[D66] Onze democratie kraakt in haar voegen

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  7 oktober 2013
Auteur: Hans Goslinga
URL:    http://www.trouw.nl/tr/nl/6869/Hans-Goslinga/article/detail/3522829/2013/10/07/Onze-democratie-kraakt-net-als-in-Amerika.dhtml


Onze democratie kraakt, net als in Amerika
------------------------------------------

Onze democratie staat op het spel, schreef deze week Thomas Friedman, 
columnist van The New York Times. Hij doelde op het feit dat een 
radicale minderheid van de Republikeinen in het Congres een aangenomen 
wet, de Obamacare, alsnog tot inzet van politieke strijd heeft 
gemaakt. Dat raakt het systeem waarin uiteindelijk een meerderheid 
beslist, vol in het hart. Zo bar is het hier nog niet. Of toch wel?

De inspanningen die het kabinet thans onderneemt, hebben geen ander 
doel dan te voorkomen dat de Eerste Kamer meerderheidsbesluiten van de 
Tweede Kamer blokkeert. Dat is uiterst ongezond. De 
vrijzinnig-democraat Oud toonde zich daar begin vorige eeuw al beducht 
voor. Als de Eerste kamer afwijkt van de Tweede Kamer frustreert zij 
de wil van de rechtstreeks gekozen volksvertegenwoordigers, als zij 
haar volgt bewijst zij haar overbodigheid, aldus Oud. Het kabinet is 
nu doende die overbodigheid nogmaals te bewijzen. Het maakt van de 
senaat een stempelautomaat.

Ons systeem werkt hier dus tegen zichzelf, omdat de manoeuvres niet 
zijn gericht op uitwisseling van argumenten en toetsing van 
wetsvoorstellen aan de rechtsstaat, maar louter op machtsvorming. Dat 
is de aard van het beestje, maar het stemt wel tot diep nadenken. 
Politisering van de Eerste Kamer ondergraaft niet alleen haar rol als 
Chambre de reflexion, maar ondergraaft ook het primaat van de Tweede 
Kamer.

Al eerder dan Oud, in 1848, constateerde de liberaal Thorbecke dat de 
Eerste Kamer 'zonder grond en zonder doel' is. Dat onderkennende is 
uit staatkundige wijsheid de regel ontstaan dat deze Kamer zich 
terughoudend opstelt. Als zij dan eens contrair gaat, laat zij zien 
dat het menens is en dat (partij)politieke oogmerken ontbreken. In 
zulke gevallen kan zij met gezag spreken en voor de burgers werkelijk 
de functie van 'laatste strohalm' vervullen.

Aan die functie ontleent zij in mijn ogen meer reden van bestaan, dan 
aan haar mandaat dat via spookverkiezingen (onbekende Statenleden 
kiezen veelal onbekende senatoren) tot stand komt. Het punt is: net 
als in de VS staat hier ons democratische systeem, met als kernregel 
de besluitvorming bij meerderheid, onder druk.

Het systeem werkte zolang politici er met wijsheid mee omgingen en 
subtiel van tijd en ruimte gebruik maakten. Dat geldt ook voor de 
spanning tussen politiek en polder, de overlegeconomie. De kunst was 
en is het maatschappelijke en politieke draagvlak met elkaar te 
verenigen, het soms bejubelde, soms verguisde geheim van de Hollandse 
stabiliteit. Dat gaat nu zo stroef, omdat het kabinet niet over 
voldoende politieke macht beschikt afspraken door te zetten. Nu lijkt 
het aangewezen op D66, dat de fijne afstemming van sociale vrede en 
primaat van de politiek heeft verstoord door er een openlijk 
prestigegevecht van te maken.

Tijdens de algemene beschouwingen riep D66-voorman Pechtold tegen de 
premier: 'Ligt de regie hier of in de polder? Het komt op uw 
stuurmanskunst aan.' Dat laatste klopt, maar werd met het uitspreken 
van deze woorden op slag lastiger. Natuurlijk gaat het uiteindelijk om 
de meerderheid in het parlement, beaamde ook Rutte. Maar anders dan 
Pechtold (en CDA-fractieleider Buma) wil hij de sociale vrede er niet 
voor opofferen. Maar misschien moet hij wel.

Ook in dit gevecht werkt het systeem door de scherpe politisering 
tegen zichzelf. Dezer dagen zal blijken of Rutte en Asscher, de 
polderminister en vicepremier, het ondanks de verhoogde 
moeilijkheidsgraad redden hun kabinet en de sociale vrede in tact te 
houden. In dat proces van politisering, waartegen in vroeger tijden de 
fles korenwijn van Asschers voorgangers Jan de Koning en Bert de Vries 
vaak een probaat middel bleek, heeft zelfs het CDA (uit existentiele 
nood?) zijn polderkarakter opgegeven.

In het huidige klimaat staan oude verhoudingen op hun kop. De 
marktliberaal Rutte poldert ('het opblazen van het sociaal akkoord is 
slecht voor Nederland'). Het CDA, de enige echte middenpartij (omdat 
zij met elke andere partij wil samenwerken) stelt partijbelang boven 
landsbelang. D66 ontziet zich niet een bomvol Malieveld als prijs te 
vragen voor zijn steun aan het kabinet. Het systeem kraakt.

--------
(c) 2013 Persgroep