ste eeuw een bron 
van instabiliteit geworden. In principe zou daarin verandering kunnen 
komen door hergroepering van partijen in twee of drie grote formaties 
of door hervorming van het kiesstelsel met hetzelfde effect. Maar tot 
geen van beide opties bleek het partijwezen in staat - ondanks de 
pogingen van Alexander Pechtold zelf en zijn voorganger Thom de Graaf.


Grondwet op de helling

Hoe frustrerend dat ook was, het blijft merkwaardig dat juist D66 niet 
aanhaakt nu de tijd rijp lijkt voor, om het deftig te zeggen, een 
'constitutioneel moment'. Nu ons kiesstelsel niet langer een stabiel, 
effectief en legitiem landsbestuur garandeert, moet de grondwet op de 
helling. Dat is niet uniek voor Nederland, leert David Van Reybrouck 
ons in zijn inspirerende pamflet Tegen verkiezingen. Aan wat hij noemt 
'het democratisch vermoeidheidssyndroom' lijden vele oudere 
parlementaire democratieen. De verbeeldingskracht van Van Reybrouck 
gaat zo ver dat hij vertegenwoordigende lichamen als de senaat door 
loting wil samenstellen, zoals in het antieke Athene.

Een interessante gedachte, die een Eerste Kamer zou opleveren van 38 
vrouwen en 37 mannen, met uiteenlopende achtergronden en opleidingen, 
kortom een getrouwe afspiegeling van de bevolking. Deze 
volksvertegenwoordigers op basis van burgerdienstplicht wisselen 
elkaar snel af, en hoeven zich dus niet druk te maken om 
herverkiezing. Ze zullen dan ook meer bereid zijn tot een 
constructieve samenwerking dan de door permanente verkiezingskoorts 
bevangen Kamerleden van vandaag, veronderstelt Van Reybrouck. Het is 
weer eens wat anders dan het afschaffen van de senaat, het invoeren 
van een kiesdrempel, een districtenstelsel, referenda of een gekozen 
premier - voorstellen die overigens nog steeds relevant zijn. In elk 
geval is de huidige toestand onhoudbaar en ligt er voor Alexander 
Pechtold een unieke kans om de belofte van Hans van Mierlo uit 1966 in 
te lossen.

--------
(c) 2013 Persgroep