[D66] 'De schuldencrisis is eigenlijk een beschavingscrisis'

[Henk Elegeert]

'De schuldencrisis is eigenlijk een
beschavingscrisis'<http://www.trouw.nl/tr/nl/5116/Filosofie/article/detail/3192500/2012/02/21/De-schuldencrisis-is-eigenlijk-een-beschavingscrisis.dhtml>
Tobias Reijngoud - 21/02/12, 12:24
Relschoppers plunderen een juwelier in Birmingham (augustsus 2011). (c) EPA

*INTERVIEW - Werkelijke vrijheid betekent: vrij zijn van het najagen van
begeerten en behoeftes, geen slaaf zijn van je driften. Dat zegt
cultuurfilosoof Rob Riemen. De schuldencrisis is volgens hem het gevolg van
een perverse vorm van vrijheid.*
'De schuldencrisis beheerst de krantenkoppen. Maar al die aandacht voor de
financieel-economische problemen is misplaatst. Want we hebben vandaag te
maken met een veel dieper vraagstuk: een beschavingscrisis. Zolang we dat
niet onderkennen, lossen we ook de schuldencrisis niet werkelijk op."

Dat zegt cultuurfilosoof Rob Riemen, oprichter en directeur van het Nexus
Instituut. Riemen kreeg veel aandacht met zijn boek 'De eeuwige terugkeer
van het fascisme', waarin hij Geert Wilders en de PVV kenschetste als het
prototype van hedendaags fascisme. Sindsdien ijvert de Partij voor de
Vrijheid voor stopzetting van de overheidssubsidie aan het Nexus Instituut.

*We hebben te maken met een beschavingscrisis, zegt u. Hoezo?*

"De beschavingscrisis komt voort uit het gegeven dat de mens een wezen is
met een dubbele natuur. Enerzijds heeft de mens een fysiek en aards
bestaan. Hij heeft driften en instincten. De mens is een dier. Als hij zijn
driften ongebreideld botviert, als hij het dier in zichzelf de teugels
geeft, is de mens gewelddadig.

Maar de mens heeft ook een andere kant. Hij is een geestelijk wezen dat de
wereld van de ideeën en de kracht van de verbeelding kent. De mens is in
staat om de grote ideeën die het leven waardevol maken, te kennen.
Vrijheid, waarheid, goedheid, vriendschap, liefde, schoonheid, compassie,
rechtvaardigheid, wijsheid.

De basis van elke beschaving en elke moraal is het besef dat de mens zijn
identiteit ontleent aan wat hij moet en kan zijn, aan zijn potentie: drager
van onvergankelijke waarden die een uitdrukking zijn van menselijke
waardigheid en menselijke grootheid.

Maar het besef van de universele, geestelijke waarden zijn we in onze
postmoderne, nihilistische samenleving verloren. De grote waarden zijn
zonder betekenis geworden omdat alles gezien wordt als relatief en
subjectief. Mijn waarheid en mijn gelijk zijn net zo goed als die van jou.
Alles kan alles betekenen, en dus betekent het niets meer. Dat is het
karakter van de huidige beschavingscrisis."

*Wat is daarvan het gevolg?*

"Beschaving is altijd maar een heel dun vernislaagje dat het gewelddadige
beest in de mens bedekt. Op het moment dat we de absolute, geestelijke
waarden vergeten, verdwijnt het laagje vernis en rest ons niets anders dan
het najagen van onze driften.

Het verlies van waarden en cultuur kan uiteindelijk alleen maar leiden tot
een eindeloze spiraal van geweld. Dat hebben we in de loop van de
twintigste eeuw in zijn volledige en verschrikkelijke omvang ervaren. Maar
geweld kan ook andere vormen aannemen, zoals roofbouw op het milieu of op
de economie. De beschavingscrisis van vandaag ligt ten grondslag aan alle
andere grote, actuele vraagstukken.

Van de milieu- en klimaatcrisis, als gevolg van overvloedig consumeren, tot
aan de krediet- en economische crisis, als gevolg van het blind najagen van
bonussen en financieel gewin. Ook de huidige schuldencrisis is het gevolg
van onbeheerste welvaartsgroei, gefinancierd op kosten van de toekomst.
Blind en onbeheerst najagen van begeerten is een vorm van geweld."

De beschavingscrisis is volgens Riemen een perverse uiting van een op
zichzelf uiterst waardevol ideaal: vrijheid. Riemen: "In het midden van de
negentiende eeuw zagen we in Europa en de rest van de westerse wereld de
opkomst van de democratie. Eindelijk wist de samenleving zich te bevrijden
van het juk van kerk, aristocratie, vorsten en feodale structuren.

De idee van de individuele vrijheid deed haar intrede in de westerse
geschiedenis. Europa stond op de drempel van een vrije samenleving waarin
grenzen konden worden geslecht, individuele vrijheid werd gerespecteerd en
geestelijke waarden die de beschaving schragen, werden gecultiveerd. Er
ontstond een democratische rechtstaat met instituties waarmee de vrijheid
werd vormgegeven en gegarandeerd."
*
Maar wat ging er dan mis?*

"Vrijheid komt met verantwoordelijkheid. Wie zegt: ik ben vrij, zegt ook:
ik ben verantwoordelijk. Gelijktijdig met de opkomst van de individuele
vrijheid ontstond een angst voor de verantwoordelijkheid die vrijheid met
zich meebrengt. Werkelijke vrijheid is vrijheid van geest. Werkelijke
vrijheid betekent: vrij zijn van het najagen van begeerten en behoeftes,
geen slaaf zijn van je driften. Het betekent de overwinning van de fysieke,
dierlijke kant van de dualistische mens.

Maar geestelijke vrijheid komt je niet zomaar aanwaaien. Het kost moeite en
tijd, het vergt inspanning en studie, het vraagt verantwoordelijkheid. Dat
schrikt af. En zo ontstaat angst voor de vrijheid en krijgt vrijheid voor
we het weten een gemakkelijke vorm: een fysieke vrijheid."

De westerse cultuur is in diepste zin een gelijkheidscultuur, zegt Riemen.
"In de joods-christelijke traditie enerzijds is elk mens in de ogen van God
gelijk. In de seculiere traditie van het Europees humanisme anderzijds
bestaat het gelijkheidsideaal in de idee dat de ware identiteit van de mens
niet schuilt in wat hem van anderen onderscheidt (geld, macht, afkomst,
geslacht, ras), maar juist in wat hem met de medemens verbindt.

De religieuze en humanistische tradities baseren het gelijkheidsideaal op
absolute geestelijke waarden: mensen delen de grote ideeën zoals liefde en
goedheid, en worden juist daardoor met elkaar verbonden. Maar in de
moderne, nihilistische maatschappij is het gelijkheidsideaal geperverteerd
tot de gedachte dat alles voor iedereen bereikbaar en toegankelijk moet
zijn. Zo ontstaat de massamaatschappij waarin iedereen hetzelfde wil hebben
als de ander."

In zo'n maatschappelijke omgeving zien we een voortdurende tendens naar het
laagste punt, meent Riemen. "Alles wat moeilijk is - geestelijke
ontwikkeling - wordt als antidemocratisch gekenmerkt omdat het niet direct
en zonder inspanning bereikbaar en begrijpbaar is voor de massa.
Geestelijke ontwikkeling vergt inspanning en is alleen daarom al verdacht.
Zo wordt de gemaksmens geboren die zich gedraagt als een verwend kind dat
zijn behoeftes en begeerten direct en zonder inspanning bevredigd wil zien.

Voor hem is vrijheid verworden tot het najagen van het gemakkelijke: zijn
begeerten. In de massamaatschappij van vandaag heeft 'vrijheid' een
materialistische vorm aangenomen. Vrijheid wordt vertaald als de vrijheid
om te kopen, te consumeren en te genieten van de genoegens van het leven.
Voor de hedendaagse gemaksmens moet het leven eenvoudig en overvloedig
zijn."

*Wat is het antwoord op de beschavingscrisis?*

"Onderwijs en opvoeding zijn essentieel. Goed onderwijs richt zich op
geestelijke vorming. Vanzelfsprekend hebben we ook technische en praktische
kennis nodig, maar dat hoort niet het hart uit te maken van onderwijs. Dat
hart moet bestaan uit de kunsten en de humaniora: taal, literatuur,
filosofie en geschiedwetenschappen.

 Die vakken leren je om vragen te stellen en open te staan voor mensen die
anders zijn, anders denken en een andere culturele achtergrond hebben. Ze
vormen de basis van een open, democratische en vrije samenleving en helpen
om kritisch te kijken naar jezelf en de maatschappij, en om een tegenwicht
te bieden aan plat consumentisme."

*Dit is een bewerkte versie van een hoofdstuk uit het boek 'Weten is meer
dan meten', door Tobias Reijngoud*

(uitgeverij Lias, Hilversum. ISBN 978 90 8803 005 5; 160 blz. EURO 18,95). Het
boek wordt op donderdag 23 februari gepresenteerd tijdens een openbaar
debat, dat van 16.00 tot 18.00 uur in het Dialogues House wordt
georganiseerd, Foppingadreef 22, Amsterdam (aan de Zuidas).
"

*Werkelijke vrijheid betekent: vrij zijn van het najagen van begeerten en
behoeftes, geen slaaf zijn van je driften. Dat geldt dan natuurlijk ook de
zijn/zgn beschavingscrisis. *
*
*
Riemen (verwent kind?) jaagt wat wel al te gemakkelijk zijn eigen staart na
...
*
*
Henk Elegeert
-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://www.tuxtown.net/pipermail/d66/attachments/20120225/2f32ec8c/attachment-0001.html>